Tập Cận Bình trở nên ‘không thể thách thức’ như thế nào?
17/10/22 – Grace Tsoi và Sylvia Chang – BBC World Service – Ít ai có thể đoán trước rằng Tập Cận Bình sẽ trở thành nhà lãnh đạo Trung Quốc vững chãi nhất trong nhiều thập kỷ – hiện tại, ông Tập đã sẵn sàng đảm bảo tiếp tục nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có tiền lệ.
Một thập kỷ trước, người ta biết rất ít về ông Tập – ngoài việc ông là một “Thái tử Đảng” vì cha ông là một trong những nhà lãnh đạo cách mạng của đất nước.
Xuất thân của ông đã giúp ông giành được sự ủng hộ của những đảng viên lão thành – một tiêu chí quan trọng để lên nắm quyền trong Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) vì những lãnh đạo này thường nắm giữ ảnh hưởng chính trị ngay cả khi đã nghỉ hưu.
Mười năm trôi qua, sự trị vì của ông Tập dường như là không thể nghi ngờ và quyền lực của ông ta là vô song. Làm sao ông Tập có thể đạt được những điều này?
Họng súng
Mao Trạch Đông, cha đẻ của Đảng cộng sản Trung Quốc, từng có câu nói nổi tiếng: “Quyền lực chính trị sinh ra từ họng súng”.
Sau khi thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 1949, ông Mao đảm bảo rằng đảng Cộng sản, chứ không phải nhà nước, kiểm soát Quân Giải phóng Nhân dân (PLA). Kể từ đó, vị lãnh đạo ĐCSTQ đồng thời đóng vai trò Chủ tịch Quân ủy Trung ương (CMC).
Ông Tập may mắn hơn người tiền nhiệm Hồ Cẩm Đào vì ông trở thành chủ tịch CMC ngay lập tức – và không lãng phí thời gian để tiêu diệt phe đối lập trong lực lượng vũ trang.
Tình tiết gây chấn động nhất xảy ra vào năm 2014 và 2015, khi cựu Phó Chủ tịch CMC Từ Tài Hậu và cựu Tướng PLA, ông Quách Bá Hùng, bị cáo buộc tham nhũng.
Joel Wuthnow, một thành viên cấp cao tại Đại học Quốc phòng do Lầu Năm Góc tài trợ cho biết: “Họ đã nghỉ hưu vào thời điểm họ bị xử lý, nhưng khả năng nhắm vào họ của ông Tập đã làm giảm ảnh hưởng lâu dài của cựu lãnh đạo Trung Quốc Giang Trạch Dân trong PLA”.
Ông nói thêm: “Sự kiện này cũng gửi một tín hiệu mạnh mẽ tới các quan chức đang phục vụ trong quân đội rằng không ai chống lại sự kiểm soát của ông Tập mà không bị tổn hại.”
Năm 2015, ông Tập cũng đại tu cơ cấu quân đội. Ông đã bãi bỏ bốn cơ quan đầu não – tham mưu, chính trị, hậu cần và vũ khí – và thay thế chúng bằng 15 cơ quan nhỏ hơn.
Ông Wuthnow cho biết thêm, cấu trúc mới cho phép CMC ban hành lệnh trực tiếp cho các bộ phận khác nhau của quân đội – thậm chí đến cả các kiểm toán viên tài chính, những người hiện phải báo cáo trực tiếp cho CMC.
Trên hết, đây là sự kiên định về lòng trung thành tuyệt đối với ông Tập – điều vẫn đang được nhắc lại.
Tháng trước, Nhật báo Quân đội Giải phóng Nhân dân, tờ báo quân sự chính thức của Trung Quốc, đã đăng một bài báo nhấn mạnh rằng CMC nắm quyền chỉ huy toàn diện.
Timothy Heath, nhà nghiên cứu quốc phòng cấp cao tại tập đoàn RAND của Mỹ, cho biết: “Thông điệp này giúp chống lại bất kỳ xu hướng nào có thể đang manh nha hình thành trong quân đội nhằm xây dựng lòng trung thành đối với các lãnh đạo cấp cao của PLA, những người có thể chống lại ông Tập.
“Trung thành với đảng có nghĩa là PLA dự kiến sẽ thực hiện bất kỳ và mọi mệnh lệnh để bảo vệ đảng, và đảm bảo ông Tập, tiếp tục nắm quyền.”
Lòng trung thành đi đầu
Sau khi đảm bảo kiểm soát ‘nòng súng’, điều cốt yếu là phải kiểm soát hoàn toàn ‘con dao’ – bộ máy an ninh nội bộ.
Hai năm sau khi ông Tập lên nắm quyền, giới chức Trung Quốc xác nhận đã bắt giữ một “con hổ”, ông Chu Vĩnh Khang, cựu ủy viên thường vụ Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc, vì tội tham nhũng. Ông này có quan hệ mật thiết với Bạc Hy Lai, một “ông trùm” khác từng là đối thủ của ông Tập.
Cuộc điều tra đã gây chấn động chính trị vì nó phá vỡ quy tắc bất thành văn rằng các thành viên của Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định quyền lực nhất, sẽ không bị trừng phạt hình sự.
Neil Thomas, nhà phân tích cấp cao về Trung Quốc của Eurasia Group, cho biết: “Tập Cận Bình hóa ra là một chính trị gia tài giỏi tàn nhẫn, người kiên nhẫn vượt qua cả hệ thống trước khi nắm bắt thời điểm nắm quyền”.
“Các lão thành của đảng cộng sản ủng hộ sự trỗi dậy của ông Tập có thể đã bị bất ngờ trước tốc độ và quy mô nắm quyền của ông ta.”
Giới quan sát cho rằng chiến dịch chống tham nhũng đình đám của ông Tập cũng được sử dụng để loại bỏ các đối thủ chính trị của ông và các phe phái khác trong đảng.
Trong thập kỷ qua, hơn 4,7 triệu người đã bị điều tra bởi các cơ quan chống tham nhũng của Trung Quốc.
Victor Shih, một nhà khoa học chính trị tại Đại học California, San Diego, cho biết: “Trong hai năm qua, ông Tập đã thanh trừng hơn nữa các quan chức an ninh nghề nghiệp, những người ủng hộ việc ông lên nắm quyền ngay từ đầu”.
“Giờ đây, các cơ quan an ninh hầu như chỉ được điều hành bởi các quan chức có chung quá khứ với ông Tập và những người có lẽ được ông ấy tin tưởng.”
Ông Tập cũng đã đưa những người trung thành với mình vào các chức vụ quan trọng trong khu vực, chẳng hạn như bí thư đảng ủy của các thành phố quan trọng như Bắc Kinh, Thượng Hải và Trùng Khánh.
Ông Thomas nói, những vị trí này rất quan trọng vì họ chịu trách nhiệm “diễn giải và thực hiện các chỉ thị của trung ương ở các địa phương có hàng triệu người”.
Ông Thomas nói, ít nhất 24 trong số 31 bí thư cấp tỉnh là cộng sự chính trị của ông Tập, từng quen biết với gia đình ông, học với ông, làm việc dưới quyền hoặc làm việc cho một trong những đồng minh thân cận của ông.
Trong khi đó, gần như tất cả 281 thành viên ủy ban thường vụ trong các ủy ban thường vụ cấp tỉnh đều do ông Tập đề bạt, theo dữ liệu do Wu Guoguang, giáo sư chính trị tại Đại học Victoria ở Canada, tổng hợp.
Xây dựng thương hiệu cá nhân
Năm 2018, “Tư tưởng Tập Cận Bình về chủ nghĩa xã hội mang bản sắc Trung Quốc cho kỷ nguyên mới” đã được ghi trong hiến pháp của Trung Quốc.
Nghe có vẻ dài dòng, nhưng có một hệ tư tưởng mang tên ông là thứ đã củng cố di sản của ông Tập.
Trước ông Tập, chỉ có Chủ tịch Mao đạt được điều này. Ngay cả Đặng Tiểu Bình, người được mệnh danh là kiến trúc sư của quá trình hiện đại hóa Trung Quốc, cũng chỉ có một “lý thuyết” mang tên ông, trong khi những người tiền nhiệmcủa ông Tập, Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào, không có bất kỳ tư tưởng hay lý thuyết nào mang tên mình.
Các nhà phân tích nhận định rằng, chính xác thì Tư tưởng Tập Cận Bình có ý nghĩa gì vẫn gây tranh cãi, nhưng đó không phải là vấn đề – đó là một động thái quyền lực.
“Tư tưởng của ông Tập chủ yếu nhằm mục đích củng cố tính chính danh và quyền lực của ông Tập vượt trên bất kỳ ai khác trong ĐCSTQ và trong toàn đất nước. Đó là một phần của sự sùng bái nhân cách mới, liên hệ ông Tập không chỉ với Mao mà còn với các vị hoàng đế hiển hách và thành công nhất của Trung Quốc trong những năm qua,” Jean-Pierre Cabestan, giáo sư danh dự về khoa học chính trị tại Đại học Baptist Hong Kong, nói.
Theo tờ Ming Pao của Hong Kong, hàng chục trường đại học và học viện, trong đó có Đại học Bắc Kinh và Đại học Thanh Hoa danh tiếng, đã thành lập các trung tâm nghiên cứu dưới tên ông Tập.
Vào tháng Tám, Bộ Giáo dục Trung Quốc đã công bố kế hoạch thúc đẩy Tư tưởng Tập Cận Bình trong chương trình giảng dạy quốc gia.
Vào năm 2019, một ứng dụng di động có tên Xuexi Qiangguo – được dịch theo nghĩa đen là “Học hỏi từ ông Tập, củng cố đất nước” – bao gồm các câu đố về Tư tưởng Tập Cận Bình đã được ra mắt.
Ông Tập tin rằng “ông ấy có một hệ tư tưởng đúng đắn và mọi người phải chấp nhận nó”, Andrew Nathan, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Columbia, nói.
“Bất cứ khi nào Mao có một quan điểm chính trị, tất cả những người khác đều phải ủng hộ, và điều đó cũng đúng với ông Tập.”
Đồ họa của Davies Suryaia