Lao động mất việc hàng loạt, nghiệp đoàn độc lập là giải pháp.
Từ nửa cuối năm 2022 đến nay, nhiều nhà máy ở Việt Nam thiếu đơn hàng, hàng ngàn công nhân mất việc. Tình hình trong đầu năm 2023 cũng không mấy khả quan
Quốc Phương, cộng tác viên RFA Tiếng Việt từ London
2023.05.01
Công nhân nhà máy Tỷ Hùng ở TPHCM rời nhà máy vào ngày 30/11/2022 (minh họa)
Thị trường lao động khởi sắc nhưng một số ngành nghề tiếp tục giảm lao động do thiếu đơn hàng, là tựa đề một bài báo nhưng cũng là nhận định được đưa ra bởi một tạp chí thuộc khối hiệp hội dân sự tại Việt Nam, trong tuần lễ nước này đánh dấu ngày Quốc tế lao động 1/5.
“Dự báo trong quý 2/2023, một số ngành may trang phục, sản xuất
đồ gỗ vẫn tiếp tục giảm việc làm do thiếu đơn hàng… Trong khi đó, một số
ngành tăng nhu cầu tuyển dụng nhiều lao động như sản xuất sản phẩm điện
tử máy tính, sản xuất chế biến thực phẩm,” Tạp chí “Nhân lực nhân tài Việt” thuộc một Hội khoa học phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hôm thứ Năm, 27/4 viết.
Dẫn nguồn từ Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội của Việt Nam, tạp chí này cho hay:
“Mặc dù có sự khởi sắc, song Bộ LĐTBXH nhận định thị trường lao
động vẫn còn nhiều thách thức trong quý II. Bên cạnh một số ngành tăng
tuyển dụng thì sẽ có những nhóm tiếp tục sụt giảm việc làm.”
Buộc phải cắt giảm lao động do thiếu đơn đặt hàng
Vẫn nguồn này cho biết theo dự báo của Bộ Lao động, Thương binh và Xã
hội của Việt Nam, sẽ có khoảng 51,2 triệu người có việc làm trong quý
II, tăng thêm 150.000 người so với quý I, tương đương 51,1 triệu người
có việc làm. Và các ngành sản xuất sản phẩm điện tử máy tính, và sản
phẩm quang học dự kiến tăng thêm 28.200 việc làm, sản xuất chế biến thực
phẩm tăng thêm 18.600 việc làm; sản xuất đồ uống tăng thêm 4.700 người.
“Trong khi đó, dự báo các ngành may trang phục sẽ tiếp tục giảm
38.100 việc làm; sản xuất giường tủ bàn ghế giảm 38.000; in, sao chép
bản ghi các loại giảm 37.800 người…,” vẫn theo tạp chí.
Dẫn nguồn từ một Báo cáo về tình hình thị trường lao động, việc làm
quý I năm 2023 được Tổng cục Thống kê Việt Nam công bố mới, tạp chí
“Nhân lực nhân tài Việt” cho biết:
“Mặc dù thị trường lao động quý I tiếp tục duy trì đà phục hồi
khi lực lượng lao động, số người có việc làm tăng, song vẫn còn thực
trạng nhiều doanh nghiệp ở một số ngành thâm dụng lao động như dệt may –
da giày; điện- điện tử… buộc phải cắt giảm lao động do thiếu đơn
hàng. Điều này sẽ ảnh hưởng đến tình hình lao động việc làm trong nước
trong thời gian tới.”
Trước đó, hôm thứ sáu, 21/4/2023, trong bài báo có tựa đề “Giải ‘cơn khát’ việc làm”, báo Nhân dân điện tử cuối tuần, cơ quan thuộc Trung ương ĐCSVN cho hay:
“Số lao động bị mất việc làm trong quý I/2023 tiếp tục tăng, tỷ
lệ thuận với số đơn hàng mà doanh nghiệp bị giảm. Bài toán việc làm đòi
hỏi những biện pháp căn cơ, toàn diện, xét từ cả góc độ hỗ trợ doanh
nghiệp và người lao động cũng như cơ chế tiền lương, đào tạo nghề…”
Theo nguồn này, từ cuối năm 2022, tình trạng mất việc làm tại Việt
Nam đã diễn ra ở nhiều tỉnh, thành phố. Đến đầu năm 2023, số người mất
việc làm là khoảng 149 nghìn người.
Dẫn thông tin từ Vụ thống kê dân số và lao động, thuộc Tổng cục Thống kê của Việt Nam, báo Nhân Dân điện tử cuối tuần cho biết thêm:
“Theo báo cáo nhanh từ các địa phương, số lao động nghỉ hoặc bị
giãn việc của các doanh nghiệp trên cả nước trong quý I năm 2023 là gần
294 nghìn người, trong đó phần lớn ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài (chiếm 83,8%); đứng đầu là ngành da giày với 44,2%, tiếp theo là
dệt may với 18,8%. Lao động nghỉ, giãn việc chủ yếu tập trung ở một số
tỉnh, như: Bắc Giang (16 nghìn người), Hải Dương (9,8 nghìn người), Ninh
Bình (19,7 nghìn người), Thanh Hóa (62,4 nghìn người), Nghệ An (12,6
nghìn người), Bình Dương (khoảng 36,4 nghìn người), Đồng Nai (khoảng 35
nghìn người), TP Hồ Chí Minh (khoảng 19,8 nghìn người)”…
Vẫn theo bài báo trên, theo thông tin từ Tổng cục Thống kê, số người
thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý I năm 2023 là khoảng 1,05 triệu
người, giảm 34,6 nghìn người so quý trước và giảm 65,1 nghìn người so
cùng kỳ năm trước.
hôm 30/11/2022. Đây là ngày làm việc cuối cùng của cô tại nhà máy này
sau khi bị nhà máy cho nghỉ việc. AFP
“Doanh nhân đóng cửa, tẩu tán tài sản, công nhân bị quỵt lương”
Hôm 01/5, từ Paris, nhà hoạt động vận động cho thành lập nghiệp đoàn
độc lập tại Việt Nam, bà Ca Dao nêu bình luận thêm trên quan điểm riêng
với đài Á Châu Tự Do về một số diễn biến gần đây trên với thị trường lao
động đối với một bộ phận người lao động tại Việt Nam:
“Thời gian gần đây, có rất nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam phá
sản, theo thông tin từ Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Việt Nam, từ
đầu năm 2023 đến nay, đã có hơn 60.000 doanh nghiệp Việt Nam phải đóng
cửa và hơn một triệu công nhân bị thất nghiệp và rất nhiều doanh nhân
đóng cửa, hoặc tẩu tán tài sản và dĩ nhiên một số thông tin ở đây không
được công bố chính thức, mà chúng tôi nghe được là nhờ qua những công
nhân.
Các doanh nhân đóng cửa và tẩu tán tài sản đó khiến công nhân bị
quỵt lương, thông tin mà tôi mới nghe được là ngày 29/4/2023 mới đây,
một công ty bán gạo ở Huế đóng cửa và không trả tiền cho công nhân, và
có rất nhiều công ty hành xử như thế. Trong khi đó, những tai nạn lao
động cũng xảy ra rất nhiều với những công nhân làm việc ở nhà máy mà có
máy móc, công nghệ.
Ngay cả đối với các công nhân ở trong những nhà máy lắp ráp điện
tử mà theo một nguồn tin mới đây từ một công ty của Samsung, có bốn chi
nhánh của hãng này ở Việt Nam, mà chi nhánh lớn nhất là ở Bắc Ninh được
thông tin là rất ô nhiễm, và theo một báo cáo của một nguồn chuyên theo
dõi về ô nhiễm môi trường gây ra bởi những công ty lắp ráp, môi trường ở
đó ô nhiễm rất trầm trọng.
Có nhiều công nhân bị bệnh vì ô nhiễm môi trường tuy suốt ngày
phải đeo khẩu trang, nhưng ngay cả những chiếc khẩu trang đó cũng không
thể ngăn cản được những chất độc hại.”
Dẫn nguồn từ tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về con số thất nghiệp tại Việt Nam, bà Ca Dao cho biết thêm:
“Ngoài ra báo cáo của ILO cũng cho biết có hơn một triệu công
nhân thất nghiệp từ đầu năm 2023 đến nay và tổ chức quốc tế này cũng cho
thấy rằng có khoảng 83% những người công nhân tối thiểu không đủ sống.
Cho nên tình trạng của công nhân Việt Nam, nhất là ở những khu
công nghiệp lớn như khu công nghiệp Bình Dương, hoặc là Đồng Nai, hay là
khu Lăng Cô – Chân Mây ở Huế v.v…, thì tình trạng của công nhân khá bi
đát.
Ngoài ra còn một vấn đề nữa mà nhiều người chúng ta không quan
tâm, nhưng điều đó gần đây đã xảy ra rất là nhiều, đó là có một thống kê
mới nhất cho thấy là có khoảng 40.000 người tự tử do trầm cảm, thường
chúng ta vẫn nghĩ rằng bệnh trầm cảm là bệnh của nhà giàu hay xảy ra ở
các nước tây phương, nhưng bây giờ ở Việt Nam cũng có rất nhiều người tự
tử vì bệnh trầm cảm do những áp lực về kinh tế, xã hội, công ăn, việc
làm v.v…”
Báo Tuổi Trẻ, cơ quan thuộc thành đoàn TP. Hồ Chí Minh của Việt Nam,
về vấn đề trầm cảm này, dẫn lời một số chuyên gia từ Việt Nam, hôm
26/4/2023 cho hay nhìn chung “có nhiều nguyên nhân có thể gây căng thẳng nơi làm việc như tiếng ồn, hóa chất, yếu tố tâm sinh lý lao động”,
ngoài ra điều kiện sống, nhất là thu nhập, cũng được cho là một trong
các yếu tố có liên quan, do đó, vẫn theo báo này ý kiến chuyên gia cho
rằng nhìn chung “pháp luật phải quy định lương tối thiểu là lương đủ sống… và cần có chính sách cân bằng công việc và cuộc sống”.
“Công đoàn có thể thành lập các đường dây tư vấn kiểm soát căng
thẳng nơi làm việc và hỗ trợ người lao động,” Tuổi trẻ online dẫn ý kiến
chuyên gia đề nghị.
Nghiệp đoàn lao động độc lập, giải pháp chìa khóa cho vấn đề
Nhân đây, bà Ca Dao đề cập một nguyên nhân cơ bản dẫn đến việc tình
cảnh của nhiều người lao động ở một số khu vực của nền kinh tế Việt Nam,
cũng như trên một số lĩnh vực ngành nghề trên thị trường lao động ở
Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn:
“Ngoài một số nguyên nhân khác tùy thuộc vào từng cơ chế, từng
công ty và từng địa phương nữa, chúng ta biết rằng công nhân là một tầng
lớp thấp nhất trong xã hội và họ không có một cơ chế nào để bảo vệ
quyền lợi của họ nữa, là một người hoạt động thành lập nghiệp đoàn độc
lập tại Việt Nam từ năm 2006, cho tới hôm nay tôi thấy nghiệp đoàn độc
lập là giải pháp duy nhất để có thể bảo vệ cho công nhân, người lao động
có thể đấu tranh bảo vệ cho quyền lợi của chính họ mà thôi.
Tôi sống ở Pháp, và tại đây có tám nghiệp đoàn lớn nhất và tiếng
nói của các nghiệp đoàn rất là mạnh. Quý vị chắc cũng nghe qua về những
phong trào biểu tình “áo vàng”, rồi gần đây là hàng chục cuộc biểu tình
để phản đối việc thay đổi trong lĩnh vực hưu trí của chính phủ Pháp, qua
đó thấy tiếng nói của nghiệp đoàn vô cùng mạnh.
Trong khi đó tại Việt Nam chỉ có một ‘liên đoàn lao động’ duy
nhất là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam mà thôi, mà ngay một vị cựu
Giám đốc của Văn phòng của tổ chức lao động quốc tế ILO tại Việt Nam
từng phát biểu trước đây rằng Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam “từ lúc
thành lập, chưa bao giờ tổ chức cho công nhân một cuộc đình công nào
cả”.
Theo nhà hoạt động vận động nghiệp đoàn độc lập này, tiếng nói của
công nhân và người lao động ở Việt Nam rất yếu ớt, bà nói tiếp:
“Do đó, nếu họ không có một tổ chức nghiệp đoàn, để thay cho họ
đấu tranh cho quyền lợi cho họ, thì bản thân họ sẽ không bao giờ tự đấu
tranh thành công cho quyền lợi của họ được.
Do vậy, tất cả những điều vừa nêu ra, chẳng hạn con số 60.000
doanh nghiệp đóng cửa, hay con số trên một triệu công nhân thất nghiệp,
bao nhiêu người trầm cảm v.v…, thì đó là những hậu quả đưa đến của những
nguyên nhân như điều kiện làm việc không ổn định, lương thấp, môi
trường làm việc không tốt v.v…, nhưng một khi những hậu quả đó xảy ra,
thì phải làm gì để thay đổi, tôi nghĩ tổ chức duy nhất có thể đấu tranh
cho quyền lợi của người lao động là nghiệp đoàn.
Và đó phải là một nghiệp đoàn độc lập. Độc lập thì mới có thể
đứng về phía công nhân và đấu tranh cho quyền lợi của họ, bởi vì chúng
ta biết, ngân khoản của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam mà vốn gồm có
lệ phí đóng góp từ lương công nhân, người lao động thành viên, hỗ trợ
của Chính phủ, thì còn có sự đóng góp từ các doanh nghiệp nữa.
Vậy một tổ chức nghiệp đoàn mà nhận tiền từ doanh nghiệp, thì làm
sao có thể có tiếng nói độc lập với giới chủ doanh nghiệp được, do đó
nó phải là một nghiệp đoàn thực sự độc lập với doanh nghiệp và với chính
phủ, như thế mới có thể đại diện chân chính cho tiếng nói của người lao
động.”
Về khía cạnh sửa đổi luật pháp và hỗ trợ thi hành, bà Ca Dao nói thêm:
“Cho tới năm 2009, Quốc hội Việt Nam đã có thay đổi Bộ Luật lao
động, trong bộ luật mới đó có chương 13 về tổ chức đại diện người lao
động. Đó là kết quả của việc Chính phủ Việt Nam đã ký kết các hiệp định
như CPTPP và với Liên Âu là EVFTA. Để ký kết được hai hiệp định quan
trọng đó, Việt Nam bắt buộc phải cho thành lập liên đoàn độc lập và vì
thế năm 2019 đã có thay đổi về luật như vậy. Thế nhưng đến nay đã hơn
mấy năm qua đi, vẫn chưa có một tổ chức độc lập đại diện người lao động
nào.”
Khi được hỏi lý do, bà Ca Dao nói:
“Bởi vì Việt Nam thay đổi Luật lao động, nhưng không đưa ra những
nghị định, văn bản dưới luật để cho công nhân biết rằng làm sao có thể
có được tổ chức đại diện cho người lao động, ở đây quý vị đưa ra một
luật, nhưng không hướng dẫn người ta làm cụ thể thế nào, chẳng hạn điều
kiện ra sao, phải có bao nhiêu người, và phải có cơ cấu như thế nào,
phải có điều lệ ra sao, rồi muốn hoạt động chính thức thì phải đăng ký ở
đâu.
Như thế, tới ngày nay, sau mấy năm thay đổi Luật lao động, Chính
phủ Việt Nam vẫn chưa đưa ra được một hướng dẫn dưới luật nào để thực
hiện điều luật đó và theo một cuộc điều tra riêng của chúng tôi, từ
80-90% công nhân không hề biết về sự thay đổi này, bởi vì chính phủ
không hề phổ biến, và dĩ nhiên Tổng Liên đoàn Việt Nam cũng không hề phổ
biến điều này đến với công nhân. Cho nên công nhân không hề biết là họ
có quyền đó, và một khi anh không biết được quyền của mình, thì anh
không thể thực hiện được quyền đó.”
Trở lại với những vấn đề khó khăn mà nhiều người lao động, trong đó
có công nhân ở Việt Nam đang gặp phải trên thị trường lao động, tại một
số ngành nghề và trong đời sống thường nhật trong quá trình mưu sinh,
khi được hỏi đâu có thể là giải pháp ưu tiên để giải quyết, xử lý thấu
đáo và khả thi những vấn đề trên, bà Ca Dao nói:
“Đối với tôi giải pháp ưu tiên, mà cũng phải nói là giải pháp duy
nhất, để có thể giải quyết được những tình trạng đó, là phải có một
nghiệp đoàn độc lập đại diện cho tiếng nói của người dân để nói chuyện
với giới chủ để giải quyết những vấn đề như là quỵt lương, hay là chậm
lương, hay những vấn đề đơn giản, thí dụ như công nhân đi vệ sinh cá
nhân. Đi tiểu thì phải báo cáo, và phải trong thời gian bao nhiêu, và
với một người phụ nữ mà có bầu mà thường phải đi tiểu nhiều, thì họ có
được phép đi tiểu nhiều hơn những quy định đó hay không v.v…
Đại khái những vấn đề như thế, nếu công nhân muốn cầu cứu, thì họ
cầu cứu ai? Câu trả lời đó là nghiệp đoàn và muốn như vậy mỗi công ty,
mỗi cơ sở kinh doanh phải có một nghiệp đoàn riêng của họ, và những
nghiệp đoàn ấy phải thực sự độc lập, mà cho tới bây giờ Việt Nam vẫn
chưa có. Còn khả thi hay không, thì tôi nghĩ điều này hoàn toàn khả thi
với điều kiện là chính quyền, Chính phủ đừng xem nghiệp đoàn là một tổ
chức đối lập, mà phải xem nó như một tổ chức bảo vệ quyền lợi lao động
của người dân, đơn giản chỉ có vậy!
Mà tổ chức đó không thể là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam vì
Tổng Liên đoàn là một tổ chức chính trị, thực hiện chính sách của chính
quyền, còn nghiệp đoàn đơn giản chỉ là một tổ chức bảo vệ quyền lợi cho
công nhân như đã nói, tuy nhiên cho đến bây giờ chính quyền Việt Nam vẫn
coi những nghiệp đoàn độc lập như là một tổ chức đối lập, chống đối
chính quyền v.v…, bởi vì những tổ chức nào không thuộc nhà nước Việt
Nam, không thuộc về ĐảngCcộng sản thì đều bị nhìn bằng một cặp mắt nghi
ngờ, do thế cho đến hôm nay quyền lợi của công nhân, của người lao động ở
Việt Nam mới không được bảo vệ một cách triệt để, bởi vì không có
nghiệp đoàn độc lập này.”
Được biết, Chương 13, Bộ luật Lao động của Việt Nam năm 2019, với đầu đề “Tổ chức Đại diện người lao động tại cơ sở,” tại điều 170 về “Quyền thành lập, gia nhập và tham gia hoạt động của tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở”, quy định:
“1. Người lao động có quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công
đoàn theo quy định của Luật Công đoàn; 2. Người lao động trong doanh
nghiệp có quyền thành lập, gia nhập và tham gia hoạt động của tổ chức
của người lao động tại doanh nghiệp theo quy định tại các điều 172, 173
và 174 của Bộ luật này; 3. Các tổ chức đại diện người lao động quy định
tại khoản 1 và khoản 2 Điều này bình đẳng về quyền và nghĩa vụ trong
việc đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao
động trong quan hệ lao động…”
Đầu tháng trước, một bản tin trên Báo Điện tử của Chính phủ Việt Nam, có tựa đề “Thị trường lao động việc làm duy trì đà phục hồi” hôm
06/4/2023, dẫn nguồn từ đại diện lãnh đạo Tổng Cục Thống Kê của Việt
Nam trong một họp báo về về tình hình lao động quý I năm nay, cho hay:
“Sự gia tăng thu nhập của người lao động trong quý này không diễn
ra ở tất các ngành kinh tế. Trong khi thu nhập bình quân của người lao
động một số ngành kinh tế tăng, một số ngành kinh tế khác có sự sụt giảm
thu nhập bình quân so với quý trước…
Cụ thể, thu nhập bình quân của lao động ngành hoạt động kinh
doanh bất động sản là 10,5 triệu đồng, giảm 2,6%, tương ứng giảm 275.000
đồng; thu nhập bình quân của lao động ngành sản xuất và phân phối điện,
khí đốt, nước nóng, hơi nước là 9,8 triệu đồng, giảm 1,3%, tương ứng
giảm 125.000 đồng; ngành xây dựng lao động có thu nhập bình quân là 7,8
triệu đồng, giảm khoảng 1%, tương ứng giảm 41.000 đồng…
So với quý trước và cùng kỳ năm trước, quy mô lao động trong khu
vực nông, lâm nghiệp và thủy sản đều giảm lần lượt là 285.600 người và
53.600 người; lao động trong khu vực công nghiệp và xây dựng tăng
360.900 người so với quý trước và tăng 566.900 người so với cùng kỳ năm
trước; lao động trong ngành dịch vụ tăng 38.100 người so với quý trước
và tăng 599.300 người so với cùng kỳ năm trước.
Ngoài ra, số người thiếu việc làm trong độ tuổi quý I năm 2023 là
khoảng 885.500 người, giảm 12.400 người so với quý trước và giảm
443.100 người so với cùng kỳ năm trước.
Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động quý I năm 2023 là 68,9%, không
thay đổi so với quý trước và tăng 0,8 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm
trước. Trong đó, tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của nữ giới là 62,9%
và nam giới là 75,3%. Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động khu vực thành
thị là 65,2%, trong khi đó tỷ lệ này ở nông thôn là 71,3%.”
Và trong ngày Quốc tế lao động năm nay, một bài báo có tựa đề “Việt Nam khẳng định là điểm sáng trong tăng trường kinh tế”, đăng hôm 01/5/2023 trên báo Lao động, cho biết Chính phủ đã có kịch bản về tăng trưởng trong quý tiếp theo ở nửa đầu năm 2023:
“Theo kịch bản tăng trưởng đã đề ra trong Nghị quyết số 01/NQ-CP
của Chính phủ, để đạt mục tiêu cả năm tăng trưởng 6,5% thì quý I và quý
II cần phải đạt được mức tăng lần lượt là 5,6% và 6,7%. Tuy vậy, tăng
trưởng kinh tế cả nước quý I năm 2023 chỉ ước đạt 3,32%, không đạt mức
tăng đề ra, chủ yếu do các ngành công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp
chế biến chế tạo giảm; xuất khẩu các sản phẩm công nghiệp chế biến chế
tạo như linh kiện điện tử, dệt may, da giày… sụt giảm, thấp hơn nhiều so
với tốc độ tăng cùng kỳ năm 2022.
Để tăng trưởng kinh tế cả năm đạt 6,5%, trong 9 tháng còn lại của
năm 2023, kinh tế cả nước cần phải tăng khoảng 7,5%. Đây là mức tăng
khá cao, trong bối cảnh các khó khăn, thách thức của nền kinh tế vẫn còn
tồn tại; những biến động từ kinh tế thế giới còn tiếp tục ảnh hưởng đến
Việt Nam…,” báo Lao động, cơ quan của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, cho hay.
RFAViet