Putin sẽ mất Nga?
Sự kìm kẹp của ông ấy về sức mạnh dựa trên tưởng tượng và sợ hãi.
Vào ngày 25 tháng 2, chỉ một ngày sau khi xe tăng, quân đội và máy bay Nga bắt đầu một cuộc tấn công toàn diện vào Ukraine, Điện Kremlin đã hạn chế quyền truy cập vào Facebook. Sáng hôm sau, Twitter đã bị vô hiệu hóa đối với hầu hết người dùng ở Nga. Đồng thời, trên chính các phương tiện truyền thông Nga, hầu như không đề cập đến “xâm lược”, “tấn công” hoặc “chiến tranh” có thể được tìm thấy: tất cả những từ này đã bị cấm, trong những gì tương đương với một nỗ lực sâu rộng để tạo ra một thực tế thay thế cho công chúng Nga. Văn phòng Tổng công tố cũng đã thực thi lệnh cấm đối với các trang web của các phương tiện truyền thông độc lập phổ biến nhất, Đài phát thanh và truyền hình Echo Moskvy, vì đã phân phối “thông tin không đúng sự thật về các cuộc pháo kích vào các thành phố Ukraine và giết hại thường dân Ukraine”. Vào ngày 2 tháng 3, Echo Moskvy đã được đưa ra khỏi phát thanh.
Khi chính phủ Nga không ngừng đóng khung nó, các lực
lượng Nga chỉ đơn thuần tham gia vào một “chiến dịch quân sự đặc
biệt” để bảo vệ người dân của khu vực Donbass và để “phi phát xít hóa và phi quân sự hóa Ukraine”. Người
Nga cần phải hiểu, như Ngoại trưởng Sergey Lavrov nói, rằng chính phủ của họ
đang tìm cách “giải phóng người Ukraine khỏi sự áp bức” – ngay cả khi
điều đó có nghĩa là giải phóng họ khỏi khả năng tự do xác định tương lai của họ
và giết chết nhiều người trong số họ trên đường đi. Tất cả các phương tiện
truyền thông nhà nước và thư ký báo chí lặp lại cùng một câu thần chú, lặp đi
lặp lại Putin theo nghĩa đen:
“những người nghiện ma túy và phát xít mới” đang nắm quyền ở Ukraine;
Cuộc chiến không phải với người Ukraine mà với những người “nắm
quyền”. Khi tin tức về Thụy Điển và Phần Lan có thể gia nhập NATO, ai đó
đã nói đùa trên phương tiện truyền thông xã hội rằng bây giờ NATO phải quyết
định ai trong số họ là một người phát xít mới và ai là người nghiện ma túy.
Khi quân đội của Putin ngày càng sa lầy trong một cuộc
chiến tranh bạo lực kéo dài đã khiến thế giới áp đảo chống lại ông, nhiều người
Nga vẫn chưa hiểu được hậu quả đầy đủ của những gì đã xảy ra. Một loại thiết
quân luật đã được áp dụng đối với giới tinh hoa Nga. Và công chúng rộng lớn hơn
đang được nuôi dưỡng một câu chuyện trông ngày càng giống như một câu chuyện
ngụ ngôn từ những ngày đen tối của Liên Xô. Rốt cuộc, giải phóng người dân khỏi
các chính phủ được bầu hợp pháp của họ là một kỹ thuật Stalin cũ được triển khai vào năm 1939, khi
Liên Xô vào Phần Lan để giải phóng người dân Phần Lan khỏi các nhà lãnh đạo tồi
tệ của họ và thiết lập một chính phủ bù nhìn. (Kết quả của cuộc chiến đó
cũng có một tiếng vang quen thuộc ngày nay: người ta cho rằng chiến tranh sẽ
nhanh chóng và dễ dàng và tầng lớp lao động Phần Lan sẽ chào đón Hồng quân như
những người giải phóng. Thay vào đó, tầng lớp lao động Phần Lan cầm vũ khí để
bảo vệ quê hương của họ.)
Trong trường hợp của Ukraine, Điện Kremlin đã có thể
kiểm soát chặt chẽ thông tin có sẵn cho người Nga. Cho đến bây giờ, những người
bình thường vẫn im lặng. Nhưng thật khó để giữ thực tế trong thế kỷ 21 – và với
một đồng tiền sụp đổ, sự cô lập quốc tế ngày càng tăng, và bây giờ, như Điện
Kremlin đã thừa nhận, hàng trăm thương vong thực sự của Nga, chính phủ sẽ khó
tiếp tục kể câu chuyện của mình. Mặc dù vẫn chưa có sự hoảng loạn lan rộng, mọi
người đã chạy đua để chuyển đổi đồng rúp ngày càng vô giá trị của họ thành tiền
tệ cứng và mua hàng hóa lâu bền. Và đã có những cuộc kháng chiến đáng ngạc
nhiên ở Moscow và các thành phố khác. Câu hỏi hiện đang phải đối mặt với chính
phủ Nga là người dân Nga nói chung sẽ cảm nhận được cuộc chiến như thế nào nếu
nó kéo dài và đẫm máu và quân đội cần nhiều thức ăn gia súc hơn nữa.
MẮC KẸT TRÊN TÀU
NGẦM
Ở nước Nga của Putin, ngay cả trong bối cảnh chiến
tranh thảm khốc, giới tinh hoa vẫn phụ thuộc rất nhiều vào chính phủ. Trong
tiếng Nga, có một câu tục ngữ cho tình huống này: “Chúng ta đi đâu từ tàu
ngầm?” Đối với bất cứ ai có sự giàu có và quyền lực – trong một nước Nga,
trong đó thường không thể phân biệt một quan chức cấp cao với một nhà tài phiệt
– đất nước này hiện đang được bao quanh bởi nước sâu và không ai có thể rời
khỏi thuyền. Vấn đề là giới tinh hoa cũng đang bị trừng phạt, và không có nơi
nào để họ đi, đặc biệt là bây giờ du lịch và ngân hàng ở phương Tây đã bị cắt
đứt. Ngày 1/3, Tổng thống Putin đã ban hành sắc lệnh cấm bất kỳ ai lấy ngoại tệ
trị giá hơn 10.000 USD ra khỏi đất nước, ngăn chặn hiệu quả việc người Nga cố
gắng lấy tài sản của họ ra ngoài. Có thể ngày càng khó sống sót mà không bị
ràng buộc với Putin. Giới tinh hoa phải đi tất cả các con đường với ông ta ở Ukraine – hoặc đi tù, vì chính phủ
có một hồ sơ về họ. Họ sẽ phải ở lại trên chiếc tàu ngầm này cho đến khi kết
thúc.
Ngay cả những người ở trên cùng cũng bị mắc kẹt. Ngày
21/2, rõ ràng ông Putin đã tổ chức một cuộc họp hội đồng bảo an trên truyền
hình, trong đó ông tuyên bố sẽ chính thức công nhận các nước cộng hòa Luhansk
và Donetsk. Vào thời điểm đó, chiến dịch toàn diện để giải phóng Ukraine vẫn
chưa được tiến hành. Nhưng sự kiện này rõ ràng được thiết kế như một sự sỉ nhục
công khai đối với một số thành viên trong nhóm của Putin. Sergei Naryshkin,
người đứng đầu cơ quan tình báo nước ngoài của Nga, đã bị Putin sửa chữa một
cách thô lỗ khi ông nói nhầm rằng ông ủng hộ việc sáp nhập Donetsk và Lugansk
vào Nga, thay vì sự công nhận của họ. Dmitry Kozak, đặc phái viên của thỏa
thuận Minsk, đã hỏi Putin liệu tổng thống có muốn có câu trả lời ngay bây giờ
cho câu hỏi liệu DNR và LNR có nên sáp nhập vào Nga hay không; Putin khó chịu
yêu cầu ông không vội vàng, cho ông thấy ai là ông chủ và ai đang đi chệch khỏi
kịch bản. Họ đã không học được bài học của họ. Trong cuộc họp, Ông Putin đã
trình bày trước công chúng Bộ Chính trị của mình, hiện đang ngồi ở một khoảng
cách rất xa với ông ở phía bên kia của căn phòng khổng lồ; Nó trông giống như
một minh chứng vật lý về sự cô lập ngày càng tăng của Putin. Họ ngồi và lắng
nghe và chấp thuận một cách máy móc từng từ. Bây giờ họ sẽ chịu trách nhiệm về
các sự kiện, và họ cũng sẽ chia sẻ trách nhiệm về máu của người dân Ukraine
bình thường và quân nhân Nga.
Giới
tinh hoa Nga phải đi tất cả các con đường với Putin – hoặc đi tù.
Mô hình này không chỉ giới hạn trong hội đồng an ninh
của Putin. Ngày càng rõ ràng rằng toàn bộ giới tinh hoa Nga hiện đang tham gia
vào cuộc chiến này và họ sẽ chịu trách nhiệm cùng với nhà lãnh đạo của họ. Hãy
xem xét các nhà lãnh đạo doanh nghiệp của đất nước, có phúc lợi phụ thuộc vào
nhà nước: vị trí thị trường thuận lợi của họ hầu như luôn phụ thuộc vào các kết
nối và hợp đồng của chính phủ. Vốn tài chính đòi hỏi quyền lực chính trị và
ngược lại. Bởi vì các biện pháp trừng phạt, họ sẽ còn phụ thuộc nhiều hơn vào
nhà nước. Họ gắn liền với Putin. Nếu không, đó là phá sản hoặc nhà tù.
Hiện tại, áp lực tài chính chưa từng có từ phương Tây
và cảm giác rằng không có nơi nào để đi từ tàu ngầm đã biến Bộ Chính trị và
phần còn lại của tầng lớp đầu sỏ và chính trị thành những người ủng hộ Putin
cứng rắn. Họ dường như đã chuẩn bị – hoặc cảm thấy bị ép buộc – đi theo bất cứ
nơi nào anh ta dẫn dắt, và lời hùng biện của họ ngày càng trở nên chói tai và
vô lý hơn. Nhiều người, như chủ tịch quốc hội Vyacheslav Volodin, đã lặp lại
tuyên bố rằng chính quyền Kiev đã giết hại thường dân, phụ nữ và trẻ em ở
Donbass trong tám năm trước đó. Nhưng giới tinh hoa Nga không phải là vấn đề
duy nhất.
Diễn ra chỉ hai ngày sau khi cuộc xâm lược bắt đầu,
các biện pháp trừng phạt cứng rắn đáng ngạc nhiên của Mỹ và châu Âu sẽ gây ra
rắc rối sâu rộng của chính họ. Quyết định đình chỉ các ngân hàng lớn của Nga
khỏi các giao dịch SWIFT và ban hành các biện pháp trừng phạt ngăn chặn đối với
ngân hàng trung ương Nga sẽ ảnh hưởng đến người dân Nga thậm chí còn nhiều hơn
những con mèo béo đang nắm quyền. Nếu phương Tây hạn chế thị thực cho công dân
Nga – đặc biệt là thanh niên và sinh viên , họ sẽ cô lập họ khỏi thế giới
phương Tây. Và đây chính xác là những gì Putin muốn, để người Nga trở thành con
tin cho sự cai trị của ông. Ông ta
cần phải cô lập người Nga khỏi thế giới, cách ông ta bị cô lập, để họ cũng không thể thoát khỏi tàu
ngầm của ông ta. Cũng sẽ khó khăn
hơn cho những kẻ thù trong nước của Putin để thoát khỏi cuộc đàn áp nếu họ bị
mắc kẹt ở Nga. Ngay cả những người Nga thân phương Tây cũng có thể cảm nhận
được rằng họ bây giờ thuộc về một quốc gia bất hảo, mặc dù phần lớn trong số họ
không chịu trách nhiệm cho Putin bắt đầu cuộc chiến này.
NHÀ HÁT CỦA SỰ VÔ
LÝ
Một tuần sau cuộc tấn công tàn nhẫn của Nga vào
Ukraine, tuyên truyền của Nga tiếp tục nhấn mạnh vào một số câu chuyện. Thứ
nhất, Điện Kremlin cho rằng những gì đang xảy ra không phải là chiến tranh mà
là một “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Donbass. Thứ hai, nó khẳng
định rằng trong tám năm, chính quyền Ukraine đã bắt nạt người dân của các nước
cộng hòa Luhansk và Donetsk, và người Nga đã đến để bảo vệ họ. Cuối cùng, Putin
tuyên bố rằng Kiev đã bị chiếm giữ trong một cuộc đảo chính được phương Tây ủng
hộ, và quân đội Nga đang chiến đấu không phải người Ukraine bình thường, những người muốn đoàn kết với Nga, mà là
những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine cực đoan, là hậu duệ của những người
đã giúp Đức quốc xã trong Thế chiến II. Còn về sự tàn phá của các thành phố
Ukraine? Chính những người theo chủ nghĩa phát xít mới là những người có lỗi,
bởi vì họ đang cố thủ trong các khu dân cư và đang sử dụng người Ukraine bình thường làm lá chắn sống.
Trong nước Nga của Putin, các lập luận càng vô lý,
chúng dường như càng hoạt động tốt hơn. Đó là sự căng thẳng và mong muốn của
người dân không tin rằng chính Nga và quân đội Nga mang lại cái chết và sự hủy
diệt đối với Ukraine mà người Nga sẵn sàng chấp nhận những tuyên bố căng thẳng
của Điện Kremlin. Nếu các số liệu thăm dò gần đây là bất kỳ dấu hiệu nào, Putin
bắt đầu cuộc chiến này không chỉ với một kho dự trữ tiền dầu mà còn với một
lượng lớn sự hỗ trợ từ người dân Nga. Mặc dù ít được chú ý ở phương Tây,
nhưng từ đầu chiến dịch chống Ukraine và chống NATO của Putin vào mùa thu năm
ngoái cho đến cuộc xâm lược của ông vào tuần trước, tỷ lệ ủng hộ của ông trong
công chúng Nga tăng chậm nhưng đều đặn, từ 63% vào tháng 11 lên 71% vào tháng 2
– một trong những tỷ lệ cao nhất của ông trong những năm gần đây. Cuộc thăm dò
mới nhất được thực hiện bởi Trung tâm Levada độc lập chỉ vài ngày trước khi
cuộc xâm lược bắt đầu.
Những
lập luận về Ukraine càng vô lý, chúng dường như càng hoạt động tốt hơn.
Cho đến nay, cuộc chiến đã được hỗ trợ, hoặc ít nhất là
không chủ động phản đối, bởi nhiều người Nga tin vào lời biện minh của Putin
cho nó – và họ có thể đại diện cho một đa số tương tự như những người ủng hộ
tổng thống. Nếu Putin bằng cách nào đó tìm ra cách để giữ cho cuộc chiến
ngắn ngủi và thành công – mặc dù rất khó để biết làm thế nào để xác định thành
công vào thời điểm này – sự ủng hộ của công chúng có thể tồn tại trong một thời
gian. Nhưng nếu, như bây giờ dường như ngày càng có khả năng, cuộc chiến hóa ra
là dài, đẫm máu và phá hoại, ngay cả những người Nga bị cắt đứt khỏi thông tin
đáng tin cậy có thể bắt đầu tự hỏi về hiệu quả của hoạt động quân sự đặc biệt ở
Donbass. Chưa kể đến những hậu quả có thể tàn phá của đồng rúp đã trượt xuống
dưới một xu trên đồng đô la. Và nếu không có đầu vào quốc tế và dòng tiền, nước
này khó có thể sử dụng thay thế nhập khẩu – tăng cường sản xuất trong nước – để
bù đắp cho thương mại bị mất. Tất nhiên, phương Tây sẽ một lần nữa bị đổ
lỗi, và nhiều người sẽ tiếp tục ủng hộ chính phủ làm như vậy.
Vẫn chưa thể đo lường chiều rộng của sự bất mãn của
Nga đối với cuộc xâm lược. Đúng là, như các phương tiện truyền thông phương Tây
đã nhanh chóng nhận được, đã có nhiều kiến nghị chống lại cuộc chiến từ các khu
vực bầu cử khác nhau. Cũng đúng là hàng ngàn người – ở nhiều vùng của Nga nhưng
đặc biệt là ở Moscow và St. Petersburg – đã xuống đường để phản đối cuộc chiến
bất chấp nguy cơ bị bắt giữ ngay lập tức. Và đúng là một số người nổi tiếng,
không nêu tên Putin, đã lên tiếng chống lại chiến tranh. Nhưng đây vẫn chưa
phải là một phong trào phản chiến. Cho đến nay, có rất ít dấu hiệu cho thấy
người Nga bình thường đang tham gia. Họ có thể không thích chiến tranh nhưng họ
đang cúi đầu xuống.
MẤT UKRAINE
Mục tiêu của Putin là gì? Người Nga không thể không tự
hỏi về sự phi lý của hành vi của ông và lý do yếu kém mà ông đã đưa ra cho cuộc
xâm lược. Tất nhiên, ông không coi Ukraine là một quốc gia độc lập. Nó chỉ đơn
thuần là một sự bảo hộ của Nga, một phần của phạm vi ảnh hưởng lịch sử của Nga
– “nước Nga lịch sử”, theo lời của Putin. Nhưng nếu ông ta cố gắng
kiểm soát Kiev, ông ta sẽ được đảm bảo đã quay lưng lại với ông ta một dân số
không thích chính phủ Nga bắt đầu, và bây giờ sẽ phải đối mặt với số lượng lớn
nạn nhân, sự hủy diệt trên toàn quốc và cú sốc chiến tranh. Người Ukraine sẽ
chống lại sự chiếm đóng của Nga bằng tất cả những gì họ có, và họ sẽ không bao
giờ chấp nhận các cuộc bầu cử được dàn dựng để đưa lên nắm quyền một tổng thống thân Moscow.
Nếu Putin chiếm Ukraine, ông sẽ mất Ukraine. Chính xác
hơn, ông ta đã mất nó. Trong khi
đó, ông đã khiến công chúng Nga và Nga gần như bị cô lập như ông. Bây giờ ông
cũng sẽ mất Nga, do hậu quả của cuộc chiến này, hay ông sẽ hạ bệ nó với ông?
Trong giai đoạn đầu của chiến dịch của ông Putin, quân đội của ông đã không thể phá vỡ sự kháng cự của Ukraine. Điều này thật bất ngờ – cuộc chiến được cho là ngắn ngủi. Putin rất tức giận và đã đưa ra những lời đe dọa về vũ khí hạt nhân. Có lẽ điều này đã khiến một số giới tinh hoa Nga sợ hãi, nhưng họ không thể hiện điều đó. Có thể ít nhất một số nhân vật nổi tiếng ở Nga sẽ yêu cầu các cuộc đàm phán thực sự với người Ukraine: không phải ngẫu nhiên mà chính quyền muốn lôi kéo nhà tài phiệt Roman Abramovich vào một quá trình đàm phán có thể có. Nhưng vấn đề quan trọng sẽ là thời gian. Hiện tại, dư luận vẫn còn lạc quan và một vài vết nứt ở mặt tiền đã xuất hiện. Nhưng điều đó có thể thay đổi khi nền kinh tế Nga bị cô lập bắt đầu sụp đổ trước mắt chúng ta, cùng với tiền lương, việc làm và tiếp cận với hàng hóa và thuốc men thiết yếu. Một hoặc hai tháng sau chiến tranh, mọi thứ có thể trông khá khác.
Tác giả Andrei Kolesnikov – 3 Tháng ba, 2022
ANDREI KOLESNIKOV là thành viên cao cấp
tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế.
Trích từ tập chí Foreign Affair