Nỗ Lực Chống Tham Nhũng Của Việt Nam Không Bao Giờ Đi Đủ Xa
Trong việc tập trung quyền lực để chống tham nhũng, Nguyễn Phú Trọng đã tạo ra một hệ thống trong đó tham nhũng thậm chí còn có cơ hội phát triển mạnh hơn một khi ông ta ra đi
Chiến dịch chống tham nhũng của Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) đã đạt đến đỉnh điểm? Đầu tháng 1, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh và Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã từ chức. Vài tuần sau, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc bị từ chức (một cách nói đúng hơn về sự việc đã xảy ra) vì “để một số quan chức… vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng.”
Có những tuyên bố rằng đây là một sự khác biệt quan trọng so với quá khứ. Kể từ khi Tổng Bí thư ĐCSVN Nguyễn Phú Trọng bắt đầu chiến dịch “đốt lò” chống tham nhũng vào năm 2016, vô số quan chức đã bị cách chức, khai trừ đảng, hoặc bỏ tù vì tham nhũng. Chẳng hạn, Bộ trưởng Y tế khi đó là Nguyễn Thanh Long và Vũ Hồng Nam, một đại sứ, đã chính thức bị cách chức vào năm ngoái vì những giao dịch mờ ám xung quanh việc ứng phó với đại dịch COVID-19 của đất nước. Một số chuyên gia cho rằng đảng hiện muốn thúc đẩy một “văn hóa từ chức”, để các quan chức có ngón tay nhơ nhuốc nhảy việc trước khi họ bị đẩy đi. Trọng đã gợi ý rằng những người từ chức sẽ nhận được một cú chạm nhẹ hơn từ chính quyền. Trọng nói gần đây: “Xử phạt nghiêm khắc tất cả, cách chức tất cả là không tốt.
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam mới tái đắc cử Nguyễn Phú Trọng phát biểu trong cuộc họp báo tại lễ bế mạc Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13 của Đảng Cộng sản Việt Nam, tại Hà Nội, Việt Nam, ngày 1 tháng 2 năm 2021. Ảnh AP / Minh Hoàng
Viết trên tờ The Diplomat gần đây, nhà báo Quỳnh Lê Trần cho rằng điều này “cho thấy sự công nhận rằng không phải tất cả các quan chức tham nhũng đều phải bị trừng phạt nghiêm khắc, và điều đó có thể mang lại lợi ích tốt nhất cho đảng và đất nước cho phép những người sẵn sàng đứng ra chịu trách nhiệm về hành động của họ làm như vậy mà không phải đối mặt với những hậu quả khắc nghiệt.”
Ngay lập tức, điểm rõ ràng là điều này tạo ra một hệ thống hai cấp. Những người từ chức (hay nói đúng hơn là những người được coi là đủ quan trọng để được phép từ chức thay vì bị công khai sỉ nhục) được tương đối nhẹ nhàng, trong khi những quan chức ít ảnh hưởng hơn và có ít bạn bè hơn sẽ bị ném vào đầu họ.
Lấy đơn từ chức của Phúc chẳng hạn. Chỉ trong tuần này, ông được phép nói công khai rằng ông nghỉ việc vì những sai phạm của các quan chức khác, chủ yếu là cấp phó của ông, khi ông làm thủ tướng từ năm 2016 đến năm 2021. Ông phủ nhận mọi cáo buộc cá nhân tham nhũng, và Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng đã nói rằng không có thành viên nào trong gia đình anh ta có liên quan đến tham nhũng dưới bất kỳ hình thức nào (mặc dù đó là tin đồn trong giới theo dõi Việt Nam trong nhiều năm). Có thể chắc chắn rằng các điều tra viên đã được yêu cầu ngừng dò xét xung quanh gia đình của Phúc khi anh ta đã gục ngã trước thanh kiếm của mình.
Như vậy, Phúc có thể khẳng định một số tiếng tăm và (dù sao cũng phải rời nhiệm sở trong vài năm nữa) nghỉ hưu mà không có quá nhiều tì vết trong gia đình. Nhưng điều này gửi thông điệp gì tới những người ở cấp thấp hơn trong trật tự phân hạng hoặc trong khu vực tư nhân? Nhiều người đã bị sa thải và triển vọng của họ bị hủy hoại vĩnh viễn; một số đang ngồi tù, và một số đã bị kết án tử hình. “Mỗi cán bộ, đảng viên cần gánh vác trách nhiệm nêu gương,” ông Trọng nói trong một bài phát biểu trên truyền hình vào đầu năm 2021. “Càng giữ chức vụ, cấp bậc càng cao thì trách nhiệm càng lớn.”
Đâu là ví dụ điển hình khi các cấp bậc cao hơn có nhiều thời gian hơn để vạch ra lối thoát của chính họ (và thực tế là để công khai loại bỏ tội lỗi của họ)? Nó có thể là một tuyên bố hoài nghi, nhưng không ai đứng đầu một hệ thống như vậy là hoàn toàn trong sạch. Người kế vị tương lai của Phúc, bộ trưởng công an, Tô Lâm, cũng bị cáo buộc là bẩn.
Người viết chuyên mục của bạn thường lưu ý rằng chiến dịch “đạo đức” hệ quả có lẽ quan trọng hơn đối với Trọng và những người theo ông ta hơn là chỉ loại bỏ một vài quan chức tham nhũng. “Tham nhũng đang đe dọa sự tồn vong của chế độ,” Trọng nói vào năm 2018, nhưng “suy đồi chính trị còn nguy hiểm hơn.” Ý định của anh ta không chỉ đơn thuần là trừng trị những kẻ tham nhũng mà còn làm trong sạch đảng, xây dựng nó theo hình ảnh khắc khổ và chân chính của anh ta. Có lẽ điều đó giải thích tại sao ông muốn nhiều quan chức từ chức hơn là bị sa thải; họ có thể tuyên bố đảng vẫn là một lực lượng đạo đức bất chấp những việc làm sai trái của họ. Chẳng phải nó gợi lại lối “tự phê bình” của chủ nghĩa cộng sản năm xưa sao?
Tuy nhiên, than ôi, nỗ lực chống tham nhũng sẽ là một chiến thắng Pyrrhic [thuật ngữ về một thành công đi kèm với những tổn thất quá lớn hoặc với chi phí không thể chấp nhận được] một chiến thắng không đáng để người ta gọi nó là chiến thắng. Gốc rễ của nạn tham nhũng tràn lan ở Việt Nam là một nhà nước độc đảng, trong đó các quan chức chỉ chịu trách nhiệm trước cấp trên của họ (những người hiện có thể nhận hình phạt nhẹ hơn so với cấp dưới của họ), và nơi mà các nhà điều tra và tòa án sẽ không phán quyết bất cứ điều gì mà đảng không đưa ra không muốn họ làm vậy. Thật vậy, bài học của các cuộc thanh trừng là đảng là thẩm phán và bồi thẩm đoàn, chứ không phải bất kỳ tổ chức nào khác.
Như vậy, chiến dịch chống tham nhũng sẽ chỉ tồn tại chừng nào một người được tin tưởng thực sự như Trọng vẫn còn ở vị trí lãnh đạo. Nguy hiểm hơn, nó có xu hướng hướng tới việc tập trung quyền lực nhiều hơn vào tay một đảng mà chế độ độc tài của họ là nguyên nhân đầu tiên dẫn đến tình trạng tham nhũng như vậy. Nguyễn Khắc Giang của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam đã rất hào phóng khi nói rằng gần đây việc thanh trừng chủ yếu là các quan chức từ chính phủ, hơn là bộ máy đảng. Và do đó, chiến dịch chống tham nhũng chính xác hơn là một cuộc chiến của đảng chống lại chính phủ, mà trong những năm gần đây đã dần trở nên độc lập hơn với ĐCSVN.
Nhưng đó là rủi ro cố hữu trong tất cả những điều này, vì ông Trọng, 78 tuổi, gần như chắc chắn sẽ nghỉ hưu sau ba năm nữa, nếu không muốn nói là sớm hơn. Như một nhà phân tích đã nói vào đầu năm 2020, Trọng “đã thực thi quyền lực không phải vì lợi ích cá nhân mà để thanh lọc một Đảng đang mục nát khỏi tham nhũng và lạm dụng quyền lực. Tuy nhiên, một người kế nhiệm trẻ hơn với tầm nhìn dài hạn hơn có thể không cam kết với những lý tưởng như vậy. Thay vào đó, anh ta có thể lợi dụng vị trí của mình để làm giàu cho gia đình và những người thân cận của mình, điều mà hầu hết các nhà cai trị chuyên chế đều không làm.”
Hơn nữa, trừ khi người kế nhiệm đó cam kết như Trọng, đó có lẽ là lý do tại sao ông ta đảm nhận nhiệm kỳ thứ ba gần như chưa từng có tiền lệ vào năm 2021, vì thiếu ứng cử viên, người kế nhiệm đó sẽ kế thừa một hệ thống mà đảng có nhiều hơn thế quyền lực hơn trước khi ông Trọng nhậm chức. Và nó có nhiều quyền lực hơn đối với các loại thể chế, chẳng hạn như dịch vụ dân sự, tư pháp hoặc báo chí, được cho là buộc các quan chức tham nhũng phải chịu trách nhiệm.
Nói một cách rõ ràng hơn, Trọng đã tạo ra một hệ thống trong đó tham nhũng thậm chí còn có nhiều cơ hội phát triển hơn một khi ông ta ra đi. Xét cho cùng, nếu chỉ có những người đứng đầu bộ máy mới buộc mọi người phải chịu trách nhiệm (hoặc “đạo đức” rõ ràng của các quan chức đã leo lên cái cột béo bở của quyền lực cộng sản), điều gì sẽ xảy ra nếu bộ máy đó trở nên thối nát? Phương pháp chữa trị của ông Trọng có thể kéo dài mãi căn bệnh mà ông cho là có thể chữa lành.
David Hutt – 09 Tháng Hai, 2023
https://thediplomat.com/2023/02/vietnams-anti-corruption-drive-can-never-go-far-enough/
Lê Văn dịch lại