Mối tình tay ba bất ổn:Trump tìm cách chia rẽ Moscow và Bắc Kinh
Mối quan hệ Trung-Nga dường như chủ yếu là giữa các nhà lãnh đạo hiện tại, thiếu chiều sâu về mặt thể chế của các liên minh khác
Stefan Wolff – Ngày 12 tháng 11 năm 2024.
Các báo cáo về cuộc điện đàm giữa tổng thống đắc cử của Hoa Kỳ, Donald Trump, và người đồng cấp Nga, Vladimir Putin (mặc dù Điện Kremlin đã nhanh chóng phủ nhận ) đã đưa ra hương vị đầu tiên về giọng điệu và hướng đi của mối quan hệ của họ trong tương lai gần. Theo tờ Washington Post , Trump đã nói chuyện với Putin vào ngày 7 tháng 11, cảnh báo Putin về bất kỳ sự leo thang nào ở Ukraine và nhắc nhở ông về “sự hiện diện quân sự đáng kể của Washington ở châu Âu”.
Bất kể điều đó có xảy ra hay không, bất kỳ cuộc trao đổi thông điệp nào – dù chỉ là gián tiếp – giữa hai bên đều phải được các đồng minh của Mỹ ở phương Tây, cũng như đối tác chính của Nga ở phía đông: Tập Cận Bình của Trung Quốc. Và đã có rất nhiều thông điệp như vậy trong vài tháng qua.
Putin, trước đó vào ngày diễn ra cuộc gọi điện thoại bị cáo buộc, đã có bài phát biểu dài tại cuộc họp thường niên của nhóm chuyên gia Valdai Discussion Club tại khu nghỉ mát Biển Đen Sochi. Không có gì ngạc nhiên, bài phát biểu – và câu trả lời của Putin cho các câu hỏi của khán giả sau đó – đều chống phương Tây và đầy tự tin rằng một trật tự thế giới mới hiện đang trong “giai đoạn sáng tạo thực sự”.
Nhưng đồng thời, Putin cũng hết sức khen ngợi Trump là một “người đàn ông dũng cảm”, nói rằng ông sẽ cân nhắc bất kỳ đề xuất nào từ Trump nhằm khôi phục quan hệ Mỹ-Nga và chấm dứt cái mà Putin gọi là “cuộc khủng hoảng Ukraine”.
Nhưng sau đó ông dành nhiều thời gian hơn để đưa ra lập luận về mối quan hệ giữa Nga và Trung Quốc. Ở đây, đối tượng của ông không phải là tân tổng thống Hoa Kỳ mà là người bạn cũ của ông, chủ tịch Trung Quốc.
Lý do cho điều này bắt nguồn từ một trong những thông điệp của Trump gửi tới Putin và Tập. Trump đã nói với Tucker Carlson tại một sự kiện vận động tranh cử vào ngày 31 tháng 10 rằng ông sẽ làm việc để “chia rẽ” Nga và Trung Quốc. Trump ngụ ý rằng hai nước này là “kẻ thù tự nhiên” vì Nga có lãnh thổ rộng lớn mà Trung Quốc thèm muốn vì dân số của họ.
Donald Trump: Hoa Kỳ sẽ ‘chia rẽ’ Nga và Trung Quốc.
Nga và Trung Quốc có lịch sử xung đột về lãnh thổ dọc theo đường biên giới đất liền của họ ở Siberia. Đây là một phần của sự chia rẽ Trung-Xô vào những năm 1960, trước khi Hoa Kỳ mở cửa với Trung Quốc dưới thời tổng thống Richard Nixon vào những năm 1970.
Ngược lại với Nixon, Trump có vẻ như đang cố gắng thiết lập lại mối quan hệ của Hoa Kỳ với Moscow thay vì Bắc Kinh. Mặc dù khó có thể tưởng tượng ra sự chia rẽ tương tự giữa Nga và Trung Quốc ngày nay, nhưng mong muốn rõ ràng của Trump là khai thác sự bất hòa giữa Nga và Trung Quốc để có lợi cho Hoa Kỳ cũng không nên bị coi là hoàn toàn không thực tế.
Trên thực tế, Putin và Tập có mối quan hệ chặt chẽ . Nhưng khi đi sâu hơn vào mối quan hệ giữa Nga và Trung Quốc, người ta thấy rằng mối quan hệ này chủ yếu là giữa các nhà lãnh đạo hiện tại của họ và thiếu chiều sâu về mặt thể chế như các liên minh khác.
Có rất nhiều sự phẫn nộ đối với Trung Quốc ở trong giới công chúng và chính sách của Nga. Người Nga vẫn cảnh giác với vai trò ngày càng tăng của Trung Quốc ở Trung Á và lo ngại về khả năng xảy ra tranh chấp lâu dài về biên giới. Nhiều người cũng phẫn nộ trên thực tế Moscow là đối tác cấp dưới của Bắc Kinh.
Đây có khả năng là tất cả các vấn đề mà Trump có thể sử dụng để gây chia rẽ giữa Nga và Trung Quốc. Nhưng nhiều điều phụ thuộc vào những gì Putin nhận thấy là có lợi cho Nga. Điều này sẽ tập trung sự chú ý ở phương Tây về hình thái chính sách Ukraine của Trump sẽ như thế nào và điều này có ý nghĩa gì đối với Ukraine và phương Tây.
Một thỏa thuận do Trump làm trung gian có thể bao gồm việc công nhận các lợi ích lãnh thổ của Nga ở Ukraine kể từ năm 2014, dỡ bỏ hoàn toàn lệnh trừng phạt và phục hồi quốc tế rộng rãi cho Moscow. Nó chắc chắn cũng bao gồm việc thu hẹp cam kết của Hoa Kỳ đối với NATO và cam kết không theo đuổi việc mở rộng liên minh hơn nữa.
Trump có thể đạt được thỏa thuận với Putin, nhưng liệu Putin có tuân thủ thỏa thuận hay không vẫn là điều đáng ngờ. Putin có nhiều khả năng đơn giản là chơi cả hai bên với hy vọng rằng Nga có thể trở thành một đối tác thứ ba cùng với Trung Quốc và Hoa Kỳ trong một trật tự quốc tế mới đang nổi lên.
Tất nhiên đây hoàn toàn là một điều viển vông, xét đến quy mô của nền kinh tế Nga – nhưng điều đó khó có thể ảnh hưởng đến tính toán của Putin, khi nói đến mong muốn khôi phục lại vị thế siêu cường của Nga.
Đòn bẩy của Trung Quốc
Sự mở cửa của Mỹ đối với Moscow, trái ngược với Bắc Kinh, cũng khó có thể tưởng tượng được vì các đối tác châu Âu của Mỹ khó có thể đồng tình với điều này. Một số người, bao gồm Viktor Orbán của Hungary và Robert Fico của Slovakia , có thể cho rằng ý tưởng này hấp dẫn nói chung, nhưng Đức và Pháp cùng với những nước khác trong EU, có nhiều khả năng muốn đạt được thỏa thuận với Trung Quốc.
Lý do cho điều này là kinh tế – họ đã phần lớn vượt qua được sự phụ thuộc vào dầu khí của Nga, nhưng vẫn chưa thoát khỏi sự phụ thuộc vào Trung Quốc như một thị trường xuất khẩu.
Trong khi đó, Bắc Kinh sẽ không ngồi yên khi Trump cố gắng gây chia rẽ giữa Nga và Trung Quốc. Bất chấp những nỗ lực của Putin nhằm xây dựng mối quan hệ song song với Bắc Triều Tiên và Iran , Tập Cận Bình vẫn giữ được nhiều đòn bẩy kinh tế đối với Nga và sẽ sử dụng nó để giữ Nga ở phía mình.
Về mặt ngoại giao, Putin phụ thuộc vào Tập Cận Bình và các tổ chức do Trung Quốc lãnh đạo như tổ chức Hợp tác Thượng Hải và BRICS. Mặc dù có những khác biệt giữa Moscow và
Bắc Kinh, nhưng cả hai đều có chung quan điểm thế giới về một nước Mỹ đang suy thoái đến mức tận cùng – điều này hiện có khả năng sẽ đẩy nhanh hơn nữa bởi biến động dự kiến từ nhiệm kỳ thứ hai của Trump.
Riêng đối với Trung Quốc, việc ngăn chặn Hoa Kỳ hoàn toàn xoay trục sang Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương sẽ là ưu tiên hàng đầu – và việc không cho phép Trump đạt được thỏa thuận với Putin bằng cái giá phải trả của Trung Quốc sẽ nằm trong chương trình nghị sự của Tập Cận Bình như một phương tiện để đạt được mục đích đó.
Trump vẫn có thể cố gắng làm vừa lòng Nga bằng cách đạt được thỏa thuận với Putin về vấn đề Ukraine. Nhưng một thỏa thuận như vậy với Putin không làm chia rẽ Nga và Trung Quốc. Ngược lại, nó có nhiều khả năng “làm mất đoàn kết” châu Âu và Hoa Kỳ và làm suy yếu thêm liên minh xuyên Đại Tây Dương.
Thay vì làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại, Trump có thể đẩy nhanh sự suy tàn của nó bằng cách vô tình góp phần phá hủy những gì còn sót lại của trật tự quốc tế tự do thay vì định hình lại theo lợi ích của Hoa Kỳ.
Stefan Wolff là giáo sư về an ninh quốc tế tại Đại học Birmingham .
Hoàng Đình Khuê – Chuyển ngữ.
Ngày 12/11/2024