Mỹ và Việt Nam còn nhiều cách để mở rộng hợp tác quốc phòng.
[internet image]
Washington phải làm việc với sự nhạy cảm của Hà Nội đối với Trung Quốc
Trần Nguyên Quân và Jeffrey Ordaniel – Ngày 4 tháng 9 năm 2023 17:00 JST
Tàu USS Carl Vinson ghé thăm Đà Nẵng năm 2018, chuyến thăm cảng đầu tiên của tàu sân bay Mỹ tới Việt Nam kể từ năm 1975. © AP
Trần Nguyên Quân là cộng tác viên nghiên cứu của dự án Chỉ số Hàng hải Châu Á của Đại học Quốc tế Tokyo. Jeffrey Ordaniel là phó giáo sư nghiên cứu an ninh quốc tế tại trường đại học và giám đốc an ninh hàng hải tại Diễn đàn Thái Bình Dương, một viện nghiên cứu chính sách đối ngoại có trụ sở tại Honolulu, Hawaii.
Mười năm trước, Hoa Kỳ và Việt Nam đã hình thành cái được gọi là quan hệ đối tác toàn diện trong ngôn ngữ ngoại giao. Khi Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden thăm Việt Nam vào cuối tuần này, nhiều người mong đợi chính phủ hai nước sẽ chính thức nâng cấp mối quan hệ của họ lên ít nhất là “đối tác chiến lược”, một tình trạng mà Hà Nội đã phản đối trong một số năm.
Thập kỷ qua đã chứng kiến sự tin cậy lẫn nhau tăng lên đáng kể, quan hệ kinh tế chặt chẽ hơn và sự công nhận ngày càng tăng về các lợi ích chiến lược chung giữa hai chính phủ, đặc biệt là trong vấn đề Biển Đông, mối quan ngại an ninh quốc gia hàng đầu của Hà Nội.
Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Việt Nam vẫn nhạy cảm về phản ứng tiềm tàng của Trung Quốc đối với sự hợp tác quốc phòng và an ninh của nước họ với Mỹ và các quốc gia khác ngoài khu vực. Do đó, Hà Nội thận trọng trong việc thực hiện các bước đi như tổ chức các cuộc tập trận hải quân chung ở Biển Đông.
Nhìn chung, hoạt động an ninh đối ngoại của Việt Nam bị hạn chế bởi chính sách “bốn không” của nước ta là tránh liên minh quân sự hoặc đứng về phía nước này chống nước khác, không cho phép lực lượng nước ngoài lập căn cứ quân sự và không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa nước khác. .
Việc Hà Nội mua vũ khí từ Mỹ đã bị ảnh hưởng bởi sự nhạy cảm của nước này đối với nhận thức của Trung Quốc. Washington đã dần dần dỡ bỏ lệnh cấm vận bán vũ khí cho Hà Nội trước đây trong một quá trình gồm ba giai đoạn, kết thúc vào năm 2016 nhưng vẫn chỉ bán được số vũ khí trị giá 364,3 triệu USD cho Việt Nam trong thập kỷ qua, một số tiền rất nhỏ so với số tiền Hà Nội mua từ Nga.
Trung Quốc không phải là yếu tố duy nhất khiến doanh số bán hàng thấp, các nhà quan sát cũng cho rằng giá cao, không tương thích với hệ thống vũ khí hiện tại của Việt Nam và yêu cầu huấn luyện nặng nề. Tuy nhiên, Washington thực hiện các chương trình cho phép giảm bớt gánh nặng chi phí cho Hà Nội.
Trong khi những lo ngại về quyền tự do dân sự có thể hạn chế việc bán vũ khí của Washington, Đạo luật Nhân quyền Việt Nam miễn trừ việc chuyển giao vũ khí sát thương nếu tổng thống đánh giá rằng chúng sẽ thúc đẩy lợi ích của Hoa Kỳ “trong hoạt động tự do và cởi mở ở Biển Đông”.
Washington phải tính đến sự nhạy cảm của Hà Nội trong các sáng kiến xây dựng năng lực và nỗ lực đẩy nhanh việc bán vũ khí.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken, trái, với Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tại Hà Nội vào tháng Tư. (Bể bơi qua Reuters)
Ở cấp độ chiến lược, nỗ lực hiện đại hóa lực lượng của Việt Nam tập trung vào phát triển khả năng phòng thủ bất đối xứng, bao gồm chiến lược chống can thiệp hoặc chống can thiệp trên biển đáng tin cậy. Phiên bản chiến lược chống tiếp cận/từ chối khu vực của Việt Nam tập trung vào việc gia tăng cái giá phải trả cho hành động xâm lược quân sự của Trung Quốc, nhưng Hà Nội muốn xây dựng năng lực của mình theo những cách mà không gây ra phản ứng từ Bắc Kinh. Điều này đòi hỏi một hành động cân bằng tinh tế.
Vì lo ngại về phản ứng của Bắc Kinh, cho đến nay, Hà Nội phần lớn chỉ giới hạn việc mua vũ khí trực tiếp của Hoa Kỳ đối với các loại vũ khí cho Cảnh sát biển Việt Nam. Tuy nhiên, điều này đã mang lại lợi ích cho năng lực của nước này ở Biển Đông.
Lực lượng bảo vệ bờ biển đã nhận được hai tàu cắt lớp Hamilton của Hoa Kỳ thông qua chương trình Thiết bị phòng thủ vượt mức của Washington; đây hiện là những tàu lớn nhất của lực lượng bảo vệ bờ biển và cung cấp sự hỗ trợ rất cần thiết cho những nỗ lực của Hà Nội nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hàng hải của mình ở Biển Đông.
Ngược lại với cách Hà Nội xử lý các giao dịch mua này, hải quân Philippines, Bangladesh và Sri Lanka là những nước trực tiếp nhận máy cắt lớp Hamilton từ chương trình vũ khí của Hoa Kỳ.
Ngoài máy cắt, Hoa Kỳ cũng đã chuyển giao 6 máy bay không người lái chiến thuật Boeing Insitu ScanEagle cho Cảnh sát biển Việt Nam thông qua chương trình bán hàng thương mại trực tiếp và ít nhất 12 tàu tuần tra Metal Shark phản ứng nhanh. Việt Nam cũng đã mua 12 máy bay huấn luyện Beechcraft T-6 Texan II thông qua kênh bán hàng trực tiếp.
Hoa Kỳ nên xem xét cách thức có thể tiếp tục giúp hiện đại hóa Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam để tạo điều kiện cho Hà Nội xây dựng năng lực hàng hải bất đối xứng. Mặc dù nằm ngoài lăng kính chuyển giao vũ khí quân sự truyền thống, việc hỗ trợ lực lượng tuần duyên cho phép Việt Nam duy trì sự hiện diện mạnh mẽ hơn ở Biển Đông và tăng cường khả năng chống lại sự ép buộc của vùng xám. Điều này hỗ trợ tầm nhìn của Hoa Kỳ về một khu vực tự do, cởi mở và dựa trên luật lệ.
Khi mối quan hệ tiến triển, sẽ hữu ích nếu Việt Nam làm rõ hơn những kỳ vọng về an ninh và mức độ thoải mái với Mỹ. Washington nên báo hiệu ý định xử lý kịp thời bất kỳ yêu cầu cung cấp vũ khí nào từ Việt Nam và sử dụng các miễn trừ theo Đạo luật Nhân quyền Việt Nam và các luật khác khi cần thiết. Cách tiếp cận tương tự nên áp dụng cho các loại vũ khí kết hợp công nghệ của Mỹ mà Việt Nam tìm cách mua từ các đồng minh và đối tác của Mỹ.
Bằng cách làm việc với ngưỡng nhạy cảm với Trung Quốc của Hà Nội, Hoa Kỳ và Việt Nam có thể tập trung vào các kết quả cụ thể phục vụ lợi ích an ninh quốc gia của cả hai bên và thực sự củng cố quyền tự chủ cũng như khả năng của Hà Nội trước áp lực của Trung Quốc. Việt Nam hiện nay sẽ không từ bỏ sự tôn trọng truyền thống đối với Bắc Kinh, đặc biệt là khi có những nghi ngờ kéo dài về cam kết của Hoa Kỳ đối với mối quan hệ này.
https://asia.nikkei.com/Opinion
Lê Văn dịch lại