Giá phải trả của sự liều lĩnh

Những điều đáng lo ngại

Câu chuyện Hiệp hội Chăn nuôi Đông Nam bộ đòi kiện chống bán phá giá đùi gà cánh gà đông lạnh nhập khẩu từ Mỹ, có vẻ báo trước một tình trạng khó khăn hơn rất nhiều đối với ngành chăn nuôi nói chung và những ngành kém lợi thế cạnh tranh khác của Việt Nam.

Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) có thể là gã khổng lồ  đến chậm, mà Việt Nam kỳ vọng vào lúc đó sẽ tăng tổng sản phẩm nội địa GDP mỗi năm từ 1,4 đến 2,9 tỷ USD, theo tính toán của các chuyên gia nhà nước. Nhưng ngược lại 10 triệu hộ chăn nuôi gia đình sẽ mất kế sinh nhai nếu không chuyển sang lĩnh vực khác. Ông Tống Xuân Chinh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi thuộc Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn nói với báo chí rằng, ngành chăn nuôi gần như là vật hy sinh cho TPP.

Trao đổi với Nam Nguyên, Tiến sĩ Huỳnh Thế Du giảng viên Chuơng trình kinh tế Fulbright TP.HCM nhận định rằng, lẽ tất nhiên những ngành không có lợi thế cạnh tranh sẽ bị thiệt hại. Đó là bản chất của quá trình hội nhập nhưng về tổng thể hội nhập mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế. TS Huỳnh Thế Du nhấn mạnh:

Về nông nghiệp chẳng hạn, những cây trồng, vật nuôi mà không có lợi thế cạnh tranh có thể chuyển ngay sang những cây trồng vật nuôi có lợi thế cạnh tranh. Như thế phần lợi ích sẽ được nhiều, ngược lại nếu quá trình chuyển đổi không diễn ra nhanh chóng mà để chậm trễ, thì số người bị ảnh hưởng sẽ nhiều hơn, lúc đó nó sẽ gây ra những trục trặc trong xã hội – Tiến sĩ Huỳnh Thế Du

“Câu chuyện đặt ra là có một khía cạnh quan trọng nữa, làm sao quá trình chuyển dịch việc làm, chuyển dịch cơ cấu có thể nhanh chóng chuyển qua những lĩnh vực hiệu quả. Thí về nông nghiệp chẳng hạn,  những cây trồng, vật nuôi mà không có lợi thế cạnh tranh có thể chuyển ngay sang những cây trồng vật nuôi có lợi thế cạnh tranh. Như thế phần lợi ích sẽ được nhiều, ngược lại nếu quá trình chuyển đổi không diễn ra nhanh chóng mà để chậm trễ, thì số người bị ảnh hưởng sẽ nhiều hơn, lúc đó nó sẽ gây ra những trục trặc trong xã hội.”

Các chuyên gia cho rằng FTA của Việt Nam với EU sẽ nhanh chân hơn TPP. Cả hai Hiệp định quan trọng này sẽ mang lại rất nhiều cơ hội cho Việt Nam, như miễn thuế hàng hóa xuất khẩu vào khu vực Liên minh Châu Âu EU và các nước tham gia Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), trải dài từ Úc tới một phần Châu Á sang Trung Mỹ và Bắc Mỹ. Nhưng cả hai hiệp định lớn vừa nói đòi hỏi Việt Nam phải hội đủ những tiêu chuẩn cao về nhiều lĩnh vực. Thí dụ môi trường đầu tư và kinh doanh minh bạch và bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, vệ sinh an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường cũng như các tiêu chuẩn cao về lao động. Thí dụ, công đoàn độc lập, tự do hội họp, cấm sử dụng lao động trẻ em v..v…

Ngoài những vấn đề liên quan tới cải cách thể chế, điều quan trọng nhất trên sân chơi hội nhập chính là khả năng cạnh tranh. Đây là một điều đáng lo ngại cho Việt Nam. TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương ở Hà Nội từng nhận định:

“Hiện nay thì khu vực kinh tế tư nhân những doanh nghiệp có đăng ký tức là hoạt động hợp pháp chỉ chiếm khoảng 12% GDP thôi, còn nền kinh tế hộ gia đình thì chiếm đến 52%. Kinh tế hộ gia đình thì quá bé không có tiền vốn cho nên họ không có năng lực cạnh tranh gì cả. Cho nên nếu Việt Nam cạnh tranh quốc tế mà lại cạnh tranh với các hộ gia đình quá nhỏ thì điều ấy là một nguy cơ quá lớn.”

Thiếu chuẩn bị

Chỉ trong nội bộ các nước ASEAN mà Việt Nam sớm tham gia khu mậu dịch tự do, hàng tiêu dùng Việt Nam đã yếu thế rất nhiều so với các nước láng giềng. Ở lĩnh vực dịch vụ, hàng loạt đại gia bán lẻ thâu tóm các công ty siêu thị và trong tương lai gần, khi lộ trình cắt giảm thuế đã hết ân hạn cho Việt Nam thì chắc chắn các quầy hàng sẽ tràn ngập hàng hóa vừa rẻ vừa tốt hơn sản phẩm cùng loại của Việt Nam.

Tôi cũng có mối lo ngại như vậy, không phải chỉ những cam kết sâu và mạnh như TPP hoặc là FTA với EU không thôi, mà ngay sự việc hình thành cộng đồng kinh tế ASEAN. Các doanh nghiệp VN cho đến nay có vẻ thiếu sự chuẩn bị cần thiết cho nên rất có thể họ sẽ gặp khó khăn – Bà Phạm Chi Lan

Bà Phạm Chi Lan, nguyên thành viên Ban tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ cũng từng dóng tiếng chuông báo động về việc hội nhập nhanh mà thiếu chuẩn bị:

“Tôi cũng có mối lo ngại như vậy, không phải chỉ những cam kết sâu và mạnh như TPP hoặc là FTA với EU không thôi, mà ngay sự việc hình thành cộng đồng kinh tế ASEAN. Các doanh nghiệp Việt Nam cho đến nay có vẻ thiếu sự chuẩn bị cần thiết cho nên rất có thể họ sẽ gặp khó khăn. Ngoài ra khu vực RCEP cũng đang được bàn thảo và hình thành giữa 10 nước ASEAN và 6 nước ở khu vực Châu Á Thái Bình Dương, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Australia, New Zealand và Ấn Độ cũng sẽ đặt sức ép cạnh tranh rất lớn cho doanh nghiệp.”

Sau đổi mới cuối thập niên 1980, Việt Nam đã đẩy mạnh tiến trình hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế. Ngoài việc chính thức tham gia WTO Tổ chức Thương mại Thế giới, cho đến nay Việt Nam đã ký kết gần một chục Hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương và đa phương. Mới nhất vào ngày 3/8/2015 chính phủ Việt Nam cùng lúc loan báo đã kết thúc đàm phán FTA với Liên minh Châu Âu EU, cũng như hoàn tất đàm phán song phương với tất cả các nước thành viên tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương TPP.

Việt Nam theo cơ chế chính trị một đảng độc quyền cai trị, Hiến pháp 2013 khẳng định đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo nhà nước và toàn xã hội. Theo các chuyên gia, đây chính là nguyên nhân của tình trạng thiếu giám sát, thiếu trách nhiệm giải trình và thiếu công khai minh bạch nói chung. Nền chính trị của Việt Nam cho đến nay không có sự cạnh tranh hoặc giám sát của các đảng đối lập.

Dẫu sao thì hội nhập khởi sự sau giai đoạn đổi mới 1986, cũng đã giúp Việt Nam tăng thu nhập bình quân đầu người gấp 10 lần từ hơn 200 USD năm 1977 lên mức 2.000 USD hiện nay. Mặt tích cực của hội nhập được nhìn nhận, cho dù xã hội hình thành hố sâu giàu nghèo càng ngày càng lớn.

Và theo một số nhà hoạt động xã hội dân sự, nếu một thể chế chính trị độc tài sắp tới phải công nhận công đoàn độc lập, tự do hội họp, phải công khai minh bạch hơn trong điều hành kinh tế, thì hội nhập cũng thể hiện những mặt tích cực.