Vị thế của Nga ở Trung Á tiếp tục tụt dốc
Eurasia Daily Monitor Bởi: Stephen Blank
Ngày 09 tháng 11 năm 2022 05:24 PM
Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đưa ra phát biểu tại phiên họp thứ 77 của Đại hội đồng LHQ ở New York (Nguồn: Akorda.kz)
Một thiệt hại lớn của hành động xâm lược toàn diện của Nga đối với Ukraine là vị thế và đòn bẩy của nước này ở Trung Á đang suy yếu. Trên thực tế, cuộc chiến này đã chứng minh rõ ràng những thúc đẩy đế quốc đầy rủi ro của Moscow đang gây tổn hại rõ ràng cho khu vực.
Ví dụ rõ ràng nhất về việc khu vực tách biệt khỏi Điện Kremlin là Kazakhstan, quốc gia đã nhiều lần khẳng định nền độc lập của mình khỏi Nga (Trendsreserach.org, ngày 26 tháng 8). Nhưng gần đây, các quốc gia Trung Á khác đã làm theo. Ví dụ, các nhà phân tích Kyrgyzstani đã báo cáo mối quan hệ nguội lạnh rõ rệt (The Diplomat, 11 tháng 10).
Thật vậy, Tổng thống Kyrgyzstani Sadyr Japarov đã hủy bỏ các cuộc tập trận chung với Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) do sự ủng hộ của Nga đối với Dushanbe chống lại Bishkek trong các cuộc tranh cãi về biên giới chung của họ; phản đối dự án đường sắt nối Kyrgyzstan, Uzbekistan, và Trung Quốc; cũng như chỉ trích cuộc tấn công thuộc địa tổng thể của Nga nhắm vào Kyrgyzstan (nếu không phải là toàn bộ Trung Á).
Tương tự, Tổng thống Tajikistani Emomali Rahmon, thường là một khách hàng đáng tin cậy của Nga, đã công khai lên án Tổng thống Nga Vladimir Putin vì không tôn trọng “các quốc gia nhỏ” và không quan tâm đầy đủ đến nhu cầu của tất cả các quốc gia Trung Á (Al Jazeera, ngày 18 tháng 10). Ông cũng phàn nàn rằng Moscow đã không đối xử với Tajikistan như một đối tác chiến lược bình đẳng.
Cuối cùng, Rahmon than thở thêm rằng các doanh nhân Nga chỉ quan tâm đến hydrocacbon và không giúp phát triển nền kinh tế của Tajikistan. Những dấu hiệu không đồng tình chung đối với chính sách của Nga và sự sẵn sàng khiển trách Nga và Putin công khai rõ ràng lấy cảm hứng từ tấm gương của Kazakhstan, giống như những hành động quyết đoán trong khu vực, cũng tiếp tục khẳng định đường lối độc lập hơn của nước này.
Do đó, Astana tích cực thách thức Moscow và các chính sách của nó. Việc Ukraine phá bỏ Cầu Kerch vào ngày 8 tháng 10 đã khiến một số blogger người Kazakhstan đặt câu hỏi về khả năng của Nga trong việc đảm bảo an ninh Trung Á, điều mà Điện Kremlin luôn tuyên bố (EurActiv, ngày 8 tháng 10). Chính phủ Kazakhstan cũng cho biết họ không có kế hoạch ký một thỏa thuận quân sự mới với Nga khi ông Putin đến thăm Astana vào đầu tháng 10 năm 2022 (Informburo.kz, ngày 12 tháng 10).
Trang web phân tích và tin tức thuộc sở hữu tư nhân, 365info.kz, đã đi một bước xa hơn và phủ nhận rằng Kazakhstan nợ Nga bất cứ điều gì vì bị cáo buộc đã “cứu” nước này trong thời kỳ bất ổn rộng rãi vào tháng Giêng đầu năm nay. Và bài báo này chỉ là một trong số nhiều bài phản bác lập luận của Điện Kremlin rằng Kazakhstan bằng cách nào đó mắc nợ hoặc phải chịu sự hỗ trợ đó của Nga.
Trên thực tế, việc tiếp tục xuất bản các bài báo tương tự trên báo chí Kazakhstan cho thấy ý định của Astana muốn khẳng định mình hơn nữa đối với Moscow. Như vậy, Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev, trong chuyến thăm New York dự phiên họp Đại hội đồng Liên hợp quốc vào ngày 19 và 20 tháng 9, đã mời các tập đoàn hàng đầu của Hoa Kỳ, bao gồm Chevron, Exxon-Mobil, Amazon, Pfizer, Netflix và Boeing, đầu tư vào Kazakhstan (Akorda.kz, ngày 20 tháng 9).
Tokayev cũng đã thúc giục các chính phủ khác trong khu vực và Nga phát triển các cơ chế hiệu quả cho một tổ chức khu vực khả thi để chống lại các mối đe dọa an ninh đang nổi lên — vì CSTO phần lớn mang tính biểu tượng trong lĩnh vực này (The Astana Times, ngày 14 tháng 10).
Tất cả hoạt động này biểu thị một ý thức khu vực ngày càng tăng ở Trung Á rằng các chính quyền địa phương không thể dựa vào sự đảm bảo an ninh và hỗ trợ của Nga về kinh tế hoặc quân sự. Bất chấp việc Putin tuyên bố cởi mở trong việc hình thành các chuỗi sản xuất và tiếp thị mới với các quốc gia Trung Á, các quốc gia này có thể sẽ vẫn khá nghi ngờ về sự đảm bảo kinh tế của Nga do tác động của các lệnh trừng phạt của phương Tây và vì, như Rahmon đã lập luận, có quá nhiều ví dụ trước đó về sự không quan tâm của Nga trong thực tế phát triển kinh tế của khu vực (TASS, ngày 13 tháng 10).
Nhiều lời kêu gọi của Putin về những lợi ích kinh tế sẽ đạt được cùng nhau từ các đề xuất vận tải và hậu cần chung, Liên minh Kinh tế Á-Âu và Ngân hàng Phát triển Á-Âu có thể sẽ không tiến triển quá xa, như thường lệ (TASS, ngày 14 tháng 10).
Thật vậy, ở Kazakhstan, nếu không phải là nơi khác, rất nhiều sự phẫn nộ đang chứa đựng những cáo buộc của Moscow rằng Astana đang cung cấp vũ khí cho Kyiv và rằng Washington đang cố gắng cắt đứt quan hệ Nga-Kazakhstan, đặc biệt là khi những cáo buộc này có thể là cơ sở cho một cuộc tranh chấp. đấu với Kazakhstan (The Moscow Times, ngày 5 tháng 10). Không ngạc nhiên khi các quan chức và truyền thông Kazakhstan bác bỏ những cáo buộc này một cách mạnh mẽ và chỉ ra rằng Kazakhstan đã hỗ trợ Nga như thế nào trong quá khứ (The Moscow Times, ngày 5 tháng 10).
Tất cả những sự kiện và xu hướng này đã làm gia tăng thêm những khó khăn và sự xói mòn đang diễn ra đối với vị thế của Nga ở Trung Á. Năng lực của Matxcơva trong việc ảnh hưởng đến Trung Á về kinh tế và quân sự rõ ràng đang giảm đi cùng với tính hợp pháp của những tuyên bố trở thành người quản lý an ninh hoặc người bảo đảm cho an ninh khu vực (TASS, ngày 27 tháng 10 năm 2011). Tương tự như vậy, những nghi ngờ của Trung Á về lợi ích của Nga, luôn hiện hữu, ngay cả khi bị dập tắt cho đến nay, giờ đây được thể hiện một cách tự do và công khai hơn bao giờ hết.
Hơn nữa, các chính phủ này có thể sẽ noi gương Kazakhstan trong việc tìm kiếm các mối quan hệ kinh tế được tăng cường, nếu không phải là chính trị, với các chính phủ khác. Ngoài ra, chúng ta có thể chắc chắn rằng Trung Quốc sẽ khai thác những cơ hội mới này trong khu vực cả về kinh tế và chính trị, nếu không muốn nói là về mặt quân sự.
Trên thực tế, chúng ta cũng đang thấy cả Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đều đang gia tăng sự quan tâm lẫn nhau đến Trung Á. Giữa Astana và Ankara, sự chú ý này thể hiện rõ ràng nhất trong các thương vụ quân sự gần đây. Và trong trường hợp của Iran, Tehran tìm cách tăng cường sự hiện diện kinh tế của mình ở Trung Á thông qua các thỏa thuận thương mại và quá cảnh khác nhau (Studies.aljazeera.net, ngày 1 tháng 4 năm 2014).
Do đó, rõ ràng là Moscow muốn bá chủ ở Trung Á đang chịu áp lực nặng nề từ tác động của cuộc chiến chống Ukraine đối với khả năng quân sự và kinh tế của nước này, cũng như mối quan hệ của nước này với các chính phủ khu vực tương ứng. Những xu hướng này chắc chắn sẽ dẫn đến việc Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ thể hiện sự quan tâm nhiều hơn và củng cố sự hiện diện của họ ở Trung Á. Vì tất cả những lý do này, chúng tôi có thể khẳng định một cách tự tin rằng mối quan hệ của Nga với Trung Á đang và sẽ tiếp tục là những tổn thất của cuộc chiến ở Ukraine.
https://jamestown.org
Lê Văn dịch lại