Nguy cơ cao ở Tây Nguyên Việt Nam.
Quyền tự do đất đai và tôn giáo vẫn là tâm điểm của những bất bình của người Thượng, nhưng còn có những vấn đề khác.
Một bài bình luận của Zachary Abuza
2023.06.20
Các nhà chức trách lục soát khu vực gần các đồn công an ở tỉnh Đắk Lắk, nơi bị một băng đảng có vũ trang tấn công vào ngày 11 tháng 6 năm 2023 trong một bức ảnh chụp từ một trang mạng xã hội ủng hộ chính phủ.
Facebook: Thông tin Chính phủ
Vào ngày 11 tháng 6, một nhóm người Thượng ở Tây Nguyên của Việt Nam đã tấn công trụ sở của hai xã bằng vũ khí nhỏ và cocktail molotov, giết chết bốn cảnh sát, hai cán bộ xã và ba thường dân. Những kẻ tấn công đã làm bị thương hai cảnh sát khác và đốt trụ sở xã. Điều này đã thúc đẩy một phản ứng ngay lập tức và lớn của chính phủ.
Tính đến thời điểm viết bài, 74 người đã bị bắt, bao gồm cả một trong những kẻ chủ mưu của nhóm. Hai người đã tự ra đầu thú và chính quyền hứa sẽ khoan hồng cho những người khác ra đầu thú.
Dân làng người Thượng ném đá trong một cuộc biểu tình ở tỉnh Dak Lak, miền trung Tây Nguyên của Việt Nam
Cho đến nay, hầu hết các thông tin về các sự kiện đều đến từ phía chính phủ, vì vậy rõ ràng có sự thiên vị trong báo cáo. Chính phủ đã tiết lộ rất nhiều thông tin một cách có chọn lọc và đảm bảo rằng câu chuyện đã được đưa tin trên các phương tiện truyền thông do nhà nước kiểm soát.
Đảng Cộng sản Việt Nam lập tức cử phó thủ tướng Trần Lưu Quang và thứ trưởng bộ công an Lương Tam Quang ra hiệu kiểm soát chính phủ, một dấu hiệu cho thấy sự bất an của chính phủ.
Khiếu nại chính đáng
Đắk Lắk và Tây Nguyên không phải là nơi mới xảy ra tình trạng bất ổn, mặc dù bạo lực súng đạn rất hiếm ở Việt Nam. Nhưng khu vực này đã không bị bao vây bởi bạo lực trong một thời gian, điều này đặt ra một số câu hỏi: Tại sao lại là bây giờ? Điều gì đã thúc đẩy làn sóng bất ổn mới nhất này?
Có một số vấn đề tiềm ẩn đối với bất kỳ tình trạng bất ổn nào liên quan đến người Thượng, một nhóm rộng lớn cho khoảng 30 bộ lạc khác nhau, ở Tây Nguyên.
Bắt đầu từ những năm 1990, chính phủ Việt Nam bắt đầu khuyến khích người Kinh gốc Việt di cư đến khu vực này để thành lập đồn điền cà phê và các doanh nghiệp nông nghiệp khác.
Nhân viên Lực lượng Đặc biệt Hoa Kỳ chỉ cho các chiến binh người Thượng những điểm tốt hơn về xử lý súng trường và an toàn trong một buổi huấn luyện vào tháng 7 năm 1962. Ảnh: Horst Faas/Associated Press
Ngày nay, Việt Nam là nước sản xuất cà phê lớn thứ hai trên thế giới, xuất khẩu hơn 1 triệu tấn vào năm 2022 và hầu hết trong số đó đến từ Tây Nguyên.
Nhưng điều đó khiến người Kinh đối lập với người Thượng, những người sống du canh du cư: đốt rừng, làm nương rẫy vài năm rồi chuyển đến vùng đất mới. Đột nhiên, với quyền sở hữu đất đai thuộc về người Việt định cư, người Thượng không thể thực hành nền nông nghiệp truyền thống của họ, sự suy thoái môi trường và sự kém hiệu quả của nó.
Ngoài lợi ích kinh tế trong việc khuyến khích người Kinh định cư, chính phủ còn có lợi ích chính trị trong việc định cư khu vực.
Người Thượng có quan hệ mật thiết với cả chính quyền thuộc địa Pháp cũng như người Mỹ. Những người thiểu số bị bức hại thường tìm kiếm sự bảo vệ từ đa số dân chúng. Trong Chiến tranh Việt Nam, Hoa Kỳ đã dựa vào người Thượng và người Hmong ở nước láng giềng Lào để ngăn chặn quân đội và nguồn cung cấp của Bắc Việt dọc theo Đường mòn Hồ Chí Minh.
Hà Nội chưa bao giờ tha thứ cho họ về điều này.
Nhưng trong khi người Thượng thường miêu tả cuộc đấu tranh của họ là chống cộng, điều quan trọng cần lưu ý là chính phủ Việt Nam Cộng hòa trước năm 1975 cũng đối xử với họ rất tệ, tin rằng họ đang tiếp tay cho Bắc Việt trên Đường mòn Hồ Chí Minh. Các quan chức chính phủ miền Nam Việt Nam cũng có chung sự ngờ vực và hạ mình như các đối thủ của họ ở Hà Nội.
Ngoài chính trị, đơn giản là có rất nhiều sự trịch thượng của người Kinh đối với các bộ tộc nghèo tạo nên người Thượng. Đối với người Thượng, đây đơn giản là một hình thức chủ nghĩa thực dân nội bộ; thực sự, một số người Thượng thậm chí không tôn trọng chủ quyền của Việt Nam.
Những người dân bộ lạc miền núi Thượng xuất hiện từ khu rừng rậm phía đông bắc Ban Lung, thuộc tỉnh Ratanakiri, đông bắc Campuchia, ngày 22 tháng 7 năm 2004. Ảnh: Adrees Latif/Reuters
Sự thù địch và ngờ vực đó càng tăng thêm ở Hà Nội bởi thực tế là nhiều người Thượng theo đạo Tin lành. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, một cánh tay của Đảng Cộng sản chịu trách nhiệm về các tổ chức quần chúng và tôn giáo, chỉ công nhận sáu tôn giáo, kiểm soát giáo sĩ và tổ chức của họ.
Cơ đốc giáo truyền giáo tiếp tục không được công nhận, và do đó, các nhà thờ tại gia về mặt kỹ thuật là bất hợp pháp. Việc nhiều hội thánh người Thượng được hỗ trợ bởi các nhóm tín ngưỡng ở Hoa Kỳ và các nơi khác càng làm tăng thêm sự hoang tưởng của Hà Nội.
Quyền tự do đất đai và tôn giáo vẫn là tâm điểm của những bất bình của người Thượng, nhưng còn có những vấn đề khác.
Tây Nguyên vẫn là một vùng nghèo của cả nước, tụt hậu về các chỉ số phát triển con người, cơ hội giáo dục và y tế công cộng. Trong khi Việt Nam đạt mức tăng trưởng kinh tế hơn 8% vào năm 2022 và là con cưng của các nhà đầu tư nước ngoài, nhận được hơn 22,4 tỷ USD vốn đầu tư, thì sự thịnh vượng đó không có ở Tây Nguyên.
Và mặc dù chúng ta không nên âm mưu về điều này, nhưng chúng ta cần cân nhắc rằng tình trạng bất ổn xảy ra vào thời điểm quan hệ Hoa Kỳ-Việt Nam chuẩn bị được nâng cấp lên thành “quan hệ đối tác chiến lược”. Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng đã đồng ý về nguyên tắc thăm Washington vào mùa hè này và Tổng thống Biden dự kiến sẽ đến Việt Nam vào mùa thu.
Không phải tất cả mọi người trong cơ quan an ninh quốc gia bảo thủ và bài ngoại của Việt Nam cũng như các cấp lãnh đạo của đảng đều hài lòng với mối quan hệ ngày càng sâu sắc. Một cuộc đàn áp toàn diện có thể sẽ khiến Quốc hội Hoa Kỳ xem xét kỹ lưỡng thành tích nhân quyền vốn đã tồi tệ của Việt Nam, tấn công các nhà báo độc lập và các nhà hoạt động môi trường, đồng thời kiểm soát mạng xã hội.
Phản ứng nhanh chóng và hiệu quả của chính phủ đã không tệ đối với Bộ Công an Việt Nam hay Bộ trưởng Tô Lâm, người đã ngay lập tức thăng chức cho bốn sĩ quan qua đời và nhanh chóng đền bù cho thân nhân của họ và những sĩ quan bị thương.
Chúng ta biết gì về các cuộc tấn công?
Cho đến nay, chúng tôi biết rất ít về động cơ của các cuộc tấn công hoặc tổ chức của nhóm hoặc các mối quan hệ nước ngoài, nếu có. Các tổ chức người Thượng ở Hoa Kỳ đã phủ nhận mọi liên quan.
Người Thượng trốn khỏi Tây Nguyên của Việt Nam chờ đợi ở Senmonorom của Campuchia ở tỉnh Mondulkiri, giáp biên giới Việt Nam, ngày 15 tháng 5 năm 2001. Ảnh: Reuters
Người phát ngôn của Bộ Công an cho biết nhóm này đã hành động “có tổ chức, liều lĩnh, tàn nhẫn và không có nhân tính”. Các nghi phạm được cho là đã “được lệnh giết các sĩ quan và cảnh sát địa phương ngay lập tức, lấy tài sản và vũ khí của họ.”
Theo truyền thông nhà nước, ba trong số những người đàn ông bị bắt tuyên bố đã được hứa hẹn “những khoản tiền lớn” để giết các quan chức.
Chính phủ đã đưa ra rất ít bằng chứng ngoài lời khai của các cá nhân bị bắt, nhưng với lịch sử cưỡng chế nhận tội của Việt Nam, đây không phải là bằng chứng đáng tin cậy.
Chính phủ sẽ có một phản ứng mạnh tay và không tương xứng. Như cơ quan ngôn luận của đảng cộng sản đã lưu ý:
Chính quyền địa phương đã nhanh chóng triển khai các biện pháp quyết liệt để trấn áp, ổn định tình hình, hỗ trợ gia đình có người bị nạn và những người bị thương, đồng thời kêu gọi người dân bình tĩnh, làm theo hướng dẫn của cơ quan chức năng để đảm bảo an toàn.
Quân đội của Bộ Công an đã được chiếu trên truyền hình nhà nước, được triển khai với súng bắn tỉa. Họ rõ ràng không xem nhẹ điều này.
Ngoài phản ứng quy mô lớn, Quân đội Nhân dân Việt Nam đã được huy động ở huyện Cư Kuin để đảm bảo an ninh, một chức năng mà quân đội phần lớn tránh né, mặc dù ít xảy ra ở Tây Nguyên hơn ở các vùng do người Kinh sinh sống.
Chính phủ ngay lập tức nhận được sự hợp tác của chính phủ Campuchia trong việc đóng cửa biên giới.
Chính phủ cũng đã nhanh chóng chuyển sang kiểm soát không gian thông tin, cho đến nay đã áp dụng các khoản tiền phạt lớn đối với 5 người vì phổ biến “thông tin sai lệch” trên Facebook về các cuộc tấn công. Chính phủ đã tăng cường sử dụng các hình phạt dân sự thay vì thực thi hình sự để kiểm soát mạng xã hội, hy vọng rằng khoản tiền phạt 35,5 triệu đồng ($1,510) là đủ để ngăn chặn các cuộc thảo luận trực tuyến.
Thông tin thêm về các cuộc tấn công và động cơ của chúng sẽ xuất hiện, nhưng bất cứ điều gì trên các phương tiện truyền thông nhà nước Việt Nam đều có lý do. Mặc dù chính phủ có mọi quyền để thúc đẩy luật pháp và trật tự, nhưng từ lâu chính phủ đã phớt lờ những bất bình chính đáng của các dân tộc thiểu số trong nước và sẽ đổ lỗi cho các thế lực nước ngoài.
Zachary Abuza là giáo sư tại Đại học Chiến tranh Quốc gia ở Washington và là trợ lý tại Đại học Georgetown. Các quan điểm thể hiện ở đây là của riêng ông và không phản ánh quan điểm của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, Đại học Chiến tranh Quốc gia, Đại học Georgetown hay Đài Á Châu Tự do.
Lê Văn dịch lại