Ðiểm Báo Pháp – 15/2/22
Hòa hay chiến ở Ukraina? Putin làm cả châu Âu điêu đứng
Khác với chế độ tập thể quyết định thời xô-viết, khi Brejnev có thể bị phản biện trong Bộ Chính Trị ; ở điện Kremlin năm 2022, Vladimir Putin hành động đơn thương độc mã. Cũng như mọi nhà độc tài, ông chủ điện Kremlin tự cô lập, chỉ nghe những người nói theo ý mình.
Bên cạnh những vấn đề như sự lạm dụng tiếng Anh, sức mua, đại dịch Covid, thất bại của chiến dịch Barkhane, phiên tòa xử vụ khủng bố sát hại linh mục Hamel…chủ đề Ukraina vẫn bao trùm lên các báo Pháp. Le Monde tóm tắt : Nguy cơ chiến tranh ở châu Âu tùy thuộc vào một con người duy nhất là Vladimir Putin. Phương Tây phải vận dụng mọi phương cách từ răn đe, dọa trừng phạt cho đến đối thoại khi nào còn có thể. Cơ chế ra quyết định xoay quanh một nhúm người ở Kremlin vẫn là bí ẩn, trong khi đó khoảng 30 nước kêu gọi công dân di tản khiến người Ukraina có cảm giác bị bỏ rơi.
Tấn công Ukraina hay không, chỉ Putin có quyền quyết định
Les Echos so
sánh, khác với chế độ tập thể quyết định thời xô-viết, khi Brejnev có
thể bị phản biện trong Bộ Chính trị. Ở điện Kremlin năm 2022, Vladimir
Putin hành động đơn thương độc mã.
Chỉ có năm, sáu người thân cận
nhất bao quanh tổng thống Nga. Đặc biệt là hai Serguei: ngoại
trưởng Serguei Lavrov là người tín cẩn, còn bộ trưởng Quốc Phòng Serguei
Shoigu là bạn bè, thường đi nghỉ hè chung. Le Monde nhận thấy
Serguei Lavrov, ngoại trưởng giàu kinh nghiệm, vừa cứng rắn vừa mềm dẻo,
những ngày gần đây liên tục có những cuộc tiếp xúc và điện đàm. Tại
chỗ, Serguei Choigou duy trì áp lực. Không chỉ triển khai 125.000 quân
(1/9 quân đội Nga) dọc biên giới Ukraina, mà cả tập trận trên đất liền
tại Belarus và tập trận hải quân ở Hắc Hải, đồng thời báo trước hải quân
sẽ còn tập trận khắp nơi – Đại Tây Dương, Bắc Cực, Thái Bình Dương, Địa
Trung Hải.
Còn lại là những « siloviki » – nhân vật diều hâu xuất
thân từ cơ quan an ninh, như Nicolai Patrouchev, thư ký Hội đồng An
ninh và là cựu giám đốc tình báo, Serguei Narychkine, giám đốc phản
gián. Một nhân vật khác là Dimitri Kozak, phó văn phòng tổng thống, thân
thiết với Putin từ thời ở Saint Petersbourg thập niên 90, hoạt động rất
hiệu quả, có thể là người sẽ kế nhiệm Putin. Là cố vấn về Ukraina,
Kozak tham gia đàm phán « Normandie », và được cho là đã làm đổ vỡ
thương lượng khi đòi chính quyền Ukraina phải nói chuyện trực tiếp với
quân ly khai thân Nga ở Donbass, lằn ranh đỏ của Kiev. Vladimir Putin là
người duy nhất ấn định chủ trương để hai Serguei và Kozak áp dụng sau
đó.
Châu Âu kiên trì ngoại giao
Xã luận của Le Monde cổ
vũ nên kiên trì với hoạt động ngoại giao. Liên tục gia tăng áp lực lên
Ukraina từ ba tháng rưỡi qua, Vladimir Putin vẫn giữ lại kênh đối thoại
với phương Tây, như vậy châu Âu có lý với nỗ lực trong những ngày gần
đây để tránh chiến tranh. Tờ báo kể ra: chuyến đi Matxcơva của tổng
thống Emmanuel Macron hôm 07/02, sự cứng rắn của đại diện Nga trong cuộc
họp 9 tiếng đồng hồ với nhóm Normandie (Pháp, Đức, Nga, Ukraina) về
Donbass hôm 10/02 ở Berlin, một giờ điện đàm không kết quả giữa Joe
Biden và Putin hôm 12/02. Tất cả cho thấy quyết tâm của Kremlin trong
việc giơ cao cây gậy đe dọa. Song song đó, Matxcơva siết chặt vòng vây
xung quanh Ukraina.
Dù người dân Ukraina vẫn bình tĩnh, kinh tế
nước này đã bị ảnh hưởng từ chiến lược bóp nghẹt. Nhiều đại sứ quán theo
chân Hoa Kỳ và Anh đã di tản nhân viên và yêu cầu công dân nước mình ra
đi. Cần lưu ý rằng nhân viên sứ quán Pháp vẫn ở lại và Air France vẫn
bảo đảm đường bay Paris-Kiev. Hôm qua 14/02 đến lượt thủ tướng Đức Olaf
Scholz thăm Ukraina rồi sang Nga, một chuyến đi cần thiết trong khi liên
minh cầm quyền vẫn chưa có quan điểm rõ ràng trong quan hệ với
Matxcơva.
Không nên chờ đợi phép lạ, cũng như chuyến thăm của
Macron trước đó. Tuy nhiên điều quan trọng là các nhà lãnh đạo châu Âu
tỏ ra đoàn kết, vận động ngoại giao cho đến cùng, đồng thời cứng rắn về
nguyên tắc chủ quyền Ukraina trước yêu sách không thể chấp nhận của
Putin về NATO. Ngay cả chính phủ Anh dù đã ra khỏi EU vẫn tỏ tình liên
đới. Bởi vì toàn thể châu Âu đều ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng này, và ở
tuyến đầu nếu tiến hành trừng phạt. Le Monde cho rằng đây là
lúc để không chỉ hoàn tất việc thảo luận về biện pháp trừng phạt, mà còn
phải chuẩn bị dư luận về cái giá không thể tránh khỏi đối với nền kinh
tế.
Phương án cuối: Trừng phạt
Mỹ và
châu Âu không ai sẵn sàng chết để bảo vệ Ukraina, thế nên chỉ có cách
mạnh tay trừng phạt. Nga có thể bị loại khỏi mạng lưới chuyển tiền
SWIFT, như Iran đã bị năm 2008 ; cấm xuất thiết bị công nghệ cao ; trừng
phạt các nhà tài phiệt đứng đầu các lãnh vực chiến lược, những người
thân cận với Putin ; chận Nord Stream 2. Không có gì là không thể, và
Washington và Bruxelles đều không công bố chi tiết để có thể gây bất
ngờ. Đây sẽ là cuộc phản công chưa từng có so với smart sanction trước đây sau khi Nga chiếm Crimée.
Trừng
phạt càng cứng rắn, xử lý càng phải tinh tế để Nga chịu thiệt hại nhiều
hơn phương Tây, đồng thời phải là một khối đoàn kết. Hoa Kỳ ít thiệt
hơn vì không hề lệ thuộc khí đốt và ít buôn bán với Nga, ngược lại châu
Âu xuất sang Nga đến 80 tỉ euro năm 2020, ba phần tư đầu tư nước ngoài
vào Nga là từ Anh, Đức, Ý, Pháp.
Một ẩn số khác là Đức. Cựu thủ
tướng Gehard Schröider, bạn lâu năm của Putin càng làm khó thêm cho
Berlin : ông Schröider nay là chủ tịch công ty Nord Stream 2 và có chân
trong hội đồng quản trị Gazprom. Nhưng tổng thống Đức Frank-Walter
Steinmeier lần đầu tiên đã rắn giọng cảnh cáo ông Putin nếu chiến tranh
xảy ra ở Đông Âu, Nga phải chịu trách nhiệm, và không nên đánh giá thấp
sức mạnh của nền dân chủ.
Matxcơva còn có thế mạnh khác : giá dầu
tăng lên 90 đô la trong năm 2022 khiến Nga bỏ túi thêm 60 tỉ euro, bên
cạnh đó dự trữ ngoại hối 620 tỉ đô la và quỹ đầu tư nhà nước 190 tỉ đô
la cũng giúp tạm giảm bớt cú sốc trừng phạt. Phương án tệ hại nhất là
cấm vận như Iran, sẽ làm tăng lạm phát của Nga hiện đã ở mức 8,7%, trong
khi cải cách hưu bổng đã làm mất lòng dân.
Thị trường phương Tây chao đảo, Ukraina gần như bị phong tỏa
Đối với phương Tây, Les Echos
cho biết nỗi lo chiến tranh xảy ra ở Ukraina đã làm rối loạn thị
trường, làm phức tạp thêm công việc của các ngân hàng trung ương hậu
Covid trong bối cảnh giá nhiên liệu tăng lên. Đó không phải là một hạt
cát gây trở ngại cho cỗ máy, mà là cả một tảng đá. Cuộc khủng hoảng xảy
ra làm đảo lộn kế hoạch đã được chuẩn bị kỹ càng để hỗ trợ kinh tế, xử
lý lạm phát qua việc tăng dần lãi suất. Chứng khoán lao dốc, bên cạnh đó
là nguy cơ cú sốc dầu lửa : dầu thô có thể lên trên 100 đô la một thùng
vì nếu khởi chiến Nga sẽ giảm sản lượng dầu khí. Nhìn chung, là nguy cơ
thị trường mất kiểm soát.
Ngoài cả trăm ngàn quân ở miền đông và
biên giới, cuộc tập trận lớn bắt đầu ngày 10/02 tại Belarus ở phía bắc,
tập trận hải quân trên Hắc Hải ở phía nam, Nga gần như phong tỏa Ukraina
– vốn đã bị chặn lối vào biển Azov. Ngoại giao đoàn nhiều nước đã ra
đi, nhưng phi trường Kiev tối Chủ nhật 13/02 vẫn bình thường với những
hành khách xếp hàng như thường lệ, chỉ có hai chuyến bay bị hủy. Một tài
xế taxi nói với Le Monde, đã chở vài chục nhân viên ngoại giao
phương Tây ra sân bay vào cuối tuần. Họ không tin sẽ xảy ra chiến tranh
và nhiều người Ukraina cũng thế, nhưng tình hình như vậy rất xấu cho
việc làm ăn.
Trước hết là hàng không, bầu trời Kiev đang vắng đi.
KLM ngưng các chuyến bay, các hãng Lufthansa, Swiss, Australian
Airlines, Ryanair giảm tần suất. Những phi cơ bay qua không phận Ukraina
không còn được bảo hiểm kể từ 14/02. Thủ tướng Ukraina loan báo lập quỹ
592 triệu đô la cho các hãng bảo hiểm và thuê máy bay để bảo đảm liên
lạc hàng không, một món tiền không nhỏ đối với một đất nước tài chính
kiệt quệ sau 7 năm xung đột với Nga.
Trên biển, từ sau khi Crimée
bị chiếm năm 2014, Nga kiểm soát lối vào biển Azov, và hai hải cảng nước
sâu của Ukraina gần đó dần dà bị bóp nghẹt. Ngay cả khi không có tập
trận, tàu biển cũng khó qua lại. Nga gây khó khăn cho các tàu Ukraina,
thậm chí buộc neo lại nhiều ngày, gây thiệt hại lớn cho các nhà hàng
hải.
Khủng hoảng Ukraina hay khủng hoảng Nga?
Trên trang Ý kiến của Le Monde, nhà chính trị học Maris Mendras khẳng định « Chúng ta không đối mặt với một cuộc khủng hoảng Ukraina, mà là khủng hoảng Nga ».
Theo bà, khi chơi trò không hòa không chiến với Kiev, tổng thống Nga
muốn ngăn không để xã hội Ukraina dân chủ hóa gây nguy hiểm cho quyền
lực độc tài của mình.
Châu Âu từ nhiều tháng qua sống với nỗi hồi
hộp chiến tranh Ukraina, và sẽ phải chuẩn bị chịu đựng trong một thời
gian nữa, vì tạo bất ổn thường trực là chiến thuật của Putin. Cuộc đối
mặt 5 tiếng đồng hồ giữa hai tổng thống Pháp và Nga tại Kremlin hôm
07/02 cho thấy chính sự chuyên chế và hung hăng của chế độ Putin đang
gây nguy hiểm cho an toàn của người Ukraina, cho tất cả người dân châu
Âu, và cho tương lai của chính người Nga. Trước Emmanuel Macron,
Vladimir Putin vẫn tiếp tục đổi trắng thay đen, khăng khăng nói Ukraina
là kẻ tấn công, rằng NATO đe dọa Nga, và Putin từ chối mọi nhượng bộ.
Điểm
yếu của chế độ Putin là không có sự tham gia của các định chế trong vấn
đề an ninh từ nhiều năm qua. Ông chủ điện Kremlin tự cô lập, chỉ nghe
những người nói theo ý mình. Cũng như mọi nhà độc tài, Putin cố chấp
không tin vào bất cứ chuyên gia nào, kiểm soát báo chí, đàn áp đối lập.
Nắm quyền đã 22 năm, Vladimir Putin sống trong tháp ngà, không nghe phản
biện. Ông ta làm ngơ trước nỗi lo của 146 triệu thần dân vốn muốn được
sống yên ổn và sống tốt hơn, không chịu lắng nghe các nhà chuyên môn.
Ba lý do khiến Nga sẽ không xua quân chiếm Ukraina
Tác
giả không cho rằng các đoàn quân và chiến xa Nga sẽ phất cờ tiến chiếm
toàn bộ Ukraina, và so găng với các nước NATO. Có ba lý do để không tin
kế hoạch A của Matxcơva là xâm lược Ukraina.
Thứ nhất, cuộc chiến
Ukraina đã diễn ra và vẫn tiếp tục từ 8 năm qua với việc kiểm soát vũ
trang vùng Donbass, tấn công tin học thường xuyên, bắt bí về trung
chuyển khí đốt, phân phối hộ chiếu Nga. Kiểu xung đột này mang lại nhiều
lợi ích cho Matxcơva, tại sao lại gánh lấy rủi ro một cuộc chiến tranh
trực diện, kèm theo nguy cơ thất trận?
Thứ hai, Vladimir Putin
không phải là người đi chinh phục mà là kẻ phá rối. Ông ta mụốn tự vệ
trước quá trình dân chủ hóa của xã hội Ukraina, gây nguy hiểm không phải
cho nước Nga mà cho quyền lực độc tài của mình. Putin phải duy trì bất
ổn ở những nước nằm giữa Nga và châu Âu: Ukraina, Gruzia, Belarus,
Moldavia, Armenia để tránh những nước này trở thành đối tác của EU và
NATO.
Thứ ba, đa số người Nga lo sợ khủng hoảng kinh tế xã hội, và không muốn gởi thanh niên đi chiến đấu với một nước bạn. Giới tinh hoa và lớp trung lưu ngày càng hoang mang trước cơn cuồng loạn chống phương Tây của Kremlin và hệ quả là bị trừng phạt, bên cạnh đó là thiếu vắng Nhà nước pháp quyền, ảnh hưởng đến tương lai của họ và con cái.
Được hỏi về ý định của Vladimir Putin, người đứng đầu ngành ngoại giao châu Âu Josep Borrell trả lời: «Không ai biết được chuyện gì sẽ diễn ra, kể cả ông ấy».
Thụy My