Nền kinh tế Campuchia đang hụt hơi
Những thành tựu kinh tế của Hun Sen đang bị phá vỡ và mọi người đều bị ảnh hưởng.
Jack Adamović Davies cho RFA – 2023.07.20
Những người lao động làm việc tại công trường xây dựng một cây cầu vượt ở Phnom Penh, Campuchia, ngày 15 tháng 6 năm 2023.
Ngành bất động sản và xây dựng có thể là điểm sáng cho sự thịnh vượng ở Campuchia. Tang Chhin Sothy/AFP
Nó tự gọi mình là “một hộp đêm đưa khung cảnh cuộc sống về đêm của Phnom Penh lên một tầm cao mới.” Nó thuộc sở hữu một phần của cháu trai của một ông trùm có nhiều mối quan hệ, và theo trang web của nó, nó chỉ dành cho “những thành viên câu lạc bộ tinh tế nhất, những người nổi tiếng hạng A và những người yêu thích xã hội”. Một đĩa khoai tây chiên có giá US$6.
Nhưng vào đầu tháng 7, Epic lặng lẽ đóng cửa – một dấu hiệu cho thấy đã đến lúc giới thượng lưu Campuchia đang gặp khó khăn về tài chính.
Theo một doanh nhân Campuchia am hiểu tình hình, những khách quen muốn cắt giảm chi phí đã chuyển từ dịch vụ đóng chai sang uống bia. Điểm nóng tám năm tuổi ở trung tâm Phnom Penh không có lựa chọn nào khác ngoài việc đóng cửa.
“Đừng tin vào những gì bạn nhìn thấy, những chiếc xe hơi sang trọng, biệt thự và lính canh. Họ có đầy những khoản vay,” một doanh nhân yêu cầu giấu tên vì lý do an toàn, nói với RFA. Người giàu hiện đang phải “khẩn cấp bán tài sản của họ với giá bằng một nửa giá thị trường hoặc thấp hơn,” người này nói thêm.
Không chỉ những người giàu có mới cảm thấy căng thẳng.
Khi người dân Campuchia đi bỏ phiếu vào ngày 23 tháng 7, một đám mây đen bao phủ nền kinh tế thường rất mạnh của quốc gia này.
Du lịch, năm 2017 ước tính chiếm 1/3 GDP của Campuchia, đã giảm 33% trong quý đầu tiên của năm so với cùng kỳ năm 2019. Ngành may mặc, năm ngoái sử dụng 750.000 lao động nhưng chiếm 1/3 GDP của Campuchia, cũng đang gặp khó khăn không kém, với 50.000 công nhân may thất nghiệp tính đến tháng 3 năm nay.
Nhưng đó là trong lĩnh vực bất động sản và xây dựng, một điểm sáng của sự thịnh vượng ở quốc gia đang phát triển nhanh chóng này, nơi có thể nhìn thấy toàn bộ các vấn đề kinh tế.
Theo Ngân hàng Thế giới, những vấn đề này ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực của xã hội, từ những người giàu nhất đến những người nghèo nhất và đang khiến các ngân hàng phải nắm giữ một lượng dư nợ đáng lo ngại – một điềm báo trước có thể dẫn đến khủng hoảng tài chính.
Các khoản nợ xấu ngày càng gia tăng, cư dân ngoại ô bị đuổi ra khỏi nhà vì chậm thanh toán thế chấp, và hoạt động xây dựng đã chững lại đến mức ngay cả những người mà các chuyên gia gọi là công nhân “nô lệ” cũng bị sa thải.
Sau khi đặt đảng đối lập khả thi duy nhất ra ngoài vòng pháp luật, thủ tướng và Đảng Nhân dân Campuchia cầm quyền của ông được đảm bảo sẽ giành được một chiến thắng trong cuộc bầu cử vào Chủ nhật tới. Nhưng với tình trạng bất ổn kinh tế đang lan rộng khắp đất nước, một chính phủ từ lâu đã bảo vệ tính hợp pháp của mình bằng cách chỉ ra tốc độ tăng trưởng GDP nhanh chóng có thể sẽ gặp phải một con đường chông gai phía trước.
Người dân mua thức ăn đường phố tại một địa điểm du lịch ở núi Oudong, tỉnh Kandal, Campuchia, ngày 26 tháng 3 năm 2023. Du lịch ở Campuchia đã giảm 33% trong quý đầu tiên của năm so với quý đầu tiên của năm 2019. Ảnh: Tang Chhin Sothy/AFP
Nhà bị tịch thu chồng chất
Nhiều tuần trước khi Epic ngừng hoạt động, khi cuộc bầu cử sắp diễn ra, Hun Sen đã bắt đầu đảm bảo các chủ nhà thuộc tầng lớp trung lưu có thể có mái nhà che chở cho họ.
Vào đầu tháng 6, thủ tướng đã ra lệnh cho các nhà phát triển của các cộng đồng bán kín được gọi là nhà kho ngừng đuổi chủ nhà trong bối cảnh làn sóng không thanh toán.
Đối với những người Campuchia như Pot Srey Pov, một người bán hàng gần đây đã mất nhà ở Borey Thmey của Phnom Penh, khoản thế chấp 1000 đô la Mỹ một tháng của cô là quá sức chịu đựng.
Sau khi trả gần một nửa số tiền thế chấp trong suốt ba năm, cô ấy đã bị từ chối một khoản tái cấp vốn mà lẽ ra sẽ giúp cô ấy giữ được căn nhà của mình.
“Kể từ khi mua nhà, tôi chưa bao giờ nghỉ lễ hay đưa bọn trẻ đi chơi,” cô nói.
Các vụ trục xuất là một dấu hiệu của vấn đề hàng loạt nợ hộ gia đình đã siết chặt mọi tầng lớp trong xã hội Campuchia.
Theo một báo cáo gần đây của Ngân hàng Thế giới, tỷ lệ trung bình giữa nợ hộ gia đình trên chi tiêu hộ gia đình ở Campuchia là 65% vào năm 2019 – “cao đặc biệt” đối với một quốc gia ở giai đoạn phát triển của Campuchia.
Báo cáo cảnh báo rằng khoản nợ không được sử dụng hiệu quả; nghĩa là, nó không tạo ra thu nhập có thể được sử dụng để trả nợ. Điều này “làm dấy lên mối lo ngại rằng việc vay quá nhiều có thể buộc các hộ gia đình rơi vào bẫy nợ luẩn quẩn”.
Trong khi đó, dư nợ cho vay đã tăng vọt từ chỉ 9,6% GDP năm 2009 lên 180% vào tháng 1 năm 2023. Báo cáo lưu ý rằng một nhóm nghiên cứu lớn “coi việc mở rộng tín dụng nhanh chóng là khúc dạo đầu cho các cuộc khủng hoảng tài chính”.
Yong Kim Eng, chủ tịch của PDP- Center, cho biết chính phủ đã yêu cầu các nhà phát triển cho phép tái cấp vốn cho khoản vay và do đó nên thực hiện các biện pháp nghiêm ngặt đối với các công ty tiếp tục tịch thu nhà.
Nhưng nó có thể sẽ phải đưa ra một số ưu đãi cho các công ty cũng đang gặp khó khăn về tài chính.
Ông nói: “Một số công ty cũng đang thua lỗ, họ có thể phải đối mặt với nguy cơ phá sản.
Những người lái xe ô tô đi ngang qua một tòa nhà đang được xây dựng ở Phnom Penh, ngày 5 tháng 6 năm 2023. Một số chủ đầu tư vay nợ để xây dựng các căn hộ cấp thấp đã buộc phải ngừng hoạt động. Ảnh: Tang Chhin Sothy/AFP
Các nhà phát triển đang gặp khó khăn
Việc bảo vệ những cư dân chán nản khỏi bị trục xuất không chỉ có lợi cho xếp hạng và hồ sơ của CPP, mà nó còn giúp các nhà phát triển bất động sản gánh vác gánh nặng tài chính trong việc giải quyết một triệu chứng của cuộc khủng hoảng kinh tế đang diễn ra.
Liệu các nhà phát triển có thể gánh vác gánh nặng hay không vẫn còn phải xem.
Lĩnh vực bất động sản và xây dựng chiếm khoảng 15% nền kinh tế Campuchia tính đến tháng 1 năm 2023.
Nhưng sự hạ nhiệt nhanh chóng của một thị trường đã bị ảnh hưởng sâu sắc bởi đại dịch COVID-19 – và có thể không bao giờ phục hồi được mức cao trước đó.
“Thị trường trước Covid cực kỳ nóng, nó giống như một cơn sốt tìm vàng. Tom O’Sullivan, người điều hành một trang web niêm yết bất động sản Campuchia, nói với RFA.
Trong nhiều năm trước đại dịch, thị trường đã được hỗ trợ bởi những người mua Trung Quốc đang tìm kiếm nơi trú ẩn an toàn cho tiền của họ. Năm 2016, đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc giảm mạnh 7% so với đồng USD. Đáp lại, các nhà phát triển bất động sản Campuchia đã nhanh chóng xây dựng các tòa tháp đầy căn hộ mà các nhà đầu tư Trung Quốc, đang tìm cách thoát khỏi sự biến động của đồng nhân dân tệ, háo hức chộp lấy. Thông thường, họ trả tiền mặt cho những tài sản mà họ chưa bao giờ đặt chân đến.
Hai sự kiện liên tiếp nhanh chóng châm ngòi cho bong bóng bất động sản của Campuchia. Vào tháng 8 năm 2019, Thủ tướng Hun Sen đã tuyên bố cấm các sòng bạc trực tuyến.
Theo Ngân hàng Thế giới, các trang web cờ bạc đối mặt với Trung Quốc hoạt động chủ yếu bên ngoài thành phố cảng lớn nhất Campuchia, Sihanoukville, là động lực thúc đẩy các dự án xây dựng trị giá 5,8 tỷ USD được phê duyệt trong năm 2019-2020. Qua một đêm, ngành công nghiệp làm nền tảng cho nền kinh tế của thành phố biến mất.
Rồi đến Covid. Phản ứng của Bắc Kinh đối với đại dịch năm 2020 – thúc đẩy xuất khẩu và giảm mạnh du lịch quốc tế – đã hạn chế mong muốn và khả năng chuyển tiền ra nước ngoài của các nhà đầu tư.
Kết quả thật tồi tệ đối với bất động sản Campuchia. Các phê duyệt xây dựng của Bộ Quản lý Đất đai vào năm 2022 đã giảm gần một nửa so với năm trước, từ 5,3 tỷ USD xuống còn 2,97 tỷ USD.
Ngay cả khi các hạn chế đi lại được gỡ bỏ, nền kinh tế đang gặp khó khăn của Trung Quốc dường như đã cắt giảm sức mua của các nhà đầu tư tiềm năng.
O’Sullivan nói: “Nhu cầu đã giảm. “Người mua Trung Quốc đã không phục hồi như mọi người nghĩ.”
Các tòa nhà mới tại một công trường xây dựng ở Khu Phố Tàu ở Sihanoukville, Campuchia, ngày 27 tháng 2 năm 2020. Trước COVID-19, các trang web cờ bạc hoạt động chủ yếu ở Sihanoukville, là động lực thúc đẩy các dự án xây dựng của Campuchia trong năm 2019-2020. Ảnh: Jorge Silva/Reuter
Hiệu ứng lan rộng
Được chào đón bởi tình trạng khan hiếm người mua, các chủ đầu tư đã vay nợ để xây dựng các căn hộ cấp thấp đã buộc phải ngừng hoạt động, thường là giữa chừng và gần như chắc chắn sẽ không trả được nợ.
Xa hơn nữa trong chuỗi thức ăn, công nhân xây dựng, phần lớn là lao động nhập cư không chính thức từ nông thôn, sẽ thấy mình không có việc làm với số lượng ngày càng lớn.
Điều đó sẽ dẫn đến nhiều vấn đề không trả được nợ hơn, lan rộng ra ngoài các thành phố.
Khoảng 2,1 triệu người Campuchia có khoản nợ chưa thanh toán với một tổ chức tài chính vi mô, với số dư còn lại trung bình phải trả là 4.476 đô la Mỹ. Với nhiều gia đình ở nông thôn dựa vào người thân làm việc ở thành phố để trả nợ, sự chậm lại trong lĩnh vực xây dựng sẽ gây ra những làn sóng xung kích sâu sắc vào các tỉnh của Campuchia.
Tình hình nghiêm trọng đến mức ngay cả những công nhân lò gạch – những người thuộc nhóm nghèo nhất trong số những người nghèo và thường bị bắt làm lao động cưỡng bức – cũng thấy mình không có việc làm.
Theo Laurie Parsons, giảng viên tại Đại học Hoàng gia Holloway ở London, người nghiên cứu về những người lao động nô lệ, với quá ít hoạt động xây dựng diễn ra, những người sản xuất nguyên liệu thô hoặc tạm thời được giải phóng cho đến khi lò hoạt động trở lại hoặc bị giải phóng vĩnh viễn khỏi hợp đồng của họ và lò đóng cửa.
Những người lao động từng bị ràng buộc, buộc phải làm những công việc nguy hiểm, cực nhọc cho đến khi trả hết nợ, nay chỉ được giao việc lẻ tẻ, khiến họ càng rơi vào tình thế bấp bênh hơn.
Giao thông di chuyển qua trung tâm thành phố Phnom Penh, Campuchia, ngày 3 tháng 3 năm 2023. Khoảng 2,1 triệu người Campuchia đang mắc nợ một tổ chức tài chính vi mô. Ảnh: Heng Sinith/AP
Người cho vay thận trọng
Đối với các ngân hàng, những cơn gió ngược kinh tế đang thay đổi đã dẫn đến sự chậm lại trong hoạt động cho vay.
Theo dữ liệu của Ngân hàng Quốc gia Campuchia, trong tháng 1 và tháng 2, hoạt động cho vay của các ngân hàng Campuchia đã giảm. Điều đó chưa bao giờ xảy ra trong hai tháng liên tiếp tại bất kỳ thời điểm nào trong thập kỷ qua.
Người phát ngôn của CPP, Sok Ey San nhấn mạnh rằng việc cho vay giảm cho thấy tình hình tài chính được cải thiện. Ông nói với RFA: “Mọi người không cần tiền mặt vì họ đang khá giả về tài chính, vì vậy họ không cần vay ngân hàng hoặc vay tài chính vi mô.
Nhưng các nhà phân tích và những người trong ngành kinh doanh nói rằng sự chậm lại cho thấy các ngân hàng đang cảnh giác cho vay trong bối cảnh kinh tế không chắc chắn và mức độ nợ xấu gia tăng, những khoản nợ mà con nợ đã không trả được nợ trong 90 ngày trở lên.
Dữ liệu của Ngân hàng Quốc gia Campuchia cho thấy các khoản nợ xấu, bao gồm mọi thứ từ cho vay kinh doanh đến thế chấp, thẻ tín dụng và thấu chi, đã tăng gần gấp đôi từ 700 triệu đô la Mỹ vào năm 2021 lên 1,3 tỷ đô la Mỹ vào cuối năm 2022, chiếm 3% tổng số tín dụng được các ngân hàng cấp.
Doanh nhân Campuchia nói với RFA: “Các ngân hàng đã ngừng cho vay tiền, nó đang thực sự suy giảm.
Không dễ dàng ra
Trong khi nhiều người Campuchia từ lâu đã phải vật lộn để kiếm sống qua ngày, thì những người thuộc tầng lớp trung lưu và thượng lưu thường được bảo vệ khỏi sự bấp bênh. Campuchia cũng đã tránh được lạm phát liên quan đến đại dịch đã gây nguy hiểm cho nước láng giềng Lào.
Nhưng với những người giàu có, các nhà phát triển và chủ sở hữu nhà đều đang phải vật lộn với nợ nần, với việc các ngân hàng nắm giữ nhiều khoản nợ xấu hơn bao giờ hết, chính phủ phải đối mặt với một thách thức trong tương lai. Ít nhất là đối với 37% dân số mà Liên hợp quốc ước tính đang mắc phải hoặc có nguy cơ mắc phải cái mà tổ chức này gọi là “nghèo đói đa chiều”.
Trong hơn ba thập kỷ, CPP đã bán mình cho các cử tri, các nước láng giềng và cộng đồng quốc tế với tư cách là người bảo đảm cho sự ổn định cả về chính trị và kinh tế ở Campuchia.
Tính thừa kế chính trị có vẻ được đảm bảo thông qua kế hoạch chuyển giao quyền lực từ Thủ tướng Hun Sen cho con trai ông Hun Manet, người dường như có bằng tiến sĩ kinh tế. Anh ấy sẽ phải vượt qua một loạt các thách thức kinh tế không giống như bất kỳ thách thức nào mà cha anh ấy từng giải quyết.
Báo cáo bổ túc của RFA Khmer.
Lê Văn dịch lại