Ngoại thương và tranh cử tại Hoa Kỳ

Nguyên Lam & Nguyễn-Xuân Nghĩa – RFA 2016-03-09

Ngoài những phát biểu bất ngờ, đôi khi mâu thuẫn và sống sượng, cuộc tranh cử tổng thống tại Hoa Kỳ còn cho thấy một mối nguy khác, đó là tinh thần bảo hộ mậu dịch, chống các hiệp ước thương mai và có thể cản trở đà tăng trưởng quá èo uột của kinh tế toàn cầu. Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu hiện tượng bất thường này của nước Mỹ…

Nguyễn Lam: Xin kính chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, sinh hoạt kinh tế toàn cầu chưa có dấu hiệu khả quan, với đà tăng trưởng giảm sút vì các nền kinh tế lớn của thế giới như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản và Âu Châu đều có triệu chứng đình trệ. Trong hoàn cảnh đó, người ta có thể trông đợi là luồng giao dịch mua bán giữa các nước sẽ phần vào cứu vãn được tình hình, nhưng phải chăng nguyên tắc tự do ngoại thương xưa nay được nước Mỹ cổ võ và phát huy lại là nạn nhân của cuộc tranh cử tổng thống tại Hoa Kỳ? Diễn đàn Kinh tế xin ông phân tích vấn đề này sau khi cảnh báo vào tuần trước là hiện tượng toàn cầu hóa bị thoái lui.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa là về bối cảnh chung, kinh tế thế giới đang có nhiều biến động trên thị trường tài chính với nguy cơ suy trầm lan rộng, cho nên, như Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF vừa đề nghị, các quốc gia cần phối hợp chánh sách để kích thích sản xuất. Tuy nhiên, hai ngày hội nghị của các bộ trưởng tài chánh và thống đốc ngân hàng trung ương của nhóm G-20 tại Thượng Hải vào tuần trước lại là cơ hội cho các đại biểu đổ lỗi cho nhau mà không thỏa thuận nổi về một giải pháp đồng bộ như trong một hội nghị trước của nhóm G-20 vào Tháng Tư năm 2009. Thật ra, các nước còn chưa đồng ý về mục tiêu chứ chưa nói gì về các biện pháp phải thi hành để đạt các mục tiêu ấy.  Vì vậy, người ta mới sợ tái diễn kịch bản tổng suy trầm.

Giữa khung cảnh u ám này, nhiều trung tâm nghiên cứu còn dự báo là năm nay đà tăng trưởng của kinh tế toàn cầu có thể chỉ là 2,2 tới 2,4% mà thôi. Một trong các nguyên nhân chính là sự giảm sút của luồng giao dịch thương mại, tức là số xuất nhập khẩu giữa các nước với nhau. Theo tổ chức OECD của 34 quốc gia giàu mạnh nhất, có trụ sở tại Paris, thì lượng ngoại thương đã giảm mạnh từ năm 2012 và làm đà tăng trưởng sản xuất của các nước giàu mạnh bị hụt mỗi năm mất nửa phần trăm. Nhìn vào một viễn ảnh xa hơn thì kể từ vụ khủng bố 9-11 tại Hoa Kỳ, chưa khi nào mà đà tăng trưởng về ngoại thương lại sa sút như vậy và hậu quả sẽ bất lợi cho tăng trưởng sản xuất vì thương mại mới là lực đẩy cho sản xuất.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Quả thật là bên đảng Dân Chủ, Nghị sĩ Bernie Sanders có chủ trương triệt để bảo hộ mậu dịch, thậm chí chống  tư bản chủ nghĩa và kinh tế thị trường theo lý luận cực tả khá quen thuộc. Nhưng ứng cử viên có nhiều hy vọng hơn của đảng Dân Chủ là bà Cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton cũng lại thay đổi lập trường. Khi còn làm Ngoại trưởng trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Barack Obama, bà Clinton vận động rất mạnh cho Hiệp ước TPP  và nhiều lần gọi hiệp ước này là tiêu chuẩn vàng ròng của thương mại quốc tế. Nhưng từ năm ngoái, khi Hiệp ước TPP được 12 nước thông qua thì bà đã tỏ vẻ hoài nghi và nay đòi xét lại.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi cho rằng khi tranh cử, mục tiêu của mọi người đều là thắng cử đã và muốn như vậy thì phải nghe ngóng xem cử tri muốn gì ở từng địa phương về từng vấn đề. Nhưng khi đắc cử thì người ta mới thấy ra sự lợi hại của thực tế nên còn có thể đổi lập trường. Bà Hillary không thể quên rằng ông chồng là Tổng thống Bill Clinton là người đã cổ võ mạnh cho Hiệp ước Tự do Thương mại Bắc Mỹ là NAFTA vào năm 1994. Sau này, Nghị sĩ Barack Obama cũng chống hiệp ước đó cho tới khi đắc cử Tổng thống thì mới thấy ra lợi ích của tự do mậu dịch nên xoay ra ủng hộ Hiệp ước TPP với tham vọng sẽ ban hành hiệp ước này trước khi mãn nhiệm. Nào ngờ là ông lại bị nhiều dân biểu nghị sĩ trong cùng đảng Dân Chủ phản đối về hiệp ước này từ năm ngoái. Trong tình trạng hiện tại, Quốc hội Hoa Kỳ chưa thể cứu xét để phê chuẩn và không khí tranh cử náo nhiệt càng cho thấy là Hiệp ước TPP chỉ có hy vọng ra đời vào năm tới thôi.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Trước hết, đại đa số của 17 ứng cử viên Cộng Hòa đều đã rút lui, trong số này nhiều nhân vật có đầy kinh nghiệm về quản lý kinh tế và giao dịch quốc tế nên ủng hộ Hiệp ước TPP vì hiểu ra lợi ích lâu dài của nguyên tắc tự do mậu dịch. Còn lại bốn người thì nhân vật đang dẫn đầu là tỷ phú Donald Trump lại kịch liệt đề cao tinh thần bảo hộ, thậm chí tinh thần tự cô lập rất tai hại cho nước Mỹ. Thuần về kinh tế thì ông còn chủ trương tăng thuế nhập nội thêm 45% trên hàng hóa nhập từ Trung Quốc và Nhật Bản, đả kích TPP là làm Trung Quốc, Việt Nam hay Ấn Độ hoặc Mexico cướp mất việc làm của dân Mỹ. Hôm Thứ Năm 25 tháng trước, trong cuộc tranh luận với các ứng cử viên Cộng Hòa, ông Trump thản nhiên tuyên bố rằng ông không sợ các trận chiến thương mại. Ai cũng biết rằng nhân vật này ưa phát biểu điều mâu thuẫn và thay đổi lập trường còn nhanh hơn thay áo, nhưng tinh thần bảo hộ mậu dịch của ông là nét nổi bật trong cuộc tranh cử hiện nay.

Nguyên Lam: Là một chuyên gia kinh tế, ông nghĩ thế nào về lập trường chính trị đó?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Không nói về đặc tính riêng của từng người theo từng đảng, chúng ta cũng thấy là ở đời thì phải có nhau! Khi chủ trương nâng thuế nhập nội, là dựng lên hàng rào quan thuế, người ta mặc nhiên gây chiến với các nước đối tác kia và tất nhiên họ phải trả đũa. Nếu xứ nào cũng dựng chiến hào thương mại để chặn hàng của xứ khác thì đôi bên đều bị hại.

Trong lịch sử cận đại của Hoa Kỳ, tâm lý hốt hoảng sau vụ cổ phiếu sụt giá năm 1929 dẫn tới đạo luật bảo hộ mậu dịch Smoot-Hawley nhằm bảo vệ quyền lợi cục bộ của nước Mỹ. Hậu quả tai hại là phản ứng chống đối của Anh, Pháp, Canada. Sau này các nhà nghiên cứu mới thấy văn kiện bảo hộ mậu dịch ấy lại kéo dài cuộc Tổng khủng hoảng 1929-1933 và góp phần dẫn tới Thế chiến II vào năm 1939. Đấy là hiện tượng gọi là “hậu quả bất lường” trong kinh tế. Một cách đơn giản hơn thì mình nên nghĩ biện pháp bảo hộ mậu dịch cũng tương tự như phá hoại cầu đường hay xa lộ của mình để trừng phạt xứ khác mà chẳng thấy là chính mình lại bị thiệt.

Nguyên Lam: Ông giải thích thế nào về lập trường của ứng cử viên Donald Trump? Dù sao ông ta cũng là doanh gia đã có quan hệ về đầu tư buôn bán với các nước từ nhiều năm qua và hiển nhiên phải hiểu lịch sử Hoa Kỳ trong các biến động kinh tế khoảng 80 năm trước chứ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Là doanh gia, ông Trump biết trả giá và ngã giá nên biết tiến thoái vì quyền lợi như ông ta đã phát biểu tuần qua. Tức là nhân vật này nói trước là sẽ đổi lập trường. Còn lại, tôi không tin là ông ta quan tâm hoặc tìm hiểu lịch sử như nhiều người chờ đợi.

Chúng ta không quên rằng Hoa Kỳ đã rút tỉa sai lầm từ vụ Tổng khủng hoảng 1929-1933 và cải sửa nên mới đề cao tự do mậu dịch và trở thành đầu máy kinh tế cho thế giới với kết quả ngoại giao và chiến lược có lợi cho nước Mỹ trong khoảng thời gian bảy tám chục năm qua. Nhìn xa hơn vậy, Hiến pháp Hoa Kỳ quy định rằng Quốc hội mới là cơ chế có thẩm quyền về kinh tế tài chính nhưng sau vụ sai lầm quá tai hại của đạo luật bảo hộ mậu dịch Smoot-Hawley nên Quốc hội có hướng ủy nhiệm cho Hành pháp quyền thương thuyết về mậu dịch và từ 70 năm qua, các Tổng thống của cả hai đảng đều theo xu hướng tự do mậu dịch. Đôi khi, vì lý do cục bộ nhằm thỏa mãn một thành phần cử tri, có Tổng thống lại đề nghị một biện pháp bảo hộ, nhưng trường hợp ấy thật ra cũng hãn hữu và không kéo dài.

Nguyên Lam: Thưa ông, nếu như vậy, ông giải thích thế nào về tinh thần bảo hộ có vẻ như đang phổ biến hiện nay tại Hoa Kỳ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thật ra thì chẳng riêng tại Hoa Kỳ mà ta cũng thấy chuyện tương tự ở nhiều nước khác, kể cả Âu Châu. Điều đáng chú ý là trước đây Hoa Kỳ vẫn có tiếng nói chủ đạo về tự do ngoại thương để thuyết phục thế giới. Trong vụ khủng hoảng chính trị này, nước Mỹ đã thoái thác vai trò lãnh đạo và đấy mới là điều đáng lo.

Lý do sâu xa là thế giới đang có nhiều bài toán kinh tế nan giải khiến cho suy trầm lan rộng và nhiều khối kinh tế còn áp dụng biện pháp tiền tệ bất thường là lãi suất dưới số không mà chưa thấy công hiệu, như tại Âu Châu và gần đây là Nhật. Nhiều giới chức lãnh đạo hệ thống ngân hàng trung ương Mỹ cũng không loại bỏ kịch bản là Hoa Kỳ có thể hạ lãi suất quá thấp hiện nay xuống mức âm. Chúng ta đang gặp một trường hợp phải nói là hãn hữu, chưa từng có.

Một trong nhiều nguyên do làm cho bài toán kinh tế rất khó giải quyết chính là nạn ách tắc chính trị. Đấy là khủng hoảng niềm tin của thị trường vào chính trường, như chúng ta có lần đề cập trên diễn đàn này từ nhiều năm trước. Hậu quả tại Mỹ là người dân hết tin vào chính trị gia nhà nghề, dù nhiều người trong số này đã dày kinh nghiệm kinh bang tế thế. Vì thất vọng với các chính khách chuyên nghiệp, cử tri Mỹ muốn tìm khuôn mặt mới và rơi vào cảnh ngộ còn tai hại hơn, là tin vào lý luận nhuốm mùi mị dân. Hoàn cảnh ấy mới giải thích sự thắng thế bất ngờ của một doanh gia như ông Trump. Ông xuất hiện với hình ảnh và ngôn ngữ khinh miệt các chính trị gia và đổ lỗi cho ai khác về nổi lầm than kinh tế có thật của nhiều người.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: Chúng ta có nhiều cách nhìn hiện tượng này. Về những bất trắc thì thật ra tình hình kinh tế Trung Quốc còn đáng ngại hơn Hoa Kỳ, sau thông báo tại kỳ họp Quốc hội Khóa 12 vào cuối tuần qua và sau khi công ty Moody’s hạ mức tín nhiệm của công khố phiếu và trái phiếu Trung Quốc. Trong nền dân chủ, người ta có quyền ồn ào phát biểu, tranh luận và phơi bày một hình ảnh bát nháo kỳ cục của quyền tự do. Nhưng rốt cuộc thì chẳng ai bị bắt bớ tù đầy vì quan điểm chính trị của mình, và sau cùng thì vẫn còn hy vọng tìm ra giải pháp ít tệ hại nhất. Trong chế độ độc tài thì đảng và nhà nước làm như biết hết mọi chuyện và có thể kiểm soát được mọi việc và tống giam những người bất đồng chính kiến, rốt cuộc là lại làm cho tình hình kinh tế thêm trầm trọng và vượt khỏi khả năng quản lý của nhà nước.

Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á châu Tự do xin cảm tạ chuyên gia Nguyễn-Xuân Nghĩa về cuộc phỏng vấn này.