Kaliningrad: Thùng thuốc súng có nguy cơ làm chiến tranh Nga-NATO bùng nổ
Một đoàn tàu chở hành khách tuyến Kaliningrad-Matxcơva đến ga biên giới Kybartai, Litva, ngày 21/06/2022. REUTERS – INTS KALNINS
Trọng Nghĩa
Sau gần bốn tháng chiến tranh ở Ukraina, một điểm nóng mới vừa xuất hiện giữa Matxcơva và Phương Tây: Vùng lãnh thổ Kaliningrad nhỏ bé của Nga nằm kẹt giữa Litva và Ba Lan, ngay trong lòng Liên Hiệp Châu Âu và giữa khối NATO. Việc Litva áp dụng lệnh trừng phạt của Liên Âu nhắm vào Kaliningrad, và phản ứng tức tối từ Matxcơva có nguy cơ biến nơi này thành thùng thuốc súng, châm ngòi cho một cuộc xung đột võ trang giữa Phương Tây và Nga.
Về mặt
địa lý, Kaliningrad chỉ là một chấm nhỏ trên bản đồ, với diện tích
khoảng 15.000 km2, lớn hơn một tỉnh của Pháp một chút, và là nơi cư ngụ
của khoảng 500.000 dân. Vùng lãnh thổ này thuộc về Nga, nhưng bị cắt đứt
với chính quốc, nằm sát biển Baltic và bị kẹp giữa Ba Lan và Litva, hai
quốc gia vừa thuộc Liên Hiệp Châu Âu, vừa thuộc khối NATO.
Liên lạc trên bộ với Nga được thực hiện qua một hành lang hẹp, dài hơn 60 km,
mang tên hành lang Suwalki, chạy dọc theo biên giới Ba Lan-Litva đến
biên giới Belarus, một nước hiện đang ủng hộ Nga. Ngoài ra còn có tuyến
đường sắt nối liền Nga với Kaliningrad xuyên qua Minsk, thủ đô Belarus
và Vilnius, thủ đô Litva.
Cái gai dưới gót chân NATO
Lợi
dụng vị trí của Kaliningrad ngay bên bờ biển Baltic, lại nằm ngay trong
lòng EU và NATO, Matxcơva đã nhanh chóng biến vùng lãnh thổ này thành
một tiền đồn quân sự, làm nơi đặt bản doanh của Hạm Đội Baltic của Nga,
được trang bị vũ khí hùng hậu, với các loại chiến đấu cơ tối tân, như
Mig-31K, có thể mang theo tên lửa siêu thanh.
Đáng
ngại nhất là loại tên lửa Iskander với tầm hoạt động từ 400 đến 500 km,
có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, qua đó đặt nhiều thủ đô lớn của
phương Tây trong tầm bắn…
Vào đầu tháng này, Matxcơva đã tiến hành một cuộc tập trận rầm rộ để thị uy, huy động đến 60 con tàu và 10.000 binh sĩ.
Litva áp dụng lệnh trừng phạt Nga của châu Âu
Do
cuộc chiến xâm lược Ukraina, Nga đã bị phương Tây và đặc biệt là Liên
Hiệp Châu Âu trừng phạt, và Kaliningrad cũng bị ảnh hưởng. Hôm 19/06 vừa
qua, Litva đã bắt đầu áp dụng một số biện pháp cấm vận thương mại đối
với Kaliningrad, không cho các mặt hàng Nga bị Châu Âu cấm giao dịch
trung chuyển qua lãnh thổ của mình để đến vùng lãnh thổ của Nga.
Đối với Litva, họ chỉ áp dụng lệnh cấm vận chung của 27 thành viên UE,
và cho biết thêm là lệnh cấm chỉ liên quan đến các đoàn xe dùng đường
bộ, hay các chuyến tàu chở hàng, còn đường biển và tàu chở hành khách
vẫn được cho phép.
Đe doạ trả đũa của Matxcova
Quyết định của Litva dĩ nhiên đã khiến Nga nổi giận. Chính quyền Matxcơva hôm qua, 21/06, đã lên án “một hành động thù địch” và đe dọa Litva sẽ phải gánh chịu những biện pháp trả đũa “nặng nề”.
Như
để cho Vilnius hiểu rõ quyết tâm của mình, Matxcơva đã triệu tập đại sứ
Litva tại Nga lên để phản đối, đồng thời cử Nikolaï Patrouchev, người
được coi là nhân vật số hai trong chế độ Nga hiện nay, đến Kaliningrad
để xem xét tình hình.
Theo
Jeff Hawn, một chuyên gia về các vấn đề an ninh Nga, thuộc Viện New
Lines, một trung tâm nghiên cứu địa chính trị của Mỹ, chuyến thăm
Kaliningrad của ông Patrouchev là “một ví dụ về ý muốn thị uy chính trị, nhằm cho thấy là Matxcơva xem tình hình là rất hệ trọng”.
Về
các biện pháp trả đũa từ phía Nga, theo giới phân tích, Matxcơva rất có
thể sẽ đẩy mạnh hơn nữa các cuộc tấn công mạng và tin học vào Litva.
Nhưng họ cũng lo ngại Nga sẽ có những biện pháp dữ dội hơn.
Trên
mạng xã hội Nga, đã có nhiều tiếng nói kêu gọi Matxcơva dùng võ lực
giành quyền kiểm soát hoàn toàn hành lang Suwalki, một hành động chắc
chắn sẽ không được NATO để yên.
Nhìn
chung, vùng lãnh thổ nhỏ bé Kaliningrad có nguy cơ biến thành một thùng
thuốc súng, lôi cuốn Nga và NATO vào một cuộc xung đột rộng lớn hơn.
Kaliningrad, căn cứ quân sự của Nga trong lòng khối NATO
Kaliningrad (mầu nâu), vùng hành chính ngoài lãnh thổ của Nga. © Wikipedia
Minh Anh
Ngày
08/02/2022, việc triển khai những chiếc tiêm kích Mig 31 mang tên lửa
siêu thanh Kinjal tại Kaliningrad nhắc nhở thế giới rằng có một vùng
lãnh thổ chiến lược của Nga ở trong lòng Liên Minh Bắc Đại Tây Dương
(NATO).
Nằm ở vùng biển
Baltic, Kaliningrad – một vùng lãnh thổ của Nga nằm lọt thỏm trong lòng
khối Liên Hiệp Châu Âu, giữa Litva ở phía bắc và Ba Lan ở phía nam. Vùng
lãnh thổ nhỏ bé với diện tích khoảng 15.100 km², chỉ có khoảng một
triệu dân, với gần 80% là người Nga.
Kaliningrad : Tiền đồn chiến lược của Nga đối phó NATO
Trước
Đệ Nhị Thế Chiến, Kaliningrad là một thành phố của đế chế Đông Phổ, có
tên gọi là Königsberg. Năm 1943, trong hội nghị Teheran (Iran), Joseph Staline đã đề nghị đồng minh cho sáp nhập phần lãnh thổ vào Liên Xô. Đòi hỏi này không phải là một sự ngẫu nhiên bởi vì Staline
nhận thấy một lợi thế chiến lược từ các cảng biển của Königsberg và
Pillau : Quanh năm không có băng, khác biệt hoàn toàn với Leningrad và
Kronstadt.
Tháng 7/1946,
Königsberg được đặt lại tên là Kaliningrad, vinh danh Mikhael Kalinine –
vị chủ tịch Xô Viết Tối Cao qua đời vài tuần trước đó. Toàn bộ số người
Đức còn ở lại sau cuộc tấn công của Liên Xô năm 1945 đã bị trục xuất
vào mùa thu năm 1948.
Cùng
với Chiến Tranh Lạnh (1947-1990), Kaliningrad nhanh chóng trở thành
điều mà Liên Xô thời đó ví như là « một tiền đồn quân sự chiến lược »,
có nhiệm vụ kiểm soát vùng thống trị mới của Liên Xô tại Trung Âu, đặc
biệt là Ba Lan và ba nước vùng Baltic (Estonia, Latvia và Litva), bị
cưỡng ép sáp nhập vào đế chế Xô Viết. Trong nét đặc thù kinh tế Xô Viết,
Kaliningrad ưu tiên phát triển các lĩnh vực quân sự, tổ hợp công nghiệp
– quân sự và đóng tầu.
Năm
1991, khi Liên Xô tan rã, ba nước Baltic Estonia, Latvia và Litva độc
lập tách rời Kaliningrad với phần còn lại của nước Nga, biến nơi đây
thành một khu vực nằm ngoài lãnh thổ Nga. Nhưng Kaliningrad không những
vẫn là nơi trú đóng của hạm đội Baltic của Nga, mà còn là điểm tiếp nhận
các lực lượng Nga được rút về từ những vùng ảnh hưởng cũ của Liên Xô ở
Trung – Đông Âu (Đông Đức, Ba Lan và các nước vùng Baltic).
Tuy
nhiên, sự tăng cường hiện diện số binh sĩ Nga lại khiến Ba Lan và ba
nước Baltic lo lắng xem đấy như là một mối đe dọa. Vacxava luôn có thái
độ ngờ vực với Matxcơva và đường biên giới « quân sự hóa quá mức » dài
gần 200 km. Mặt khác, các nước vùng Baltic có cảm giác bị kềm kẹp giữa
một bên là Kaliningrad và bên kia là Belarus, hội nhập về mặt quân sự
với Nga từ năm 1994.
Kaliningrad – điểm đối đầu giữa Nga và phương Tây
Thế
nhưng, việc NATO, Liên Hiệp Châu Âu mở rộng dần biên giới sang phía
đông, khi cho gia nhập thêm Ba Lan và ba nước Baltic kể từ năm 2004 đã
làm cho Nga lo ngại bị NATO bao vây. Trong nhãn quan các nhà chiến lược
Nga, NATO – kẻ thù của Chiến Tranh Lạnh – lẽ ra phải tan rã cùng với lúc
với Hiệp ước Vacxava, bị giải thể năm 1991.
Trong
một bài viết cho trang mạng Diploweb, Frank Tetart, tiến sĩ về địa
chính trị và tốt nghiệp ngành quan hệ quốc tế, giải thích vì sao Nga đã
có phản ứng bằng vũ lực đối với Gruzia năm 2008. Chiến dịch quân sự Nga
nhắm vào Gruzia được tiến hành hai tháng sau khi NATO quyết định kích
hoạt nguyên tắc gia nhập Ukraina và Gruzia. Cho dù quy trình gia nhập đã
bị đẩy lùi vô thời hạn, nhưng Matxcơva vẫn xem sự mở rộng này của liên
minh quân sự như là một sự khóa chặt biên giới phía nam của Nga.
Kể
từ năm 2009, Bruxelles và Matxcơva lao vào một cuộc chiến tranh giành
ảnh hưởng tại eo đất nối biển Baltic và Biển Đen. Ở bên này, Liên Hiệp
Châu Âu, mà Nga xem như là « cánh tay dân sự » của NATO, đề nghị một Đối
tác phương đông với các nước trong khu vực. Ở bên kia, Nga mời gọi gia
nhập hay liên kết với Liên minh Kinh tế Á-Âu, một khu vực tự do mậu dịch
đang được hình thành.
Và
Ukraina, năm 2013, trở thành một con cờ chính cho sự đối đầu này. Việc
Nga cho sáp nhập bán đảo Crimée năm 2014 đã khiến nhiều nước Đông Âu lo
sợ sẽ là nạn nhân tiếp theo của chính sách bành trướng Nga. Cuộc khủng
hoảng này đã dẫn đến việc NATO triển khai thêm binh sĩ tại các nước
Baltic, trước sự hiện diện ngày càng đông đảo lính Nga trong khu vực.
Căng thẳng còn leo thang khi Matxcơva cho triển khai dàn tên lửa
Iskander (SS26) ở Kaliningrad cuối năm 2016 để đáp trả việc NATO cho bố
trí hàng loạt lá chắn tên lửa Mỹ tại châu Âu từ cuối những năm 2000.
Trụ sở của hạm đội Baltic Nga.
Hạt nhân hóa Kaliningrad
Trong
bối cảnh căng thẳng mỗi lúc gia tăng, vùng đất lọt thỏm của Nga lại trở
về với vị thế như thời Chiến Tranh Lạnh : Một pháo đài quân sự, một
tiền đồn chiến lược của Nga tại vùng Baltic. Kaliningrad không còn là
chủ đề cho sự hợp tác với châu Âu nữa mà là điểm đối đầu giữa Nga với
phương Tây.
Việc bố trí tên lửa Iskander có tầm bắn đến 500 km,
được hỗ trợ bằng hệ thống lá chắn tên lửa S-400, cho phép Nga đe dọa
Litva, một phần lớn lãnh thổ Ba Lan, Latvia và Estonia. Tầm bắn của
những chiếc tên lửa S-400 có thể trải rộng trên toàn vùng Baltic đến tận
đảo Gotland của Thụy Điển. Matxcơva còn tăng cường phòng thủ bằng hệ
thống tên lửa SSC-5 Bastion có tầm bắn đến 300 km, và tên lửa SSC 1
Sepal, tầm bắn 450 km. Tổng cộng, quân số Nga được triển khai tại
Kaliningrad ước tính lên đến 30 ngàn.
Theo đánh giá của nhiều chuyên gia quân sự, việc triển khai này cho phép biến Kaliningrad thành một cứ địa vững chắc theo kiểu lô-gic
A2/AD (Anti Access/Area Denial – Chống tiếp cận/Chống thâm nhập) với
mục tiêu giữ chân NATO cách xa với vùng Baltic. Nhưng các nước trong
vùng cũng như Ba Lan xem Nga như là mối đe dọa chính cho an ninh khu
vực.
Kaliningrad – Con tốt chiến lược cho chiến tranh « hỗn hợp » ?
Nhưng
Kaliningrad còn là một con tốt quan trọng cho chiến lược chiến tranh «
hỗn hợp » đi từ tung tin giả, tấn công mạng, sử dụng lực lượng đặc
nhiệm, dân sự vũ trang cho đến cả lính đánh thuê. Các nước vùng Baltic
lo sợ Matxcơva phát động chiến lược gây bất ổn bằng cách kích động cộng
đồng người Nga thiểu số chiếm từ 30-40% dân số Estonia và Latvia trước
khi mở cuộc chiến xâm lược các nước này từ Kaliningrad.
Và
hơn bao giờ hết, cuộc chiến ở Ukraina, cũng buộc các nước Thụy Điển và
Phần Lan xem xét lại vị thế trung lập. Ngay từ năm 2015, ít tháng sau vụ
sáp nhập bán đảo Crimée, Stockholm thông báo quân sự hóa lại đảo
Gotland, trong khi Helsinki dấn thân vào các dự án chính sách phòng thủ
của Liên Hiệp Châu Âu và tham gia vào nhiều nhiệm vụ của NATO.
Nhà
nghiên cứu Frank Tetart lưu ý thêm rằng, cảm giác bất an còn tăng thêm
một nấc khi Nga huy động 12.700 binh sĩ (theo NATO là 40 ngàn) cho cuộc
tập trận Zapad-2017 (Zapad – còn có nghĩa là phương Tây) nhằm trắc
nghiệm năng lực quân sự A2/AD, bao gồm cả việc phong tỏa đường biển.
Phản ứng lại, Liên minh Bắc Đại Tây Dương ngay từ năm 2017, đã triển
khai thêm nhiều binh sĩ tại Ba Lan và ba nước vùng Baltic, nâng tổng số
quân nhân lên đến 4.500 người.
Theo
chuyên gia người Ukraina S. Sukhankin được Arte trích dẫn, lợi thế
tương quan lực lượng vẫn nghiêng về phía Nga. Số xe tăng chiến đấu của
Nga cao gấp năm lần so với của NATO trong khu vực. Trong khi đó, năng
lực quân sự của NATO nhìn chung là vượt trội so với Nga.
Tuy
nhiên, nếu nhìn theo quan điểm địa chiến lược, mối lo lắng của phương
Tây tập trung chủ yếu vào « dải đất Suwalki », một vùng đất bằng phẳng
dài tầm 100km nối Belarus với Kaliningrad, nằm dọc theo biên giới với Ba
Lan và Litva. Nếu Nga tiến hành một cuộc tấn công nhanh, quân đội Nga
có thể sẽ sử dụng dải đất này để cắt đường liên thông các nước vùng
Baltic với châu Âu.
Trong
kịch bản này, hệ thống phòng không và phòng thủ trên bộ A2/AD, được Nga
thiết lập ở Kaliningrad sẽ gây khó khăn cho mọi hành động đáp trả từ
phía NATO bằng đường biển hay không quân, trừ phi có leo thang đi đến
chiến tranh toàn diện. Trang mạng Conflit của Pháp, trong một bài viết
năm 2020, cho biết phương Tây đã ý thức được khả năng này và đã đưa yếu
tố này trong cuộc tập trận mang tên Saber Strike năm 2017.
Cảng biển quân sự Baltiysk. © Wikipedia
Đặc
biệt, cuộc tập trận mang tên Iron Wolf (04-19/11/2018) cho phép thử
nghiệm khả năng phản ứng của các tiểu đoàn đa quốc gia trú đóng tại Ba
Lan, bằng cách thực hiện việc băng qua dải Suwalki để nhanh chóng đến
được Litva.
Tóm lại, do
phản ảnh rõ những căng thẳng chính trị và ngoại giao, Kaliningrad từng
được xem như là một chiếc nhiệt kế đo lường mối quan hệ Nga – Phương
Tây, trước khi nổ ra cuộc chiến xâm lược Ukraina do Vladimir Putin phát
động !
(Theo Arte, Diploweb, Conflit)