Tại sao TBT Nguyễn Phú Trọng phải gấp rút đi thăm Trung Quốc?

Hôm Chủ Nhật 8/1 Hãng truyền hình CCTV của TQ dẫn nguồn Ban Đối ngoại Đảng Cộng sản nước này cho hay Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng sẽ thăm chính thức Trung Quốc từ 12/1-15/1/2016, nhưng không cho biết thêm chi tiết. Đây là chuyến đi đầu tiên của ông Trọng tới Trung Quốc sau Đại hội Đảng lần thứ 12.

Mục đích chuyến đi theo Thông tấn xã Việt Nam nói chung chung là, nhằm “tiếp tục đưa quan hệ Việt-Trung phát triển lành mạnh, ổn định vì lợi ích của nhân dân hai nước, vì hòa bình, thịnh vượng của khu vực và thế giới”. Chuyến viếng thăm Bắc Kinh lần này của ông Trọng đã được ông Phạm Bình Minh đưa ra trong cuộc họp báo hôm mồng 5 tháng 1, thay vì là một thông cáo chính thức của Trung ương đảng như các lần trước đây là điều khá đặc biệt, cho thất tính bất ngờ của chuyến đi.

Chuyến đi thăm Trung Quốc của ông Trọng diễn ra vào lúc Việt Nam đang có nhiều bối rối về ngân sách và kinh tế trong khi đang còn ngỡ ngàng chưa rõ xoay trở ra sao khi ông Donald Trump, tổng thống đắc cử của Mỹ, đe dọa một trong những việc đầu tiên khi ông bước vào Tòa Bạch Ốc là sẽ dẹp bỏ Hiệp Định Đối Tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), một niềm hy vọng rất lớn của Hà Nội đang cần cái phao cứu sinh kinh tế.

Trong bối cảnh, Việt Nam thường xuyên phải vay những món nợ mới nhiều hơn vừa trả nợ cũ vừa để nuôi chế độ, làm cho nợ ngày càng phình to hơn trước. Chỉ mới hai ngày trước đây, tức ngày 6 Tháng Giêng, Thủ Tướng Nguyễn Xuân Phúc đã phải công khai thú nhận trong hội nghị tổng kết ngành tài chính vừa được tổ chức buổi chiều rằng “Nợ công nếu tính đủ đã vượt trần chứ không chỉ sát trần,” tức là nợ ngập đầu, thu ngân sách không đủ bù chi. Trên thực tế, Ngân sách thiếu hụt, Ngân Hàng Nhà Nước nhận được chỉ thị “tìm giải pháp thực hiện” việc thu gom vàng và đô la mà người dân đang cất giấu ở nhà, ước lượng khoảng $20 tỷ. Nếu không khốn đốn lắm về tài chính, chính phủ có thể chưa phải nghĩ đến giải pháp này.

Do đó, câu hỏi đặt ra là, bây giờ, đầu năm Dương Lịch và cũng chỉ còn khoảng hai tuần lễ nữa là Tết Âm Lịch Đinh Dậu, ông Trọng sang Bắc Kinh sẽ được ông Tập Cận Bình, chủ tịch nhà nước Trung Quốc, giúp đỡ gì? Ông Trọng sẽ phải đổi chác cái gì để chế độ hiện nay còn chỗ dựa mà tồn tại?

Liên tiếp trong mấy tháng gần đây, đã có 4 gương mặt cao cấp hàng đầu của Việt Nam lần lượt tới thăm Trung Quốc, gồm Bộ trưởng Quốc Phòng Ngô Xuân Lịch đi hồi cuối tháng Tám; Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc hồi tháng Chín; và Thường trực Ban Bí thư Đinh Thế Huynh, trong tháng Mười, ngay trước khi đi thăm Hoa Kỳ. Đáng chú ý, chuyến đi Bắc Kinh trong tháng Giêng năm 2017 của tổng bí thư Trọng được công bố khá đột ngột.

Các nhà bình luận cho rằng, nếu căn cứ vào “truyền thống đi Trung Quốc trước, đi Mỹ sau” của giới lãnh đạo cao cấp Việt Nam, lẽ nào tương lai gần sẽ là một chuyến công du đến Washington của tổng bí thư Trọng, sau khi ông Trump nhậm chức chức tổng thống nước Mỹ? Giả thiết trên có vẻ khá mơ hồ, hơn nữa, Trump là người rất khó đoán và chưa có gì cho thấy ông này sẽ cởi mở như Obama để tiếp ông Trọng tại Phòng Bầu dục. Chưa kể hai bên sẽ nói gì với nhau…

Một giả thiết khác – thực tế hơn – là chuyến đi Trung cộng của tổng bí thư Trọng nhằm làm dịu căng thẳng ở Biển Đông, nơi mà Trung cộng vừa tiến hành bồi đắp các đảo nhân tạo và đưa cả tàu sân bay Liêu Ninh vào như một động tác sẵn sàng “tham chiến”.

Khác với thời điểm của những chuyến đi Bắc Kinh trước đây, chuyến đi lần này của ông Trọng lại diễn ra sát tết Nguyên đán của cả Việt Nam lẫn Trung hoa. Yếu tố này đã cho thấy tính bức bách của chuyến thăm là không đi không được.

Một yếu tố khác cũng cần chú ý và không loại trừ, là chuyến đi Bắc Kinh của ông Trọng diễn ra trong bối cảnh ông vẫn chưa bắt được… Trịnh Xuân Thanh. Trong khi đó và so với đỉnh cao chói lọi của ông Trọng ngay sau khi kết quả đại hội 12 được công bố vào đầu năm 2016, hiện thời tình hình có vẻ đang “đảo chiều”. Uy lực của tổng bí thư, theo nhiều dư luận, đã bị giảm sút đáng kể. Không những thế, nhân vật được ông Trọng sủng ái và có thể đặt vào vị trí người kế nhiệm chức vụ của ông – Đinh Thế Huynh – dường như đang vấp phải lực cản quyết liệt của không chỉ một mà khá nhiều đối thủ chính trị. Nghĩa là TBT Nguyễn Phú Trọng đang ở thế yếu và bấp bênh, do đó một khảng năng được đặt ra là ông Trọng đột ngột sang Bắc Kinh để cầu cứu hòng tìm kiếm sự ủng hộ và hậu thuẫn từ phía TQ?

Một số chuyên gia bình luận rằng cứ mỗi khi Tổng bí thư Trọng đi Trung cộng là để chuẩn bị cho một sự điều chỉnh hoặc thay đổi về chính sách đối ngoại, và kể cả đối nội, của giới lãnh đạo Việt Nam. Phải chăng lần này cũng vậy? Nếu thay đổi thì sẽ như thế nào?

Dư luận đã đưa ra thêm hai giả thuyết về chuyến đi của ông Trọng lần này: Một là để tham khảo với Bắc Kinh về việc tổ chức Hội Nghị APEC vào tháng 11, 2017; hai là trao đổi về ý đồ của Bắc Kinh trong việc đưa tàu sân bay Liêu Ninh đến Biển Đông.

Tuy nhiên, cả hai giả thuyết nói trên đều không có trọng lượng lớn để ông Nguyễn Phú Trọng phải đến Bắc Kinh gặp họ Tập trong lúc ông Trọng đang “bận rộn” việc chuẩn bị Hội nghị lần thứ 5 của Trung ương đảng sẽ diễn ra vào đầu tháng 3/2016 mà nhiều dấu hiệu cho thấy là ông Trọng có thể ra đi sau hội nghị này.

Như vậy, chuyến viếng thăm Bắc Kinh lần này của ông Trọng nhiều phần là do sự thúc giục từ phía Bắc Kinh. Tại sao?

Thứ nhất, Tập Cận Bình đang lo ngại phải đối đầu với Hoa Kỳ dưới chính thể của ông Trump, vốn có những phát ngôn thiếu “thiện cảm” đối với Trung Quốc. Đặc biệt là ông Trump đã chọn một êkíp phụ trách về mậu dịch vốn có đầu óc chống Bắc Kinh, đứng đầu là Tiến sĩ Peter Navarro – tác giả tập sách “Chết Bởi Trung Quốc” phát hành năm 2011.

Dù có tránh né xung đột, mối quan hệ giữa Bắc Kinh và Hoa Thịnh Đốn dưới thời ông Trump sẽ thay đổi rất lớn và nhiều phần gây ra những bất lợi cho Trung Quốc về ba lãnh vực: mậu dịch, sản xuất và tiền tệ. Trong khi đó, CSVN là một đối tác kinh tế đã mang lại số thặng dư mậu dịch đáng kể cho Bắc Kinh.

Trong mối quan hệ bấp bênh đó, Tập Cận Bình muốn lãnh đạo đảng CSVN đứng về phía Trung Quốc như nhiều thập niên qua.

Thứ hai, Tập Cận Bình cũng rất lo ngại ông Trump sẽ lôi kéo CSVN gần hơn với Hoa Kỳ không chỉ do nhu cầu Biển Đông, mà còn nhằm mở rộng đối tác chiến lược Mỹ – Việt, để cô lập Bắc Kinh. Những hành động mang tính chất bác bỏ các quy ước cổ điển mà Bắc Kinh và Hoa Thịnh Đốn đã đồng thuận từ năm 1972 cho đến nay như: không coi Đài Loan là một quốc gia độc lập, không đối thoại hay gặp gỡ những lãnh đạo của Đài Loan vân, vân… Ông Trump đều vi phạm hay nói đúng hơn là đã phá đổ.

Tuy ông Trump không chủ trương duy trì Hiệp định TPP, nhưng chính sách đối ngoại của ông Trump vẫn là tăng cường quyền lợi Mỹ ở Á Châu, trong đó nhu cầu củng cố mối quan hệ giữa Mỹ với Nam Hàn, Nhật Bản, Phi Luật Tân, Úc Châu và Việt Nam để bảo vệ sự ổn định ở Biển Đông và Biển Hoa Đông, chắc chắn sẽ gây bất lợi cho chính sách bành trướng của họ Tập hiện nay.