Tối nay Ngoại trưởng Pompeo tới Hà Nội: Liệu Việt Nam sẽ tham dự ‘trận địa Châu Á’ cùng Bộ Tứ do Mỹ dẫn đầu?
Tối nay Ngoại trưởng Pompeo tới Hà Nội, điều gì sẽ xảy ra? Chuyến thăm được thiết kế để củng cố những lợi ích chiến lược gần đây, khi cả hai quốc gia đều nhìn nhận rằng Trung Quốc đang trở nên ngày càng hiếu chiến. Liệu Việt Nam sẽ tham dự ‘trận địa Châu Á’ cùng Bộ Tứ do Mỹ dẫn đầu?
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo gặp Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh tại Bộ Ngoại giao, Hà Nội vào ngày 9 tháng 7 năm 2018. (Ảnh KHAM / POOL / AFP / Getty Images)
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo sẽ đến Việt Nam tối nay trong chuyến thăm chính thức kéo dài đến chiều ngày 30/10.
Chuyến thăm ngắn, được thực hiện theo lời mời của Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh, dường như là kết quả của một quyết định vào phút chót.
Quyết định vào phút chót
Hà Nội ban đầu không nằm trong chuyến công du châu Á của ông Pompeo, vốn bao gồm các điểm dừng chân ở Ấn Độ, Sri Lanka, Maldives và Indonesia. Tuy nhiên, chuyến thăm là một biểu hiện khác của mối quan hệ tăng cường giữa hai nước, trong bối cảnh căng thẳng chiến lược gia tăng giữa Trung Quốc với Mỹ, các đồng minh và Việt Nam.
Theo chính phủ Việt Nam, lý do chính thức chuyến thăm của ông Pompeo là để kỷ niệm 25 năm bình thường hóa ngoại giao vào năm 1995.
Tuy nhiên, với chủ đề phổ biến của chuyến công du khu vực của ông Pompeo cũng như lợi ích chung của cả hai nước, các bên sẽ thảo luận về các biện pháp củng cố quan hệ kinh tế và chiến lược, cũng như thúc đẩy hợp tác song phương phù hợp với tầm nhìn chung về một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở.Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo gặp Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế ở Hà Nội vào ngày 9 tháng 7 năm 2018. (Ảnh của Andrew Harnik / POOL / AFP / Getty Images)
Về kinh tế, bất chấp việc Mỹ rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương vào năm 2017, hai nước ngày càng trở thành đối tác quan trọng trong 4 năm qua, đặc biệt là về thương mại.
Theo số liệu thống kê chính thức của Việt Nam, kim ngạch thương mại song phương đạt 75,7 tỷ USD vào năm 2019, trong đó xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ lên tới 61,3 tỷ USD. Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam; chiếm 23,2% tổng kim ngạch xuất khẩu.
Điểm mấu chốt chính trong quan hệ kinh tế song phương là thặng dư thương mại lớn của Việt Nam với Mỹ, khiến Washington áp thuế trừng phạt đối với một số sản phẩm của Việt Nam và mở cuộc điều tra về khả năng Việt Nam thao túng tiền tệ. Trong chuyến thăm của ông Pompeo, hai bên chắc chắn sẽ thảo luận về vấn đề này.
Ông Phạm Bình Minh dự kiến sẽ đưa ra lời giải thích rằng Việt Nam không tham gia thao túng tiền tệ, như Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã nói hồi đầu tuần, đồng thời hứa sẽ nhập khẩu nhiều hơn từ Mỹ để cải thiện cán cân thương mại song phương.
Về mặt chiến lược, nhận thức chung của hai nước về mối đe dọa ngày càng tăng của Trung Quốc, đặc biệt là ở Biển Đông, đã thúc đẩy hai bên “xích lại gần nhau hơn” trong những năm gần đây.
Hành trình chuyến công du của ông Pompeo cũng cho thấy Mỹ đang cố gắng xây dựng mạng lưới các đồng minh và đối tác trong khu vực để hỗ trợ Washington thực hiện chiến lược “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở” (FOIP).
Ấn Độ, Sri Lanka, Maldives, Indonesia và Việt Nam đều là những quốc gia quan trọng trong khu vực về mặt chiến lược. Việc củng cố liên minh sẽ cho phép Mỹ duy trì ưu thế chiến lược của mình trong khu vực và kiềm chế ảnh hưởng ngày càng mở rộng của Trung Quốc.
Ở Jakarta, ông Pompeo được cho là “khẳng định tầm nhìn của hai nước về một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở”. Nhiều khả năng ông sẽ làm điều tương tự với người đồng cấp Việt Nam.
Việt Nam tham dự ‘trận địa Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương’ cùng ‘Bộ Tứ’ do Mỹ dẫn đầu?
Với vị trí chiến lược của mình, Việt Nam có khả năng ngày càng tăng về mối quan hệ “đối đầu lâu dài” với Trung Quốc ở Biển Đông.
Mỹ rõ ràng coi Việt Nam là đối tác phù hợp trong mạng lưới các đồng minh và đối tác trong khu vực.
Washington và các thành viên khác trong Bộ tứ (Nhật Bản, Úc và Ấn Độ) có thể mong muốn tăng cường quan hệ chiến lược với Việt Nam và các nước “cùng chí hướng” khác để xây dựng nhóm “Bộ tứ +”, trong đó Bộ tứ đóng vai trò chính trong việc kiểm soát các tham vọng chiến lược của Trung Quốc trong khi “các thành viên “cộng thêm” sẽ hỗ trợ mọi lúc và mọi nơi có thể.
Tuần trước, Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide đã chọn Việt Nam là điểm đến trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên của mình. Khi ở Hà Nội, ông Suga nói rằng Việt Nam “đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được tầm nhìn về ‘Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương Tự do và Mở rộng’ và là đối tác quý giá của chúng tôi”. Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga vẫy tay chào trong lễ đón tại Phủ Chủ tịch ở Hà Nội ngày 19 tháng 10 năm 2020. (Ảnh theo Kham / POOL / AFP / Getty Images)
Trong chuyến thăm, hai bên cũng nhất trí đẩy mạnh hợp tác quốc phòng, an ninh và đạt được thỏa thuận cơ bản cho phép Nhật Bản xuất khẩu thiết bị và công nghệ quốc phòng sang Việt Nam.
Điều này cho thấy Hoa Kỳ và Nhật Bản có thể đang phối hợp cách tiếp cận của họ với Việt Nam nhằm đưa Hà Nội vào thế trận “Bộ Tứ +”.
Mặc dù Việt Nam cảnh giác với phản ứng của Trung Quốc, nhưng việc gia nhập không chính thức “Bộ tứ +” và tham gia vào các nỗ lực hợp tác (được lựa chọn) với các thành viên trên cơ sở song phương như thế, sẽ rất quan trọng đối với nỗ lực của Hà Nội nhằm cân bằng trước sức ép của Trung Quốc ở Biển Đông.
Sự nhất trí của lưỡng đảng Hoa Kỳ rằng Trung Quốc gây ra mối đe dọa toàn cầu nghiêm trọng nhất đối với Mỹ, sẽ đảm bảo rằng các nỗ lực của Mỹ nhằm xây dựng Bộ tứ và một mạng lưới liên kết (gồm các đồng minh và đối tác), rất có thể sẽ được duy trì.
Tương tự, quan hệ Việt-Mỹ nhiều khả năng sẽ tiếp tục được cải thiện dù ai thắng cử ở Nhà Trắng đi nữa.
Điều đó nói lên rằng, việc cùng nhau thúc đẩy hơn nữa hợp tác song phương và “chốt” những tiến triển trong quan hệ chiến lược của hai bên vẫn sẽ là điều quan trọng đối với hai chính phủ, để phòng ngừa trước những bất ổn trong tương lai.
Chuyến thăm của ông Pompeo tới Hà Nội hôm nay là một bước đi đúng lúc, và theo đúng hướng.
Tác giả: Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp là Nghiên cứu viên tại Viện ISEAS – Yusof Ishak.
29/10/20