Tập Cận Bình xoay trục sang bạn bè Putin
Tổng thống Nga Vladimir Putin và chủ tịch TC Tập Cận Bình tại Bắc Kinh ngày 25/06/2016. Sputnik/Kremlin/Mikhail Klimentyev/ via REUTERS
Theo RFI – Thụy My- 27-06-2016
Tờ báo cho biết, khi Gennady Timchenko, một đại gia Nga là bạn thân của tổng thống Vladimir Putin, được bổ nhiệm làm chủ tịch Hội đồng Kinh doanh Nga-Trung – một hiệp hội tập hợp hơn 100 doanh nghiệp liên quan đến thương mại song phương – doanh nhân nhiều năm lăn lộn trên thương trường này đã củng cố vai trò của mình: nhân vật chủ chốt của điện Kremlin trong quan hệ với TC.
Cùng năm đó, trong chuyến đi Thượng Hải tháng 5/2014 của Putin để ký kết một hợp đồng bán khí đốt đại quy mô trị giá 400 tỉ đô la, tổng thống Nga đã giới thiệu Timchenko cho chủ tịch TC Tập Cận Bình là «người của chúng tôi để đối thoại với Bắc Kinh». Từ đó đến nay, Timchenko đi đầu trong nỗ lực của Matxcơva nhằm củng cố quan hệ kinh tế với TC, chủ yếu tập trung vào các giao dịch mua bán năng lượng.
Nhưng hơn hai năm sau khi ký hợp đồng thế kỷ này, chính sách được gọi là « xoay trục sang Trung Quốc» của điện Kremlin đang khựng lại. Các công ty TC ngần ngại không muốn đầu tư vào một thương vụ dầu khí mới với Nga, sau khi bị rớt giá thảm hại năm 2015 và bản thân nền kinh tế TC cũng đang đi chậm lại ( GDP từ 10,3% năm 2010 chỉ còn 6,9% trong năm 2015). Tình hình này khiến giới cầm quyền Nga vỡ mộng, vì họ vẫn hy vọng TC có thể thay thế được Châu Âu trong vai trò khách hàng mua năng lượng hàng đầu, khiến điện Kremlin xoay trục sang Châu Á.
Chính trong không khí ảm đạm này, mà Putin đã sang Bắc Kinh hôm 25/06/2016 trong chuyến viếng thăm ba ngày để gặp gỡ Tập Cận Bình, và thảo luận về tương lai của quan hệ Nga-Trung. Cả hai hy vọng bàn bạc về thương mại song phương, cách thức trao đổi với một Bắc Triều Tiên hay trở chứng, và chương trình « Một vành đai, một con đường» – dự án hạ tầng cơ sở tâm đắc của Tập để làm sống lại « Con đường tơ lụa» xưa kia.
Nhưng vượt ra ngoài vẻ hào nhoáng của chuyến viếng thăm, một khía cạnh khác trong quan hệ Nga-Trung đã diễn ra bên lề cuộc gặp. Timchenko và một nhóm nhỏ nhân vật quyền thế trong vòng thân cận của Putin là những người hưởng lợi qua một loạt các hợp đồng hữu nghị trị giá nhiều tỉ đô la, được Bắc Kinh đo ni đóng giày để ràng buộc phe nhóm của Putin, khiến họ hài lòng và tiếp tục hướng về phương Đông.
Thật ra TC không sẵn sàng đầu tư lớn vào Nga một cách sớm sủa như thế. Trao đổi song phương lao dốc từ 95,3 tỉ đô la năm 2014, chiếm 28,6% tỉ trọng, xuống còn 63,6 tỉ đô la, vỏn vẹn 1,5% lượng thương mại quốc tế của TC trong năm 2015.
Nhưng Bắc Kinh nhận ra rằng, chiếm hữu được đồng minh trong nhóm nhỏ bạn bè của Putin là cách tốt nhất để gây ảnh hưởng đến các quyết định của tổng thống Nga. Đồng thời duy trì an ninh năng lượng với giá rẻ, cũng như nguồn cung cấp các loại vũ khí hiện đại ở ngay bên cạnh.
Timchenko – với khối tài sản được ước lượng khoảng 13,4 tỉ đô la chủ yếu trong ngành năng lượng và là một trong số rất ít những nhân vật được tổng thống Putin lắng nghe – là người đóng vai trò chủ chốt trong chiến lược của Bắc Kinh. Trong khi các công ty TC thờ ơ về việc đầu tư vào Nga, như dự án mỏ đồng ở Udokan và mỏ dầu Vankor, Timchenko lại được Bắc Kinh ưu ái dành cho các hợp đồng năng lượng béo bở.
Hợp đồng này liên quan đến SIBUR – công ty quan trọng trong lãnh vực hóa dầu vốn hái ra tiền ở Nga, và một công ty khác do Timchenko đồng sở hữu, với tập đoàn lọc dầu quốc doanh lớn nhất TC Sinopec. Tháng 10/2015, SIBUR đã bán 10% cổ phần cho Sinopec với giá 1,3 tỉ đô la, giúp Timchenko và các cổ đông khác bỏ túi một món kha khá.
Việc đầu tư vào SIBUR đặc biệt mang tính chiến lược đối với Bắc Kinh, khi người ta biết rằng trong số các cổ đông của công ty này có Leonid Mikhelson, mà tạp chí Forbes gọi là người giàu nhất nước Nga, và Kirill Shamalov, con rể của tổng thống Putin.
Timchenko và Mikhelson cũng liên quan các thương vụ trơn tru khác với TC. Tháng 3/2016, hai đại gia này đã bán 9,9% cổ phần trong Yamal LNG, một dự án khí thiên nhiên tại Bắc Cực của Nga cho Quỹ Con đường tơ lụa của TC (một quỹ đầu tư 40 tỉ đô la thành lập tháng 12/2014 để tài trợ cho dự án «Một vành đai, một con đường») với giá 1,2 tỉ đô la. Ngoài ra vào tháng 4/2016, cả hai vị đại gia Nga còn hưởng lợi qua việc Yamal LNG cho vay dài hạn 12,1 tỉ đô la thông qua hai ngân hàng quốc doanh là Ngân hàng Xuất nhập khẩu và Ngân hàng Phát triển TC, với lãi suất hết sức ưu đãi.
Những thương vụ hái ra tiền này khiến các nhà quan sát Nga lo lắng. Sinopec và Ngân hàng Phát triển TC là trung tâm trong chiến dịch chống tham nhũng do Tập Cận Bình tung ra vào năm 2013 để làm trong sạch hình ảnh của các công ty TC, nên rất dè dặt khi đầu tư ra nước ngoài. Họ càng thận trọng hơn nữa trong việc trở thành cổ đông thiểu số của các dự án năng lượng, nhất là sau khi giá dầu lao dốc.
Hơn nữa, Timchenko và Yamal LNG lại nằm trong danh sách bị Hoa Kỳ trừng phạt tháng 3/2014 sau khi Nga chiếm Crimée – các đối tác đầy rủi ro đối với một ngân hàng. Trường hợp BNP Paribas bị phạt nặng hồi tháng 7/2014 vì vi phạm lệnh cấm vận của Hoa Kỳ đối với Cuba, Iran và Soudan, là một minh chứng.
Và khi Bắc Kinh bám sát những người trong vòng thân cận của Putin để bảo đảm việc Nga xoay trục sang phương Đông, quan hệ giữa Putin và Tập Cận Bình cũng đơm hoa kết trái. Ai cũng biết rằng Putin, xuất thân từ KGB, rất coi trọng quan hệ cá nhân trong ngoại giao. Tổng thống Nga thích dựa trên quan hệ bạn bè với các nguyên thủ khác để xây dựng quan hệ với quốc gia đó.
Nhưng các cựu thủ tướng Gerhard Schroider (Đức Silvio Berlusconi (Ý) không còn cầm quyền, và tình thân với thủ tướng Đức Angela Merkel, tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã bị phá hỏng do hiệu ứng dây chuyền của cuộc chiến ở Ukraina và Syria. Thế nên Tập Cận Bình là nguyên thủ duy nhất của một nước lớn trên thế giới mà Putin có thể gọi là bạn. Putin cũng được cho là lãnh đạo nước ngoài tâm đầu ý hợp nhất với Tập.
Theo các quan chức Nga và TC muốn giấu tên, thì cả hai nhà lãnh đạo cùng tuổi 63 đã trở thành bạn bè của nhau vào ngày 07/10/2013, khi gặp gỡ bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC tại Bali. Đó là ngày sinh nhật 61 tuổi của Putin, và ngày họp cuối cùng đã trở thành bữa tiệc sinh nhật trong vòng thân mật giữa hai ông và một ít cộng sự thân tín.
Nhưng các thương vụ ưu tiên và tiệc sinh nhật không che khuất được những lời hứa về việc hợp tác đôi bên cùng có lợi, vẫn chưa được thực thi. Cho dù lượng dầu thô được Nga cung ứng cho TC đã tăng lên 33,7%, nhưng lợi nhuận thu được rất ít. Nga chỉ thu hút được 560 triệu đô la đầu tư trực tiếp từ TC, chiếm không đầy 0,5% đầu tư ra nước ngoài của Bắc Kinh năm 2015, và thấp hơn số 4 tỉ đô la đầu tư TC năm 2013, trước cuộc khủng hoảng Ukraina.
Điểm sáng nổi bật nhất là số tiền Bắc Kinh cho Matxcơva vay 18 tỉ đô la trong năm 2015, khiến TC trở thành nguồn tín dụng nước ngoài lớn nhất trong năm nay – theo Ngân hàng Trung ương Nga. Nhưng con số này chẳng là gì so với 261 tỉ đô la đầu tư từ Liên Hiệp Châu Âu và Hoa Kỳ năm 2013, cho đến khi cuộc chiến Ukraina xảy ra.
Chính Matxcơva cũng chia rẽ về việc có nên siết chặt quan hệ với Bắc Kinh đến thế hay không. Lâu nay Nga vẫn coi Trung Á là sân sau, nhưng sức nặng kinh tế của TC đã che mờ Nga trong những năm gần đây.
Dự án «Một vành đai, một con đường» làm xói mòn ảnh hưởng của Nga trong khu vực, đối chọi hẳn với một chương trình kinh tế khác do Matxcơva lãnh đạo, đang trong quá trình thực hiện, là Liên minh Âu Á. Đã hẳn Bắc Kinh là đối tác hết sức cần thiết, nhưng cũng là một người cạnh tranh đáng gờm.
Mặc cho hình ảnh của sự hợp tác còn xa mới trở thành màu hồng, chiến lược của Bắc Kinh nhằm gây ảnh hưởng lên bạn bè Putin tỏ ra rất hiệu quả. Putin có thể thương lượng với Tập về vùng tự do mậu dịch Nga-Trung đã được đề nghị từ lâu, trong chuyến công du này. Dự án lâu nay vấp phải sự phản đối trong điện Kremlin, nhưng do Nga rất cần đầu tư để giảm bớt khó khăn kinh tế, Putin tỏ ra lạc quan hơn về TC so với trong quá khứ.
Cho dù việc Bắc Kinh giúp tài chính để hỗ trợ nền kinh tế Nga vẫn còn bất định, nhưng hiện giờ thì các bạn bè của Putin như Timchenko dường như là những kẻ đắc lợi nhất trong việc Kremlin «xoay trục sang TC.