Hoa kỳ tăng thêm trừng phạt kinh tế Iran – Nguyễn Bá Lộc
Hôm thứ tư, 8 tháng giêng, 2020 TT Trump tuyên bố tăng thêm trừng phạt kinh tế Iran ngay sau khi nước nầy bắn hỏa tiển vào căn cứ Hoa kỳ ở Irak.
Từ khi rút khỏi Hiệp ước nguyên tử Iran (tháng 5/2018), Hoa kỳ áp đặt lên nước nầy những biện pháp trừng phạt kinh tế rất nghiêm trọng. Iran chịu nhiều thiệt hại to lớn. Trong gần hai năm qua, Iran có một số phản ứng chống lại. Từ lâu, Hoa kỳ coi Iran là một quốc gia nguy hiểm cần phải bị triệt hạ hay phải thay đổi.
I.Khái lược trừng phạt kinh tế
Trừng phạt kinh tế (Economic sanction) có thể xem như một loại chiến tranh không đỗ máu ngay, nhưng hậu quả có kh irất ác nghiệt.
Trừng phạt kinh tế có khi đi riêng một mình. Biện pháp nầy có thể cùng phối hợp đi trướ chay song song với biện pháp quân sự hoặc ngoại giao. Tình hình Iran có khi phải được giải quyết đại để như vậy.
Trừng phạt kinh tế là biện pháp chế tài trên bình diện kinh tế như cấm vận, phong tỏa, hạn chế đầu tư, viện trợ..của một quốc gia hay một số quốc gia, hay Liên Hiệp quốc, lên một nước khác bị cho là có những sai trái lớn như an ninh, đàn áp chủng tộc hay diệt chủng, xâm lăng, lủng đoạn kinh tế…
Hồi đầu tháng 5, 2018, TT Trump tuyên bố rút ra khỏi Hiệp ước nguyên tử (Joint Comprehensive Planof Action, JCPOA) Iran đã ký năm 2015 với Hoakỳ, Anh, Pháp, Trung quốc, Nga và Đức.
Sau khi rút ra khỏi thì Hoa kỳ tái lập trừng phạt kinh tế Iran mạnh mẽ hơn.
Từ hai năm qua, sự căng thẳng giữa Hoa kỳ và Iran gia tăng. Gầnđây là đầu năm 2020, Hoa kỳ và Iran có sự va chạmb ằng vũ lực, qua cái chết của tướng Iran Soleimani, rồi việc Iran trả đủa bắn hỏa tiễn đến căn cứ Hoa kỳ ở Irak ngày 7 tháng giêng 2020. TT Trump phản ứng lại ngay. Mộttrong những biện pháp tức thời là tăng thêm trừng phạt kinh tế Iran, tuyên bố ngày 8 tháng giêng của TT Trump, và tiếp theo tuyên bố của hai Bộ trưởng Ngoại giao và Ngân khố ngày 10 tháng giêng, 2020.Tình hình Iran càng phức tạp hơn. Chưa biết sẽ ra sao. Nhưng chiến tranh kinh tế vì một mâu thuẩn lớn bao giờ cũng là vần đề nghiêm trọng không riêng cho hai nước liên hệ mà còn có hậu quả cho nhiều quốc gia khác.
Để hiểu phần nào tình hình phức tạp đó, tôi xin trình bài dưới đây tiến trình của những biện pháp trừng phạt kinh tế của Hoa kỳ lên Iran qua nhiều giai đoạn và hậu quả mà nước Hồi giáo độc tài nầy gánh chịu.
Trước khi nói tới các biện pháp trừng phạt kinh tế của Hoa kỳ lên Iran, chúng tôi nói qua cách khái quát về Trừng phạt kinhtế (Economic sanction).
Lịch sử bang giao quốc tế, gần như luôn luôn có những xung đột xảy ra giữa hai quốc gia hay giữa nhiều quốc gia.
Nguyên nhân mâu thuẩn là do một trong các lý do chánh: kinh tế, tôn giáo, chủng tộc hay ý thức hệ chánh trị.
Trừng phạt kinh tế có nhiều loại biện pháp, toàn diện hay một số biện pháp có giới hạn.
Nước đi trừng phạt phải ước lượng hệ quả có thể có cho mình. Và nước bị trừng phạt phải tìm cách chống đở, để thiệt hại tối thiểu nếu được.
Nước bị trừng phạt có phản ứng đánh trả lại.Tùy chính sức của mình và đồng minh của mình.
Hậu quả là cả hai bên đều có thiệt hại ít hay nhiều.
Hình thức và mức độ trừng phạt từ nhẹ đến nặng gồm:
Nhẹ nhứt là tăng quan thuế (Tariff) hay đánh thuế phá giá. Cao hơn chút là chế tài về tiền tệ, điều chỉnh hối xuất hay cắt viện trợ. Hoặc cấm mua bán với một vài công ty có ảnh hưởng an ninh quốc gia. Mức độ trừng phạt cao hay toàn diện như xuất nhập cảng, kỹ nghệ, tài chánh, vận chuyển, kỹ thuật, dịch vụ khác.
Trong những năm gần đây kinh tế toàn cầu có một số biến chuyển và đổi mới. Như khoa học kỹ thuật cao, mậu dịch tự do, đầu tư ngoại quốc lớn mạnh, dây chuyền cung cấp kỹ nghệ điện tử
truyền thông phát triển nhanh. Sự cấm vận kinh tế phức tạp hơn trước. Trừng phạt kinh tế một nước có khi dính tới nhiều nước khác.. Cũng có khi tác dụng phản ngược.
Các biên pháp chế tài còn liên quan tới cơ sở công ty của nước thứ ba có liên hệ làm ăn với nước ban hành chế tài và nướ cbị chế tài.
Các cá nhân có dính líu trong các biện pháp chế tài có thể bị trừng phạt theo.
Liên hiệp quốc có khi có biện pháp chế tài kinh tế nếu một một quốc gia vi phạm luật quốc tế hay có hành động nguy hiểm đến an ninh thế giới.
Trong khoảng 4 thập niên qua Hoa kỳ, Âu châu và Liên Hiệp quốc xử dụng nhiều biện pháp trừng phạt kinh tế đối với một số nước, có thể coi là quan trọng. Có thể kể rất tóm tắt:
Vớ iLiên sô bị Hoa kỳ cấm vận trong thời kỳ còn là Sô viết. Và với Nga sau nầy khi xâm chiếm bán đảo Creamia, và xâm lấn biên giới Ukraina, bị Hoa kỳ và Âu châu chế tài.
VớiBắcHàn, Liên Hiệp quốc và Hoa kỳ áp đặt nhiều biện pháp trừng phạt rất nặng nề, vì chương trình nguyên tử của Bắc Hàn. Các biện pháp toàn diện về kinh tế, mậu dịch,chuyển vận, tài chánh . Kinh tế Bắc hàn gần như suy sụp hoàn toàn.
Với Việt Nam, Hoa kỳ cũng đã trừng phạt kinh tế khi Việt Nam xâm chiếm Cambodia năm 1978. Và kinh tế VNCS bị kiệt huệ từ 1980 đến 1986, một phần do cấm vận nầy. Nay Kinh tế VN phụ thuộc quá nhiều ở xuất cảng và đầu tư ngoại quốc, VN trông nhờ Hoa kỳ vàÂu châu. Nếu bị trừng phạt từ Hoakỳ và Âu châu thì kinh tế VN suy sụp không đở nỗi.
Với Trung quốc, gần đây trong tháng trước, Hoa kỳ chỉ mới dọa là hai nước có thể có chiến tranh kinh tế. Hai bên vừa ký Thỏa hiệp giai đọan 1 với nhương bộ hai bêb. Và sẽ thảo luận tiếp các bước tới.
Hoa kỳ còn dùng biện pháp kinh tế với chế độ độc tài XHCNVenezuala hồi năm rồi, vì sự đàn áp dân chúng.
Với Iran, Hoa kỳ nhiều lần trừng phạt kinh tế nước nầy.Tương quan Hoa kỳ và Iran rất phức tạp trên nhiều mặt và ảnh hưởng tới nhiều quốc gia. Trong bài nầy tôi trình bày mộ t mặt là trừng phạt kinh tế.
II.Trừng phạt kinh tế và hiệp ước nguyên tử Iran
Trừng phạt kinh tế Iran và Hiệp ước nguyên tử Iran có tính cách lịch sử và quan trọng trong vùng Trung đông nơi có nhiều mâu thuẩn. Một giảip háp hòa bình và ổn định chưa bao giờ thực hiện được, mặc dầu có quá nhiều cố gắng. Vùng nầy vừa là sự tranhchấp triền miên, vừa là nơi sản sanh và tạo ra nhiều khủng bố trên khắp thế giới. Nhưng là một vùng giàu có nhờ nhiều dầu lửa, khoáng sản, nên các nước tư bản vào đó và làm tình hình phức tạp thêm.
Iran là nước giàu thứ nhì trong vùng và đứng thứ 5 trên thế giới về xuất cảng dầu lữa. Iran lại là nước độc tài và hung hản, vừa có sức mạnh kinh tế vừa có sức mạnh quân sự. Đó là điều lo ngại lớn choTây phương và nhứt là cho Do Thái.
Tình trạng trên làm cho Iran là một trong những nước bị trừng phạt kinh tế nặng nhứt và lâu dài nhứt. Tình hình càng đen tối hơn, nguy hiểm hơn, khi Iran xây dựng chương trình nguyên tử.
Thế giới thấy phải cố ngăn chận Iran ngừng sản xuất nguyên tử. Những giải pháp thương thảo ngoại giao thông thường không đạt được. Vì bản chất chánh quyền Iran và vì phía sau Iran có Nga vàTrung quốc yểm trợ.
Hoa kỳ và Tây Âu cố gắng nhanh chóng phải có giải pháp. Một mặt gia tăng trừng phạt kinh tế tối đa. Một mặt dụ dỗ Iran đ itheo con đường hòa dịuhơn, khi Iran có một Tổng thống tương đối ôn hòa, và khi trong nước dân chúng Iran nổidậy chống chánh quyền gia tăng là cơ hội cho hòa đàm bắt đầu từ 2014 và ký kết vào tháng 7 – 2015.
Trừng phạt kinh tế Iran trước khi ký Hiệp ước nguyên tử
Các trừng phạt kinh tế mạnh mẽ của Liên hiệp quốc, Hoa kỳ và Âu châu lên Iran từ năm 2006 khi Iran có chương trình hạt nhân nhằm tiến tới chế tạo bôm nguyên tử và lúc Iran bung ra ngoài yểm trợ các nhóm khủng bố nhiều hơn.
Iran cố phát triển sức mạnh quân sự để trở thành một quốc gia mạnh nhứt trong vùng nhằm tấn công Do Thái, chống Arab Saudia, Iraq. Và yểm trợ mạnh hơn nữa các nhóm khủng bố. Nếu có nguyên tử thì sức mạnh quân sự lớn gấp nhiều lần và sẽ là đại họa cho vùng nầy.
Hoa kỳ trừng phạt kinh tế Iran bắt đầu từ 1979, thời TT Carter,khi Iran bắt giử con tin Hoa kỳ.
TT Carter có biện pháp đóng băng $12 tỷ của các ngân hàng Iran ở Mỹ. Cấm vận mua bán với Iran. Vụ nầy kéo dài cho tới 1981 khi Iran thả con tin.
Năm 1987, Hoa kỳ lại trừng phạt Iran vì Iran hổ trợ cho khủng bố. Năm 1980 Iran đứng phía sau giúp khủng bố Lebanon tấn công trại lính làm 241 lính Mỹ chết.
Năm 1995, Hoa kỳ lại trừng phạt Iran vì Iran tiếp tục yểm trợ khủng bố mạnh hơn. Mỹ ra lịnh cấm mọi đầu tư và mậu dịch với Iran, nhứt là trong lảnh vực dầu hỏa.TT Clinton cấm công ty Mỹ khai thác và mua bán dầu hỏa với Iran, buộc công ty Conoco của Mỹ, phải bỏ hợp đồng khai thác dầu đã trúng thầu trước đó.
Năm 2010, khi Iran đẩy mạnh chương trình nguyên tử. Hoa kỳ và Âu châu ban hành quyết định trừng phạt toàn diện. Cấm mua hàng và dịch vụ Iran, cấm xuất cảng qua Iran. Cấm đầu tư ở Iran.
Năm 2011, Hoa kỳ bồi thêm trừng phạt cấm bán trang bị kỹ thuật dầu hỏa và hóa chất cho Iran, kể cả cấm các tổ chức tài chánh của nước khác có cơ sở ở Hoa kỳ.
Dưới thời TT Bush con và cả thời TT Obama,Hoa kỳ siết chặt hơn trừng phạt Iran. Liên Hiệp quốc cũng có biện pháp trừng phạt Iran vì không ngăn chận được chương trình nguyên tử.
Những biện pháp trừng phạt kinh tế mạnh và tới tấp đó làm kinh tế Iran suy sụp nhiều. Mặc dù chưa quyết liệt như thời TT Trump.
Vì một phần bị cấm vận, bị phong tỏa, một phần nhu cầu chi phí quân sự quá lớn để yểm trợ bên ngoài biên giới. Dân chúng bất mãn. Những cuộc biểu tình và đàn áp biểu tình lớn xảy ra.
Đây là lúc thuận tiện để Hoa kỳ và Âu châu tìm cách thương lượng với Iran. Cách thông thường là một mặt đe dọa gia tăng trừng phạt, một mặt chiêu dụ bằng cái lợi kinh tế cho Iran.
Hậu quả kinh tế cho Iran do do trừng phạt kinh tế Iran
Về phía Iran: Sản xuất dầu Iran giảm từ 2,5 triệu thùng / ngày xuống còn 1,5 triệu thùng. Dầu xuất cảng tứ 2,2 triệu thùng / ngày (2011) còn 700.000 thùng (2013). Iran bị mất từ $4- 8 tỷ /năm giá trị dầu do bị cấm vận, tổng cộng bị mất $26 tỷ trong năm 2012. (Theo tài liệu BộNgân khố Hoakỳ).
Công chi giảm 50%. Lạm phát lên 40% (Theo bản tin BBC)
Theo Quỷ tiền tệ quốc tế, Lợi tức quốc gia Iran (GDP) 2013 bị giảm thêm 1.3% so với 2012
Về phía Hoa kỳ, thì theo NIAC, National Iranian American Council, www.niacouncil.org, thì Hoa kỳ bị thiệt khoảng 175 tỷ do trừng phạt kinh tế Iran từ 1995 đến 2012, và mất khoảng 200.000 việc làm . Đức bị thiệt khoảng 23 tỷ trong thời giantừ 2010-2012.
Tuy nhiên, chánh quyền Hoa kỳ và Âu châu cương quyết đi tới. Khi Iran thấm đòn trừng phạt kinh tế. Hoa kỳ và Âu châu dụ Iran vào Hội nghị nguyên tử.
Tóm tắtThỏa ước nguyên tử Iran 2015
Như nói ở phần trên, cho tới trước khi Hoa kỳ và các thành viên thường trực Hội đồng an ninh LHQ gồm Hoakỳ, Anh , Pháp, Nga , Trung quốc và thêm Đức, phía bên kia là Iran. Các buổi họp kéo dài gần hai năm tại Áo. Thỏa hiệp ký vào tháng 7- 2015. Hiệp định nầy có tên Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA). Nội dung Hiệp định có hai phần chánh:
Iran chịu từ bỏ chương trình sản xuất uranium.
Hoa kỳ, Âu châu và Liên hiệp quốc giải tỏa mọi trừng phạt kinh tế có trước 2015 cho Iran.
Về chương trình nguyên tử Iran. Iran phải giải tỏa và bỏ 95% uranium tinh chế và chỉ được giử lại 5% để dùng cho chương trìnhdânsự.
Iran đồng ý chocác Thanh tra nguyêntử LHQ đến khắp mọi nơi để kiểm tra. Thực sự một số người cho rằng kiểm tra hoàn tòan rất khó, vì Iran là một quốc gia độc tài, không cởi mở và không thành thật.
Ngoài ra, trong Hiệp ước có nói, nếu có phát hiện Iran vi phạm , thì trong vòng 24 ngày sau, thì Hiệp ước bị bãi bỏ , và sẽ xử dụng trừngp hạt kinh tế lại. Tới giờ thì chưa có báo cáo nào nói Iran vi phạm, trừ phát biểu của chánh quyền Israel nói Iran dấu diếm.
Và TT Trump cũng đã nói như vậy, hơn thế nữa TT Trump còncho JCPOA quá tệ. Iran đ7ươc lợi quá nhiều. Mà không có qui định việc cấm Iran thí nghiệm hỏa tiển củng như hổ trợ khủng bố.
Kinh tế Iran phục hồi sau khi ký Hiệp định JCPOA
Hoa kỳ và Âu châu bỏ hết các biện pháp trừng phạt như:
Về tài sản Iran bị phỏng tỏa ước lượng khoảng $100 tỷ nằm ở Hoa kỳ và một số quốc gia khác được tháo gởcho Iran.Số tài sản nầy tương đối khá lớn.
Bỏ cấm vận mậu dịch là phần quan trọng. Vì kinh tế Iran chính yếu sống nhờ xuất cảng dầu lửa. Khi bị trừng phạt, số dầu xuất càng của Iran giảm 50%. Mà thị trường dầu lớn nhứt là Âu châu. Nay Iran có tiền thu do xuất cảng dầu hỏa đãbị mất. Iran cũng được nhập cảng máy móc trang bị tân tiến cho kỹ nghệ dầu hỏa.
Các nhà đầu tư ngoại quốc sẽ đến làm ăn ở Iran nhiếuhơn, nhứt là từ Đức Anh và Pháp.
Kinh tế Iran phục hồi, tỷ lệ phát triển đạt 9% mà trước đó chỉ 4-5% (Theo World Bank)
Iran thu lại độ 100 tỷ tài sản tiền bạc bị phong tỏa từ nhiều năm qua. Iran còn nhận lại được 13 tấn vàng bịphongtỏa trị giá $500 triệu mỹ kim.
Đức còn hứa sẽ viện trợ cấp thời cho Iran 6-7 tỷ mỹ kim.
Iran đượcmua tàu ngầm tàu chiến và vũ khí khác từ sau 2020, nếu Iran nghiêm chỉnh thi hành.
Về phía Hoa kỳ và Âu châu nhờ bỏ trừng phạt, các công ty kỹ nghệ và tài chánh đến hoạt động bình thường. Đức xuất cảng qua Iran tăng 33% trong 8 tháng sau đó.
Đổi lại Iran chấp thuận cho thanh tra nguyên tử đến tại các khu chế nguyên tử. Nếu Iran từ chối cho thanh tra nguyên tử đến trong 24 ngày thì Thỏa hiệp coi như bị hũy và sẽ có trừng phat kinh tế lại.Mặt khác, từ ngày ký JCPOA tới nay, Iran vẫn tiếp tục ủng hộ các nhóm khủng bố và vẫn bên cạnh chánh quyền Syria.
Nga luôn ở bên Iran và Syria để quậy phá vùng nầy. Một điều khó khăn nữa là Israel, một nước gần như không đội trời chung với Iran.
Quyết định của TT Trump rút khỏi Hiệp ước nguyên tử Iran 2015
Lý do cho một quyết định quan trọng
TT Tump đã có quyết định rút ra khỏi JCPOA vào đầu tháng 5/ 2018. Ông cho rằng đây là một Thỏa ước tồi tệ. Chỉ có lợi cho Iran.Hoa kỳ và đồng minh giải tỏa cấm vận làm cho nền kinh tế Iran phục hồi được. GDP tăng thì Iran có thể sẽ tiếp tục làm nguyên tử. Khó mà tìm ra thực sự Iran có tiếp tục làm nguyên tử cách dấu kín. Iran có nhiều tiền sẽ yểm trợ khủng bố nhiều hơn như tại Syria, Irak, Afganistan. Hoa kỳ và Âu châu tốn rất nhiều tiền của kể cả sinh mạng, nhưng không dẹp hết các nhóm khủng bố. Iran thử nhiều loại hỏa tiển hơn. Trong nước thì Iran đàn áp dã man các cuộc biểu tình của dân chúng đòi Dân chủ.
Vì vậy cần phải thương thảo lại.Trong khi đó, TT Trump dùng sức ép mạnh mẽ hơn, có thể nói là tối đa để Iran chịu một thương thảo cho một Hiệp ước mới.
Ông nói sẽ có các biện pháp trừng phạt Iran, nhiều và mạnh mẽ hơn các biện pháp có trước khi thỏa hiệp, nếu Iran không chấp nhận những điều kiện mới. Iran phải từ bỏ nguyên tử, không thử nghiệm hỏa tiển mới và không yểm trợ khủng bố.
Nhưng nguyên nhân sâu xa là Hoa kỳ và đồng minh của Hoa kỳ ở Trung đông chống lại một loại mộng bá quyền của Iran trong vùng.
Tuy nhiên TT Trump nói còn để mở việc vô ra Hiệp định JCPOA và Hoa kỳ có thể thương thảo để có Thỏa hiệp mới đứng đắn hơn và tốt hơn.
III.Hoa Kỳ tái trừng phạt kinh tế Iran sau khi rút ra khỏi JCPOA
1.Các biện pháp trừng phạt mới sau khi Mỹ rút khỏi CJPOA.
Sau khi tuyên bố rút khỏi JCPOA hồi tháng 5/ 2018, Hoa kỳ áp đặt trừng phạt nhiều hơn, mạnh hơn trước. Các biện pháp bắt đầu từ tháng 8/2018 tới cuối năm 2019.
Các biện pháp có hai thời kỳ : Tháng 8/2018 và tháng 6/2019
Đối tượng liên hệ kinh tế với Iran vừa là các công ty Mỹ mà còn cà công ty nước khác có làm ăn với Hoa kỳ và Iran.
Cấm nhập cảng hàng hóa từ Iran: dầu lữa, khoáng sản là chánh và một số nông sản khác.
Cám bán vũ khí và trang bị cho an ninh và quốc phòng
Cấm xuất cảng qua Iran máy móc trang bị cho kỹ nghệ dầu và năng lượng khác, đồ điện tử
Cấm ngân hàng và định chế tài chánh Hoa kỳ và nước khác giao dịch mua bán dollars, và ng bạc với Iran.
Cám hoạt động chuyển vận đường biển hàng của Iran.
Ngoài ra Hoa kỳ còn trừng phạt thẳng cá nhân hay định chế Iran hay cấu kết với Iran bằng biện pháp phong tỏa tài sản tại Hoa kỳ và không cấp visa vào Mỹ. (Áp dụng luật Global Magnitsky)
Sau nầy cấm thêm bán cho Iran một số thuốc men và trang bị y tế.
2.Hậu quả và Hệ quả các trừng phạt sau khi Hoa kỳ rút ra JCPOA
Iran là một chế độ độc tài và có nền kinh tế lớn nhưng không đủ mạnh để chống đở với đòn trừng phạt khá mạnh của Hoa kỳ. Mục tiêu đầu tiên Hoa kỳ muốn là làm kinh tế Iran suy sụp từ đó Iran sẽ không còn ôm mộng một quốc gia có nguyên tử và thôi yểm trợ cho các nhóm khủng bố quậy phá khắp thế giới.Các thiệt hại như
Suất số phát triển kinh tế. Từ 12.3% năm 2015, (ngay sau có Thỏa ước nguyên tử 2015), giảm còn7% năm 2017, rồi -3% năm 2018, -9% năm2019.(Bản tin từ Bộ Ngân khố Hoa kỳ)
Gíá cả trong nước gia tăng mạnh, nhứt là thực phẩm, thuốc men, xăng (tăngtừ 30-50%)
Thất nghiệp lên từ 14.5% năm 2018 lên 16.8% năm 2019. Lạm phát tăng lên từ 9% năm 2017 lên 30.5% năm 2018 (theo IMF). Đồng rial của Iran bị mất giá 50% sau hai năm.
Xuất cảng dầu, trước 2018 Iran xuất cảng 64 tỷ /năm. Số nầy bị giảm mạnh, 6 tháng đầu năm 2018 chỉcòn 2,4-2,6 tỷ.mà dầu xuất cảng chiếm 2/3 trị giá tổng xuất cảng của Iran.
Hảng Boeing và Airbus hũy bỏ hơp đồng bán máy bay cho Iran.
Công ty dầu Total của Pháp bỏ dự án khai thác ở vùng South Pars. Hảng xe hơi Renault hũy bỏ hợp đồng liên doanh với Iran.
Sau khi TT Trump tuyên bố rút ra khỏi HĐ nguyên tử Iran, có một số phản ứng từ một số quốc gia, kể cả đồng minh.
Nga cho rằng Mỹ cấm nhà đầu tư đến làm ăn với Iran là cho các công ty Nga có cơ hội nhiều hơn tại Iran.Và hứa sẽ giúp Iran nhiều hơn nữa.
Trung quốc phản đối Hoa kỳ trừng phạt lại Iran.
Trung quốc hứa sẽ mua dầu Iran nhiều hơn mà từ trước tới nay TQ là thị trường dầu lửa lớn nhứt của Iran. TQ có credit line cho Iran 10 tỷ ở ngân hàng để giải quyết một số khó khăn mới. TQ còn hứa bỏ tiền xây hạ tầng cơ sở cho Iran trong kế hoạch “Belt & Road”.
Phía đống minh của Mỹ, Anh,Pháp, Đức thì nói rất tiếc và sẽ cố giử lại HĐ JCPOA. Vì cho rằng dù chưa hoàn hảo nhưng nó cũng là một bước tiến bộ cho giải pháp vùng Trung đông. Chỉ cần xem lại và nếu cần thì điều chỉnh. Nếu Âu châu không rút bỏ Hiệpđịnh một số công ty Âu châu làm ăn ở Iran và có liên hệ đến Hoa kỳ cũng có thể bị chế tài.
Về các nhà xuất nhập cảng và nhà đầu tư Hoa kỳ thì dĩ nhiên họ không muốn cấm vận để họ vào lại Iran, nơi họ đã kinh doanh khai thác từ lâu. Vídụ Công ty Beoing đã ký hợp đồng lớn bán cho Iran máy bay trị giá 20 tỷ. Giờ sẽ phải xem lại.
Tổng quát thì giá dầu thế giới gia tăng, ảnh hưởng đến người tiêu thụ.Thực sự Hoa kỳ không có lo,vì khả năng dầu của Hoa kỳ ngày nay khá lớn, có trử lượng lớn nhứt thế giới. Nên không phải lệ thuộc các nước Trung đông như Âu châu.
IV.Hoa Kỳ tăng thêm trừng phạt Iran từ đầu năm 2020
Lý do Hoa kỳ tăng thêm trừng phạt
Mâu thuân giữa Hoa kỳ và Iran càng ngàycàng tăng kể từ khi Iran có chế độ do Hồi giáo thống lảnh. Các lý do mà Hoa kỳ áp đặt trừng phạt kinh tế thêm:
Nguyên nhân gần nhứt là Iran có hành động coi như gây hấn hay tự vệ là bắn rơi máy bay không người lái của Mỹ trong năm qua. Gần nhứt là sau vụ Hoa kỳ giết tướng Soleimani, vị tướng số một của Iran và là đại kế hoạch gia cho các nhóm khủng bố (theo tình báo Mỹ). Iran trả thù bắn hỏa tiển đến căn cứ quân sự Hoa kỳ ở Irak (ngày 7 tháng giêng- 2020.).
Nguyên nhân xa một chút là Iran không thực sự ngưng chương trình nguyên tử, chính thức tuyên bố tiếp tục chương trình, và bảo kê các lực lượng khủng bố hay lực lựơng phản loạn trong vùng chống Mỹ vàTây phương tại nhiều nơi như Syria, Irak, Afganistan, Lebannon, Yemen.
Nguyên nhân sâu xa hơn nữa là Hoa kỳ phải có vai trò quan trọng ở Trung đông (mặc dầu TT Trump nói Hoa kỳ không có những quyền lợi quan trọng ở vùng nầy), và Mỹ phải bảo vệ hai đồng minh quan trọnglà Israel và Á rập Saudi, hainướcnầylàkẻthùcủa Iran.
Đó là chưa kể căn nguyên sâu xa hơn là thù nghịch về sắc tộc và tôn giáo.
Và lý do thực tế là Hoa kỳ thấy những biện pháp trừng phạt kinh tế của TT Trump có nhiều kết quả hy vọng điều nầy làm cho Iran phải ngồi lại với Hiệp ước mới trong đó phải có ba điểm: không đeo đuổ inguyên tử, không thử nghịêm hỏa tiển, không yểm trợ khủng bố. TT nào làm được điều nầy sẽ đi vào lịch sử.
Các biệp pháp trừng phạt thêm:
Trong tuyên bố ngày 8 tháng giêng 2020, TT Trump nói “Iran is standing down but I am gonna punish it more” (đại khái Iran đang bị suy sụp nhưng tôi sẽ trừng phạt nhiều hơn nữa)
Thực vậy, các chế tài Hoa kỳ lên Iran, sau khi rút ra khỏi Hiệp ước nguyên tử JCPOA, là rất mạnh mẻ. Danh sách có tới 1000 mục bị chế tài. Nay thêm khoảng 700 mục nữa.(theo báo Los Angeles Times , ngày 11 tháng giêng, 2020).
Chế tài tăng thêm chánh yếu là:
Kỹ nghệ hầm mỏ, sắt thếp, vàng, đồng. Cấm nhập cảng, trợ giúp kỹ thuật, chuyển vận
Tài chánh, ngân hàng, Lần trước có rồi nay thêm một số ngân hàng nữa.
Kỳ nầy chú trọng thêm một số công ty vận chuyển trong đó Trung quốc
Chế tài 17 viên chức cao cấp đã ra lịnh bắn hỏa tiển vào căn cứ Hoa kỳ ,hoặc ra lịnh đàn áp dân biểu tình . Trong đó các tướng lảnh như Ali Shamkhani, Bộ trưởng Hội đồng an ninh quốc gia, Mahamed Reza Ashtani, Tổng Tham mưu phó quân đội.
Chế tài cá nhân và công ty ngoại quốc có hoạt động liên hệ tới các ngành của Iran bị cấm.
Chế tài những tổ chức hay cá nhân giúp tạo ra các nguồn lợi cho Iran để yểm trợ cho khũng bố.
Tóm lại các biện pháp trước đây như nói trên vẫn tiếp tục. Nay thêm các biện pháp mới chánh yếu đánh thêm kỹ nghệ, đầu tư ngoại quốc và các hổ trợ kinh tế từ bên ngoài Iran để Iran bớt suy sụp. Và đặc biệt nhắm thêm các cá nhân hay dịnh chế của nước thứ ba hổ trợ Iran bằng cách nầy hay cách khác.
Hệ quả và hậu quả:
Đối với Iran: Sau gần hai năm Hoa kỳ tái trừng phạt Iran gặp các khó khăn lớn
Về kinh tế, suy sụp từ 30-50%. Nay tăng thêm trừng phạt thì kinh tế sẽ còn bị thiệt hại năng hơn nữa. Điều nầy đưa tới ít nhứt ba hậu quả:Đời sống dân khó khăn hơn vì giá cả tăng cao, thuốc men và một số hàng nhập bị khan hiếm.Kỹ nghệ suy yếu dần vì thiết bị máy móc, thiếu thị trường xuất cảng, hệ thống tài chánh bị suy yếu nặng.
Về chánh trị nội bộ, dân chúng Iran nổi dậy thêm chống chánh quyền đòi Dân chủ. Chuyện nầy đã xảy ra trong năm qua và gần đây. Chắc chắn sẽ có trong tương lai.
Các nước yểm trợ cho Iran như Nga vàTrung quốc thêm lung túng, gần như không dám nhúng tay mạnh vào. Các cơ sở định chế của hai nước nầy cũng sẽ bị vạ lây, nhứt là TQ đang gặp khó khan kinh tế với Mỹ, nên chưa thấy phản ứng cụ thể.
Đối với Hoa kỳ .Dĩ nhiên Hoa kỳ cũng phải gánh chịu một số hệ quả một số thiệt hai về kinh tế như một số hàng xuất qua Iran nhứt là máy bay, máy móc trạng bị, nông sản. Giá nhiên liệu có thể tăng.
Người dân Mỹ lo ngại sẽ có chiến tranh có giới hạn hay không giới hạn giữa Hoa kỳ và Iran. Điều nầy là tai họa cho Hoa kỳ dù rằng vềcác mặt, Iran không thể thắng . Nhưng đường như TT Trump cảm thấy đây là thời cơ thuận lợi, nếu không đánh phủ đầu sẽ có nhiều khó khan hơn trong tương lai.
Đối với Au châu. Âu châu thực sự có liên hệ kinh tế với Iran nhiều hơn Hoa kỳ với Iran. Cho nên Âu châu không bằng lòng cá cbiện pháp mạnh của TT Trump. Âu châu chủ trương hòa đàm.
Đối với thế giới nói chung thì lo ngại Iran sẽ gia tăng yểm trợ khủng bố nhiều hơn. Thế giới bất an hơn. Kinh tế thế giới kém đi.
Trên thế giới, Trừng phạt kinh tế đã được xử dụng rất nhiều lần, và có nhiều kết quả hơn là thất bại. Nhiều nước độc tài gian ác bị nhiều thiệt hại vì bị trừng phạt kinh tế. Nếu nói đến cả vấn đề đạo đức chánh trị thì việc trừng phạt kinh tế để đạt mục tiêu nào đó thì càng phức tạp hơn nữa.
Không ai nghĩ là dù Iran có suy sụp mạnh thì vùng Trung đông sẽ hết máu lữa và đau thương.
Cali , 18 tháng giêng- 2020