Kỳ vọng gì từ thượng đỉnh Trump-Tập?

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình

Cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong hai ngày 6 và 7/4 tại Mỹ là đề tài ‘nóng’ nhất đang gây chú ý công luận thế giới không chỉ vì chia rẽ chính sách sâu sắc giữa đôi bên mà còn vì tính cách ‘đối chọi’ giữa một lãnh đạo Mỹ ‘nghĩ gì nói đó’ và một lãnh đạo Trung Quốc cẩn trọng, tính toán. Đây không chỉ là một cuộc gặp mà còn là cơ hội đầu tiên để đôi bên ‘đo lường’ đối phương.

Ngoài điểm chung duy nhất giữa ông Tập và ông Trump là ý hướng biến quốc gia của mình thành ‘vĩ đại’, hai nhân vật này khác biệt về hầu hết mọi phương diện từ phong cách chính trị tới kinh nghiệm ngoại giao, khiến mối quan hệ song phương quan trọng nhất của thế giới càng bất định và khó đoán.

Một tuần trước chuyến đi của ông Tập, truyền thông nhà nước Trung Quốc đồng loạt đăng tải những bài viết bày tỏ lạc quan về thượng đỉnh ‘siêu cường’ này. Nhật báo China Daily nêu bật khả năng cuộc gặp sẽ dẫn tới các mối quan hệ ‘xây dựng’ giữa hai nước và xem đây là dấu hiệu cho thấy quan hệ Mỹ-Trung đang vượt qua những rạn nứt xuất phát từ những tuyên bố, quan điểm, và những lời chỉ trích của ông Trump khi tranh cử và sau khi đắc cử.

Trong cuộc chạy đua vào Tòa Bạch Ốc, ông Trump từng khẳng định ‘Chúng ta không thể tiếp tục để Trung Quốc cưỡng bức đất nước mình’ và cho rằng Trung Quốc ‘là kẻ cắp lớn nhất trong lịch sử thế giới.’ Ngoài chỉ trích Trung Quốc về vấn đề thương mại, đánh cắp công ăn việc làm của dân Mỹ, thao túng tiền tệ, Tổng thống Trump còn phê phán Bắc Kinh chưa dốc đủ sức trong vấn đề hạn chế tham vọng hạt nhân của Bắc Triều Tiên.

Ông Trump còn ‘báo động’ Trung Quốc bằng cuộc điện đàm sau cuộc bầu cử với Tổng thống Đài Loan, Thái Anh Văn, làm dấy lên lo ngại về chính sách công nhận ‘một nước Trung Hoa.’ Trung Quốc xem Đài Loan là một tỉnh của mình, và Mỹ cắt đứt quan hệ ngoại giao chính thức với Đài Loan từ năm 1979 để công nhận chỉ có một nước Trung Hoa thống nhất mà thôi.

Kể từ chuyến thăm của tân Ngoại trưởng Rex Tillerson hồi tháng 3, báo chí nhà nước Trung Quốc bắt đầu mô tả rằng quan hệ siêu cường Mỹ-Trung bắt đầu được cải thiện.

Nhật báo Nhân dân hôm 21/3 viết rằng bất chấp những lời lẽ và hành động không thích hợp trước đây từ tân chính quyền Mỹ, mọi việc đang dần trở lại đúng hướng.

China Daily cũng đưa ra nhận định lạc quan rằng giọng điệu hòa giải của chính ông Trump thời gian gần đây mang lại niềm tin rằng lãnh đạo hai nước có thể nhân cuộc gặp tuần này xóa bỏ những cảm giác bất định về mối quan hệ song phương.

Hoàn cầu Thời báo nói quan hệ Mỹ-Trung rạn nứt kể từ khi ông Trump đắc cử, nhưng những chặng đường khúc khuỷu trên lộ trình đang dần được san phẳng nhờ nỗ lực toàn diện từ đôi bên thông qua các kênh chính thức, bán chính thức, và phi chính thức, và nhờ vậy, quan hệ hai nước tránh được xung đột và khủng hoảng.

Đứng đầu nghị trình làm việc tại khu nghỉ mát Mar-a-Lago của ông Trump ở Florida sẽ là Bắc Triều Tiên, thương mại Mỹ-Trung, và an ninh khu vực bao gồm Biển Đông, những vấn đề có bất đồng lớn giữa Bắc Kinh và Washington.

Ông Trump muốn áp lực Trung Quốc phải nỗ lực hơn nữa kìm chế tham vọng hạt nhân của Bắc Triều Tiên. Tổng thống Trump đã tuyên bố Trung Quốc có ảnh hưởng lớn đối với Bắc Triều Tiên cả về kinh tế lẫn chính trị và ông muốn Chủ tịch Tập Cận Bình giúp Hoa Kỳ phi hạt nhân hóa quốc gia Đông Bắc Á này. Nếu lãnh đạo Trung Quốc không làm như vậy, ông Trump nói ông có thể giải quyết vấn đề mà không cần có Bắc Kinh.

Đối với Trung Quốc, các biện pháp trừng phạt Triều Tiên có thể khiến thể chế ở Bình Nhưỡng sụp đổ và đó là điều không thể chấp nhận vì sẽ gây nên một tình thế tệ hại hơn, trong đó có thiệt hại về an ninh biên giới cho Bắc Kinh.

Trước cuộc gặp, ông Trump đã lên Twitter cảnh báo rằng cuộc họp này sẽ hết sức cam go và bất đồng về thương mại là một trong những nguyên nhân chính.

Ông Trump quả quyết nước Mỹ trong nhiều chục năm qua đã bị Trung Quốc lừa đảo kinh tế giờ đây phải lấy lại những gì đã mất trong khi ông Tập muốn Bắc Kinh mở rộng bành trướng trên sân khấu thế giới.

Tổng thống Mỹ không hài lòng với thâm thủng mậu dịch khổng lồ của Mỹ với Trung Quốc, năm ngoái là 347 tỷ đô la.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc trấn an rằng Bắc Kinh sẽ tiếp tục làm việc với Mỹ để suy nghĩ sáng tạo và tiếp tục thúc đẩy cân bằng thương mại song phương hơn nữa.

Vấn đề đặt ra là khi phương châm ‘Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại’ của ông Trump đụng phải ‘Giấc mơ Trung Hoa’ của ông Tập thì chuyện gì sẽ xảy ra.

Vẫn chưa rõ ông Trump sẽ đưa luận điệu dân túy của mình vào chính sách tăng cường áp lực lên Trung Quốc tới mức nào trước rủi ro một cuộc chiến thương mại mà không nước nào có thể kham nổi.

Nhưng các phụ tá của ông Trump nói Tổng thống Mỹ sẽ ‘không rút lại nắm đấm’ của mình, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại. Điều này làm gia tăng nghi ngờ về khả năng hai nhà lãnh đạo có thể tìm được điểm chung trong hai vấn đề gai góc còn lại như vấn đề Bắc Triều Tiên và Biển Đông.

Tuy nhiên, quyết định tổ chức thượng đỉnh vào giai đoạn đầu khi ông Trump vừa lên nhậm chức Tổng thống Mỹ cho thấy cả Washington lẫn Bắc Kinh đều thấy rõ giá trị của nỗ lực xây dựng quan hệ cá nhân giữa hai nhà lãnh đạo.

Lãnh đạo Mỹ bước vào cuộc họp với ông Tập với những khác biệt về quan điểm đáng kể trong đội ngũ cố vấn Châu Á của ông và một chính sách về Trung Quốc của chính ông còn chưa được ‘công thức hóa’ đầy đủ.

Bài nhận định trên New York Times của tác giả Roger Cohen cho rằng kể từ khi nhậm chức, ông Trump đã hiến tặng Trung Quốc một món quà chiến lược qua việc hủy bỏ Hiệp ước Thương mại Xuyên Thái Bình Dương TPP vốn được xây dựng để ‘đối trọng’ với Trung Quốc trong khu vực. Tác giả nói quyết định của ông Trump là khinh suất và vì vậy Hoa Kỳ đã để lọt một nước cờ vào tay Trung Quốc.

Giới phân tích cho rằng gặp nhau lần này, hai nhà lãnh đạo chắc chắn sẽ có những phàn nàn qua lại về các vấn đề kinh tế nhưng có phần chắc là không bên nào sẽ đưa ra đe dọa chiến tranh thương mại, và cũng sẽ không thương lượng hiệu quả.

Với những ‘than phiền’ của ông Trump về chính sách thương mại cạnh tranh không công bằng của Trung Quốc, ông Tập có phần chắc sẽ đề nghị các phương thức bổ sung để mở rộng hợp tác và tạo thêm công ăn việc làm cho dân Mỹ bằng cách chung quyết các hiệp ước đầu tư song phương, cho phép Trung Quốc đầu tư nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng Mỹ và thúc đẩy các doanh nghiệp Hoa Kỳ tham gia vào sáng kiến ‘Một vành đai-Một con đường’ của trung Quốc ở Châu Á.

Đối với ông Tập, cuộc gặp lần này còn là một cơ hội đặt nền tảng cho kỷ nguyên mới trong mối quan hệ luôn ‘gập ghềnh’ Mỹ-Trung và cơ sở hạ tầng có thể thế chỗ cho biến đổi khí hậu làm cột mốc hợp tác giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, theo giới phân tích ngoại giao.

Các nhà quan sát cho rằng ông Tập nên quảng bá sáng kiến ‘Một vành đai, một con đường’ để vực dậy thương mại dọc theo các tuyến đường truyền thống. Ông Trump sẽ quan tâm đến việc này vì ông rất muốn nâng cấp cơ sở hạ tầng và tìm kiếm cơ hội cho doanh nghiệp Mỹ trong khi các nguồn quỹ của Trung Quốc lại muốn đầu tư vào việc tái thiết cơ sở hạ tầng ở Mỹ, theo nhận định của ông Gal Luft, đồng giám đốc Viện Phân tích An ninh Toàn cầu tại Washington.

Về vấn đề Biển Đông, bài viết của tác giả Ross Babbage trên National Interest cho rằng trước nhất, ông Trump cần tái khẳng định quan tâm của Mỹ muốn thấy mọi tranh chấp giải quyết ôn hòa và theo luật quốc tế.

Thứ nhì, ông Trump nên tiếp tục để cho tàu và máy bay của Mỹ tiến hành các cuộc tuần tra trong khu vực theo thể thức mà Tổng thống tiền nhiệm Obama đã làm.

Phương án thứ ba, Washington nên kết luận rằng không còn sự lựa chọn nào khác ngoài việc phát triển chiến lược cạnh tranh riêng của mình để đối phó với chủ nghĩa bành trướng của Bắc Kinh. Chiến lược đó bao gồm các biện pháp lâu dài về ngoại giao, thông tin, kinh tế, luật pháp, và quân sự.

Cả đôi bên không đặt quá nhiều kỳ vọng rằng cuộc gặp lần này sẽ đưa ra những kết quả ‘hậu hĩnh’ mà chỉ là một cuộc gặp ‘nhẹ nhàng’ để hiểu biết nhau.

Tuy nhiên, cuộc gặp được quốc tế theo dõi sát những tín hiệu hay ít nhất là manh mối để biết được tương lai quan hệ hai siêu cường thế giới này sẽ ra sao.

Với tất cả những nút thắt khó gỡ hiện nay trong quan hệ Mỹ-Trung, chuyến Mỹ du của ông Tập lần này “vô cùng quan trọng, sẽ định hướng cho trật tự thế giới mới, ảnh hưởng, và quyết định tương lai toàn bộ khu vực Châu Á-Thái Bình Dương,” Giáo sư luật Vũ Đức Khanh tại Đại học Ottawa (Canada) chuyên nghiên cứu về chính trị Việt Nam, quan hệ quốc tế, và luật pháp quốc tế nhận định với VOA Việt ngữ.

Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc nói cả đôi bên trông đợi một cuộc họp thành công để đặt ra đường hướng đúng cho tăng trưởng bang giao.

Bất chấp những chia rẽ sâu sắc, Bắc Kinh dường như tỏ ra muốn thiết lập một mối quan hệ tích cực với Washington.

Các chuyên gia cho rằng có thể ông Tập sẽ không đáp ứng yêu cầu của ông Trump về các vấn đề chủ quyền và an ninh, nhưng lãnh đạo Trung Quốc có nhiều cái để ‘đổi chác’ về kinh tế.

Tại cuộc gặp, Tổng thống Trump sẽ thể hiện quan điểm với lãnh đạo Trung Quốc về các vấn đề trong mối quan hệ hai nước và những gì cần phải làm để giải quyết.

Nếu ông Tập đồng ý và nhất trí cùng ông Trump giải quyết thì thượng đỉnh này sẽ đưa ra một giải pháp chung cùng nhau tăng cường quan hệ song phương.

Còn nếu ông Tập bất đồng với cách ông Trump đề ra những ưu tiên và hành động thì rạn nứt giữa đôi bên càng nhân rộng giữa lúc Mỹ tiến hành những biện pháp đơn phương để giải quyết vấn đề thương mại, Bắc Triều Tiên, và Biển Đông.

Dù sao đi nữa, thượng đỉnh lần này chỉ dừng lại ở ý nghĩa thiết lập mối quan hệ làm việc với nhau hơn là đạt tiến bộ về bất cứ vấn đề nào, theo đánh giá của Giáo sư ngoại giao Su Hao tại Đại học Ngoại giao Trung Quốc.