Vì sao NATO xích lại châu Á?
Các thành viên vẫn chia rẽ về sứ mệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, được một số người coi là chìa khóa cho lợi ích của Hoa Kỳ trong liên minh
KEN MORIYASU, phóng viên ngoại giao Nikkei Châu Á
19/07/2023 06:00 JST
Tại hội nghị thượng đỉnh NATO tổ chức ở Vilnius, Litva, vào ngày 11-12 tháng 7, sự hợp tác của liên minh này với các nước châu Á như Nhật Bản và Hàn Quốc là tâm điểm chú ý. © Minh họa bởi Michael Tsang
VILNIUS, Litva – Hội nghị thượng đỉnh NATO năm 2023 là một loại sự kiện “đầy nửa cốc”, một nhà ngoại giao từ nước chủ nhà Litva cho biết, khi các đại biểu rời khỏi cuộc họp ngày 11-12 tháng 7 được tổ chức trong các khu rừng bên ngoài thành phố Vilnius đẹp như tranh vẽ.
Quốc gia nhỏ vùng Baltic đã đảm nhận vai trò chủ nhà – với chi phí rất lớn – với hy vọng rằng NATO có thể đoàn kết và gửi một thông điệp mạnh mẽ tới Nga và Trung Quốc. Hai lần bị Liên Xô xâm lược và gần đây hơn khi bị Trung Quốc áp bức kinh tế vì cho phép mở Văn phòng đại diện Đài Loan, Litva có nhiều kinh nghiệm bị các nước láng giềng lớn hơn bắt nạt.
Cuộc họp, được triệu tập hàng năm, được tổ chức để thể hiện sự thống nhất của phương Tây, tăng cường quan hệ đối tác, đánh giá lại các vấn đề an ninh toàn cầu và nêu lên các vấn đề quan trọng. Nó đã được tham dự trong năm nay của gần 40 nguyên thủ quốc gia trong đó có 31 thành viên.
Nhưng khi các nhà sử học nhìn lại hội nghị thượng đỉnh NATO Vilnius, họ có thể nhớ đến nó vì một vấn đề phần lớn bị lu mờ bởi những ưu tiên trước mắt hơn như nỗ lực trở thành thành viên của Ukraine và sự phản đối của Thổ Nhĩ Kỳ đối với sự gia nhập của Thụy Điển.
Hậu quả hơn nhiều, khi nhìn nhận lại, có thể là một tình thế tiến thoái lưỡng nan mới xuất hiện về vai trò tương lai của liên minh ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Liên minh sắp trở thành 32 quốc gia đã trải qua lịch sử 74 năm phát triển giờ đây bị chia rẽ hơn bao giờ hết về ranh giới địa lý của nó sẽ kết thúc ở đâu và ai là đối tác của nó.
Các nhà lãnh đạo từ 31 quốc gia thành viên của NATO và các đồng minh khác đã tập trung tại thành phố Baroque Vilnius, Litva, từ ngày 11 đến 12 tháng 7 để thảo luận về các vấn đề an ninh toàn cầu. © Getty Images
Cuộc thảo luận này tập trung vào ý tưởng có vẻ vô thưởng vô phạt về việc mở một văn phòng NATO ở Tokyo. Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg trong cuộc họp ngày 31 tháng 1 với Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã đề xuất một kế hoạch táo bạo để thực hiện điều này sớm nhất là vào năm 2024. Văn phòng NATO sẽ là cơ sở duy nhất hoạt động như vậy ở châu Á và là tín hiệu rõ ràng về sự hỗ trợ của liên minh trong khi ngừng thực hiện bất kỳ cam kết quân sự nào.
Tuy nhiên, không một đề cập nào đến văn phòng Tokyo được đưa ra trong thông cáo chung, sau khi Pháp và, trong giờ trước, Đức, báo hiệu rằng khiêu khích Trung Quốc có thể không phải là một ý kiến hay.
Nhiều quốc gia thành viên tin rằng liên minh cần có sự hiện diện ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nơi họ đang chuẩn bị các thỏa thuận hợp tác với bốn quốc gia và gần đây đã bắt đầu đề cập đến Trung Quốc trong học thuyết chiến lược của mình. Tuy nhiên, đối với một số người, “sứ mệnh leo thang” như vậy là một bước đi quá xa đối với một liên minh được thành lập vào năm 1949 “để ngăn Liên Xô đứng ngoài, ngăn người Mỹ vào và ngăn chặn người Đức”, như Tổng thư ký đầu tiên của liên minh này, Lord Hastings Ismay của Anh. , đặt nó.
Tình hình hiện tại là ít rõ ràng hơn. Như một đại sứ ở Tokyo đã nói đùa khi đề cập đến công thức của Ismay: “Người Nga tham gia, người Mỹ muốn rút lui và ai biết được người Đức đang nghĩ gì?”
Vết nứt xuất hiện
Tình thế tiến thoái lưỡng nan về các cam kết của NATO ở châu Á xảy ra khi thành viên lớn nhất và mạnh nhất của liên minh, Mỹ, tán tỉnh chủ nghĩa biệt lập, bị vùi dập sau 20 năm ở Afghanistan và cạn kiệt tài nguyên ở Ukraine.
Giờ đây, khi Mỹ lần đầu tiên phải đối mặt với một đối thủ cạnh tranh ngang hàng trong nhiều thập kỷ là Trung Quốc, các đồng minh NATO muốn đảm bảo rằng Mỹ sẽ tiếp tục cam kết với an ninh của Bắc Đại Tây Dương. Và một số người nghĩ rằng việc tạo cho NATO một góc nhìn châu Á sẽ giúp Washington coi việc tiếp tục duy trì liên minh là lợi ích của mình.
Điều này được cho là đứng sau một quyết định vào năm 2019, trong nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump, lần đầu tiên đề cập đến Trung Quốc trong một thông cáo thượng đỉnh NATO. Năm 2022, Khái niệm chiến lược của NATO cảnh báo rằng Trung Quốc đặt ra “những thách thức mang tính hệ thống” đối với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.
Binh sĩ Ukraine bắn đại bác gần Bakhmut, thành phố phía đông nơi đang diễn ra các trận chiến khốc liệt chống lại lực lượng Nga, thuộc vùng Donetsk, Ukraine, ngày 15/5. © AP
Trước cuộc bầu cử năm 2024 của Hoa Kỳ, NATO có thể chịu nhiều áp lực hơn. Trump, hiện là ứng cử viên hàng đầu của Đảng Cộng hòa sẽ được đề cử tranh cử cho công việc cũ của mình, đã công khai bày tỏ sự không thích NATO khi còn đương chức, nhấn mạnh rằng Trung Quốc, chứ không phải Nga, là đối thủ chiến lược của Mỹ. Các ứng cử viên “Trumpian” khác như Thống đốc Florida Ron DeSantis cũng được cho là sẽ khai thác nhu cầu về “Nước Mỹ trên hết” trong chính sách đối ngoại.
Bên lề hội nghị thượng đỉnh NATO, Margarita Seselgyte, giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế và Khoa học Chính trị tại Đại học Vilnius, phát biểu tại một hội nghị chuyên đề rằng nếu các thành viên NATO không nghiêm túc trong việc tăng chi tiêu quốc phòng lên 2% tổng sản phẩm quốc nội, mức bắt buộc đối với các thành viên NATO, nó sẽ gây ra những hậu quả nguy hiểm. “Nếu không,” bà nói, “thì bạn phụ thuộc vào quốc gia sẽ tổ chức bầu cử vào năm 2024, và chúng tôi không chắc liệu Hoa Kỳ có sẵn sàng đầu tư vào an ninh châu Âu ở mức độ mà họ đã đầu tư cho đến nay hay không .”
Cựu Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump phát biểu trong một cuộc biểu tình vào ngày 1 tháng 7 tại Pickens, Nam Carolina. Ông công khai chỉ trích NATO trong nhiệm kỳ tổng thống của mình. © AP
Một quan chức quốc phòng hàng đầu của Nhật Bản nói với Nikkei Asia rằng những nỗ lực của NATO để can dự vào Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và nhấn mạnh rằng an ninh châu Âu có liên quan đến an ninh châu Á, “thực sự là để giữ cho Mỹ can dự vào châu Âu. Các thành viên châu Âu của NATO không muốn Mỹ xoay trục hoàn toàn sang châu Á”.
Một điểm nổi bật của hội nghị thượng đỉnh Vilnius là việc công bố báo cáo tiến độ về bốn tài liệu hợp tác mới với từng đối tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương: Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand. Mặc dù họ không hình dung ra an ninh tập thể, nhưng việc gia tăng các cuộc tập trận và tích hợp thiết bị quốc phòng nhằm khiến các đối thủ như Trung Quốc đoán rằng có thể có nhiều thứ hơn là chỉ hợp tác kinh tế trong các công việc.
Kishida đã công bố Chương trình hợp tác phù hợp với từng cá nhân (ITPP) của đất nước mình với Stoltenberg tại hội nghị thượng đỉnh. Nó nêu chi tiết 16 lĩnh vực hợp tác, bao gồm sơ tán khẩn cấp, phòng thủ mạng, truyền thông chiến lược, công nghệ mới nổi và đột phá, an ninh không gian, biến đổi khí hậu, an ninh hàng hải và kiểm soát vũ khí.
Ông Stoltenberg cũng chào đón Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol tại hội nghị thượng đỉnh, nói rằng: “Điều gì xảy ra ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương là vấn đề đối với châu Âu và những gì xảy ra ở châu Âu là vấn đề đối với Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.”
Yoon trả lời rằng anh ấy muốn thúc đẩy hợp tác với NATO. Về ITPP của Hàn Quốc, ông cho biết nước ông sẽ tăng cường chia sẻ thông tin quân sự với NATO. Australia đã kết thúc ITPP vào đầu năm nay, trong khi New Zealand vẫn đang đàm phán về nội dung của nó. Biến đổi khí hậu và phòng thủ mạng sẽ có nhiều tính năng trong phiên bản New Zealand.
Tại hội nghị thượng đỉnh năm ngoái ở Madrid, Stoltenberg đã đi đầu trong việc thông qua Khái niệm Chiến lược NATO 2022, trong đó mô tả các hướng dẫn của liên minh trong thập kỷ tới, coi Trung Quốc là một thách thức mang tính hệ thống.
Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg phát biểu trong Phiên họp thường niên lần thứ 68 của Hội đồng Nghị viện NATO tại Madrid, Tây Ban Nha, vào ngày 21 tháng 11 năm 2022. © Reuters
Nhưng một năm sau, những vết nứt bắt đầu xuất hiện. Những rạn nứt đó bắt nguồn từ sự khác biệt giữa các đồng minh về cách đối phó với Trung Quốc, cũng như những lo ngại của Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden về chính trị trong nước. Biden hiện không muốn Ukraine gia nhập NATO, điều này sẽ khiến liên minh này có chiến tranh với Nga – một điểm nói chuyện hấp dẫn đối với Trump.
Cuộc tranh luận về văn phòng Tokyo là hình ảnh thu nhỏ của giao dịch ngựa điển hình giữa các thành viên quyền lực, nhưng cũng là tình thế tiến thoái lưỡng nan mới đối với NATO về các cam kết và quan hệ đối tác của tổ chức này kéo dài bao xa.
Công tắc giờ thứ 11
Tại cuộc họp ngày 31 tháng 1 ở Tokyo, Kishida nói với Stoltenberg về kế hoạch bổ nhiệm một đại sứ mới tại NATO của Nhật Bản, tách biệt với đại sứ tại Bỉ, người cho đến lúc đó đã kiêm nhiệm hai vai trò này. Đáp lại, ông Stoltenberg đề xuất mở một văn phòng liên lạc ở Tokyo để phối hợp với 4 đối tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của NATO là Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand. Cả NATO và Nhật Bản đều đang thực hiện các bước để củng cố mối quan hệ.
Vào ngày 8 tháng 6, khoảng một tháng trước hội nghị thượng đỉnh Vilnius, các đại sứ từ các nước NATO ở Tokyo đã được mời đến Đại sứ quán Đan Mạch. Nằm đối diện khu phức hợp hiệu sách thời thượng Daikanyama T-Site, đại sứ quán đóng vai trò là văn phòng “điểm liên lạc” của NATO tại Nhật Bản.
Hai ngày trước đó, Financial Times đưa tin Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã phản đối việc mở văn phòng NATO tại Tokyo vì ông tin rằng liên minh này nên tiếp tục tập trung vào khu vực Bắc Đại Tây Dương của chính mình. Cuộc họp của Đại sứ quán Đan Mạch là một nỗ lực để đánh giá mức độ nghiêm trọng của sự phản đối của Pháp và để xem liệu có thành viên nào khác không nhiệt tình tương tự hay không.
Những người tham dự không bao giờ được nghe lập trường của Pháp vì Đại sứ Philippe Setton đã chọn không tham dự cuộc họp.
Khi báo cáo của FT được công bố, Setton nói với Nikkei: “Chúng ta phải tránh tạo ra sự hiểu lầm về cam kết của NATO ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, vốn không phải là khu vực địa lý thuộc thẩm quyền của NATO, và do đó tránh gửi thông điệp sai đến Trung Quốc và các đối tác ở châu Á. những người không muốn đứng về phía nào.”
Thủ tướng Vương quốc Anh Rishi Sunak, trái, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tham dự Hội nghị thượng đỉnh NATO Vilnius vào ngày 12 tháng 7. © Getty Images
Nhấp một ngụm cà phê, các đại sứ tập trung tại Đại sứ quán Đan Mạch hầu hết đều đánh giá tích cực về văn phòng Tokyo.
“Có cảm giác rằng điều quan trọng là phải đưa văn phòng Tokyo vào như một phần của gói Vilnius tổng thể,” một người tham gia sau đó nói với Nikkei. “Pháp đang cố gắng cô lập văn phòng Tokyo, nhưng nếu loại bỏ nó khỏi gói, ý tưởng này có thể đã chết. Sẽ rất khó để vực dậy vấn đề sau này.”
Cho đến tháng 6, việc đề cập đến văn phòng Tokyo vẫn còn trong dự thảo của thông cáo chung Vilnius. Tuy nhiên, các nhà ngoại giao cho biết ngôn ngữ về văn phòng Tokyo đã bị loại khỏi dự thảo thông cáo trong vòng đàm phán cuối cùng trước hội nghị thượng đỉnh Vilnius vào đầu tháng Bảy. “Pháp đã tìm thấy đồng minh,” một nhà ngoại giao nói với vẻ hoài nghi khi Đức tham gia phản đối văn phòng Tokyo.
Không rõ tại sao Đức đổi vị trí vào giờ thứ mười một. Một quan chức Đức nói với Jiji Press của Nhật Bản rằng “có thể cần thêm thời gian” đối với câu hỏi về văn phòng ở Tokyo. Các quan chức Đức không xác nhận với Nikkei liệu quan điểm của Berlin có thay đổi hay không.
Đằng sau những cánh cửa đã đóng
Sự phản đối của Pháp đối với văn phòng Tokyo diễn ra sau chuyến thăm Bắc Kinh của Macron, nơi ông được chào đón trên thảm đỏ. Trong một cuộc phỏng vấn với Les Echos và Politico trong chuyến thăm Trung Quốc, tổng thống nói: “Câu hỏi mà người châu Âu cần trả lời là: chúng ta có lợi ích gì khi đẩy nhanh vấn đề Đài Loan không? Không. Điều tồi tệ nhất là nghĩ rằng Người châu Âu chúng ta phải trở thành những người theo chủ đề này và lấy gợi ý từ chương trình nghị sự của Hoa Kỳ và phản ứng thái quá của Trung Quốc.”
Người châu Âu phải thức tỉnh, ông nói. “Ưu tiên của chúng tôi không phải là thích ứng với chương trình nghị sự của những người khác ở tất cả các khu vực trên thế giới.”
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, được chụp tại Vilnius vào ngày 12 tháng 7, phản đối việc NATO mở văn phòng tại Tokyo, các nguồn tin nói với Nikkei Asia. © AP
Một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Nhật Bản nói với Nikkei rằng các cuộc tham vấn tại văn phòng NATO ở Tokyo đang được tiến hành ở cấp quan chức, bao gồm cả với Pháp, nhưng bản thân Macron đã phản đối mạnh mẽ kế hoạch này.
Khi được hỏi về việc Pháp phản đối việc đặt văn phòng NATO tại Nhật Bản, người phát ngôn Bộ Ngoại giao tại Paris ngày 6/7 nói với các nhà báo: “Như các bạn đã biết, đã có các đại sứ quán chịu trách nhiệm về quan hệ giữa NATO và Nhật Bản, chúng tôi hoàn toàn ủng hộ, và đó là chủ đề thảo luận với các đối tác và đồng minh của chúng tôi.”
Một nhà ngoại giao Nhật Bản khác đã giải thích về sự thất vọng mà Tokyo cảm thấy đối với Pháp. “Họ không bao giờ chia sẻ kết quả của các cuộc họp cấp cao với các thành viên G7. Ví dụ, Nhật Bản nói với Pháp về các cuộc gặp với Trung Quốc, cả trước và sau khi nó diễn ra. Bởi vì người Pháp không làm điều này, mọi người nghi ngờ về những gì người Pháp thảo luận đằng sau cánh cửa đóng kín.”
Trong khi đó, trong những ngày trước khi đến Vilnius, phía Nhật Bản đã ngừng thúc đẩy văn phòng liên lạc. Điều này là do đồng minh hàng đầu của họ, Hoa Kỳ, đang bắt đầu tiếp cận với Trung Quốc để chuẩn bị cho sự tan băng trong quan hệ lạnh nhạt.
Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida ngày 11/7 tại Tokyo trả lời các câu hỏi của phóng viên trước chuyến đi tới Litva dự hội nghị thượng đỉnh NATO. (Ảnh của Uichiro Kasai)
Ngoại trưởng Antony Blinken, Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen và đặc phái viên về khí hậu John Kerry đã thực hiện ba chuyến thăm liên tiếp trong vòng một tháng, với nhiều chuyến thăm cấp nội các dự kiến sẽ diễn ra.
Ken Jimbo, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Keio, cho biết: “Mỹ có thể nhìn thấy cơ hội với Trung Quốc trước thềm cuộc bầu cử vào tháng 1 ở Đài Loan”. Hòn đảo tổ chức các cuộc bầu cử tổng thống và lập pháp vào ngày 13 tháng 1. Tổng thống Tsai Ing-wen của Đảng Tiến bộ Dân chủ cầm quyền, người đã nắm quyền từ năm 2016, không đủ điều kiện để tái tranh cử. Trung Quốc hy vọng Quốc Dân Đảng, đảng đối lập chính, sẽ thể hiện mạnh mẽ và dẫn đầu một sự thay đổi địa chính trị để xích lại gần Bắc Kinh hơn.
“Người ta tin rằng cho đến thời điểm đó, Trung Quốc sẽ không làm bất cứ điều gì quyết liệt có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc bầu cử ở Đài Loan,” Jimbo nói.
Sau cuộc bầu cử ở Đài Loan, chính nước Mỹ bước vào mùa bầu cử, với các ứng cử viên từ hai đảng lớn dự kiến sẽ cạnh tranh xem ai có thể cứng rắn hơn với Trung Quốc, cùng nhiều vấn đề khác. Cánh cửa ngoại giao giữa hai nước dự kiến sẽ đóng lại sau đó.
Vào ngày 7 tháng 7, một quan chức của tổng thống Pháp nói với các phóng viên rằng “theo các liên hệ của chúng tôi từ chính phủ Nhật Bản, Nhật Bản không quan tâm đến việc thành lập văn phòng NATO.”
Dù bằng cách nào, cuộc bầu cử hậu Đài Loan có vẻ là một thời điểm đầy thách thức đối với NATO. “Nếu các lực lượng chống Trung Quốc giành chiến thắng trong cuộc bầu cử ở Đài Loan, phản ứng tức giận của Trung Quốc có thể nghiêm trọng đến mức một văn phòng liên lạc sẽ không thành vấn đề với bất kỳ ai”, một nhà ngoại giao châu Âu nói với Nikkei. Việc chính quyền Biden tiếp cận Trung Quốc ngày nay có thể là một nỗ lực nhằm khởi động các lĩnh vực hợp tác để một kịch bản như vậy không xảy ra.
Joe Biden phát biểu trước công chúng trong một sự kiện tại Đại học Vilnius bên lề hội nghị thượng đỉnh NATO ở Litva vào ngày 12 tháng 7. © AP
Hội nghị thượng đỉnh năm tới tại Washington có thể sẽ là một sự kiện quan trọng, nơi một tổng thư ký mới, người sẽ thay thế Stoltenberg, sẽ ra mắt. Hội nghị thượng đỉnh, từ ngày 9 đến ngày 11 tháng 7 năm 2024, sẽ diễn ra trong thời điểm nóng nực của mùa bầu cử tổng thống Hoa Kỳ — chỉ 6 ngày trước Đại hội Toàn quốc của Đảng Cộng hòa ở Milwaukee, Wisconsin.
Nó dự kiến sẽ tiết lộ quan điểm trong nước của Hoa Kỳ đứng về phía liên minh NATO.
Kenneth Weinstein, chủ tịch Nhật Bản tại Viện Hudson ở Washington, nói với Nikkei: “Người Mỹ chắc chắn đã trở nên thất vọng trước chính sách đối ngoại của Mỹ quá tham vọng ở Trung Đông, vốn tìm cách biến đổi khu vực theo những cách mà chúng tôi biết đơn giản là không thể”. vào thứ ba. “Cuộc tranh luận đó vẫn còn lờ mờ về nhận thức của chúng tôi đối với NATO.”
Báo cáo bổ sung của Mailys Pene-Lassus.
https://asia.nikkei.com
Lê Văn dịch lại