Biển Đông: Trung Quốc hung hăng, Mỹ lên gân, Malaysia vững dạ
Tàu ngầm lớp Scorpene của Hải quân Hoàng gia Malaysia, tại cảng Klang, ngoại ô Kuala Lumpur (ảnh chụp 03/09/2009) @wikipedia.org
Hãng tin Reuters ngày 26/02/2014 có bài phân tích « Sự quyết đoán của Trung Quốc làm cho Malaysia cứng rắn hơn trong tranh chấp biển » của Stuart Grudgings, nói về sự thay đổi thái độ – một cách kín đáo – của Malaysia trước những đòi hỏi ngày càng hung hăng của Trung Quốc trong hồ sơ tranh chấp chủ quyền Biển Đông.
Thế nhưng, theo các nhà ngoại giao cao cấp nói với Reuters, thì hai cuộc tập trận hải quân Trung Quốc trong vòng chưa đầy một năm xung quanh bãi ngầm James đã gây sốc cho Malaysia và đã dẫn đến một sự thay đổi đáng kể trong cách tiếp cận của nước này về yêu sách của Trung Quốc trong các tranh chấp ở Biển Đông. Rạn san hô nằm bên ngoài lãnh hải của Malaysia, nhưng thuộc vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý của Malaysia.
Theo các nhà ngoại giao, sự cố gần đây nhất, trong tháng Giêng, đã thúc đẩy Malaysia lặng lẽ đẩy mạnh hợp tác với Việt Nam và Philippines, là hai nước Đông Nam Á bầy tỏ công khai nhất thái độ của mình trước những động thái của Trung Quốc trong khu vực, nhằm cố gắng ép Bắc Kinh chấp nhận một bộ luật ứng xử tại Biển Đông, mang tính ràng buộc.
Sự quyết đoán ngày càng gia tăng của hải quân Bắc Kinh cũng có thể đẩy Malaysia xích lại gần Hoa Kỳ hơn, vốn là đồng minh của nước này trong lĩnh vực an ninh và càng đào sâu thêm các bất đồng giữa Đông Nam Á và Trung Quốc về vùng biển có tiềm năng lớn về khoáng sản.
Thông thường, Malaysia tìm cách giảm nhẹ những quan ngại về an ninh, đồng thời tiếp tục duy trì các quan hệ kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc, vì đây là đối tác thương mại lớn nhất của Malaysia.
Bãi ngầm James, mà Trung Quốc gọi là Tằng Mẫu ám sa (Zengmu Reef), cách Trung Hoa đại lục 1.800 km (1.100 dặm). Bãi ngầm này gần Malaysia, Brunei, Singapore, Philippines, Việt Nam, Indonesia – và hầu như tất cả các nước Đông Nam Á – hơn là so với Trung Quốc.
Tuy nhiên, Bắc Kinh coi những vùng biển này là lãnh thổ cực nam của họ, dựa trên cái gọi là đường vòng chín đoạn thể hiện trên các bản đồ, bao gồm tới 90% tổng diện tích 3,5 triệu km ² ( 1.350.000 dặm vuông) của Biển Đông.
Các bức ảnh mà phương tiện truyền thông Nhà nước Trung Quốc công bố vào ngày 26/01 cho thấy hàng trăm thủy thủ Trung Quốc đứng nghiêm nghe mệnh lệnh trên boong tàu chiến, bên cạnh có hai khu trục hạm và một trực thăng, và báo chí cho biết là các tàu này đang ở bãi ngầm James.
Vào lúc đó, chỉ huy hải quân Malaysia đã bác bỏ những thông tin của truyền thông Trung Quốc, và nói với hãng tin Bernama rằng, các tàu Trung Quốc ở ngoài vùng biển của Malaysia, nơi có nhiều dầu lửa và khí đốt phục vụ cho nền kinh tế quốc gia. Theo các nhà phân tích về an ninh, thì có thể vị chỉ huy này bác bỏ việc tàu Trung Quốc xâm nhập vào vùng biển Malaysia vì các lực lượng hải quân nước này không giám sát hoặc không nhìn thấy các tàu Trung Quốc.
Nhưng các nguồn tin an ninh hàng hải và ngoại giao đã nói với Reuters rằng, cuộc tập trận, với sự tham gia của ba tàu chiến Trung Quốc, trong đó có cả một buổi lễ tuyên thệ bảo vệ chủ quyền của Trung Quốc, đã diễn ra tại bãi ngầm James hoặc gần đó.
Về các sự cố gần đây, ông Tang Siew Mun, chuyên gia về chính sách đối ngoại tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế của Malaysia, hiện làcố vấn của chính phủ Malaysia, nói : « Đó là một lời cảnh tỉnh về điều có thể xẩy ra đối với chúng ta và đang xẩy ra đối với chúng ta ».
«Trong thời gian qua, chúng ta tin tưởng vào mối quan hệ đặc biệt này … Sự cố ở bãi ngầm James đã chỉ ra cho chúng ta thấy rõ và rõ hơn, là khi Trung Quốc bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia của họ, thì đó là một vấn đề khác ».
Càng khẩn cấp phải có một bộ luật về hàng hải.
Cả Bộ Ngoại giao Malaysia cũng như Văn phòng Thủ tướng không trả lời các đề nghị bình luận về những sự kiện này.
Trong khi phản ứng công khai của Malaysia về các sự cố hồi tháng Giêng không ầm ĩ, thì các nhà ngoại giao cao cấp của các nước Đông Nam Á khác cho biết là các đồng nghiệp Malaysia đã hoạt động mạnh hơn kể từ lúc đó, nhằm thúc đẩy một lập trường chung trong các cuộc đàm phán với Trung Quốc về bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông.
Các quan chức của 10 thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc sẽ nối lại đàm phán tại Singapore vào ngày 18 tháng 3, sau khi vào năm ngoái, họ đã đồng ý đẩy nhanh các cuộc đàm phán và từ đó đến, nay, đã đạt được một số tiến triển.
Bộ luật mang tính ràng buộc đối với Trung Quốc và ASEAN sẽ bao gồm những quy định chi tiết về hành vi ứng xử trên biển, làm giảm nguy cơ leo thang căng thẳng có thể dẫn đến xung đột. Trung Quốc nói rằng họ thành thật muốn đạt được một thỏa thuận.
Malaysia, Philippines, Việt Nam, Brunei và Đài Loan tuyên bố có chủ quyền đối với một số vùng tại Biển Đông. Tất cả đều là thành viên của ASEAN, ngoại trừ Đài Loan.
Chưa đầy một tuần sau sự cố tháng Giêng, Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia Anifah Aman đã có chuyến công du không thông báo trước tới Manila để gặp gỡ đồng nhiệm Philippines, Bộ Ngoại giao Philippines đã cho biết như vậy. Theo một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Philippines, thì hai bên đã thảo luận vấn đề Biển Đông.
Sau đó, vào ngày 18/02, các quan chức Philippines, Malaysia và Việt Nam đã tổ chức một cuộc họp để phối hợp chính sách đối với Trung Quốc trong hồ sơ tranh chấp trên biển và bộ quy tắc ứng xử, một nhà ngoại giao nắm bắt các cuộc thảo luận này đã tiết lộ như vậy.
Ông nói : « Trong quá khứ, chỉ có Philippines và Việt Nam thúc đẩy tổ chức một cuộc họp như vậy, nhưng bây giờ chúng ta thấy có sự tham gia của Malaysia ».
Nhà ngoại giao này cho biết thêm, tại cuộc đàm phán không được thông báo trước này, các quan chức đã đồng ý bác bỏ bản đồ chín đoạn của Trung Quốc, thúc đẩy để sớm kết thúc các cuộc thương lượng về bộ luật ứng xử và yêu cầu Brunei tham gia cuộc họp với ba đối tác, tại Kuala Lumpur, vào tháng Ba.
Sự thay đổi chính sách của Malaysia diễn ra trước chuyến thăm Kuala Lumpur của Tổng thống Philippines Benigno Aquino trong tuần này và trước chuyến công du của Tổng thống Mỹ Barack Obama vào tháng Tư.
Các quan chức Mỹ cũng đã có lập trường cứng rắn hơn đối với Trung Quốc trong hồ sơ Biển Đông trong những tuần gần đây. Ngày 13/02, chỉ huy Hải quân Mỹ, Đô đốc Jonathan Greenert cho biết, Washington sẽ hỗ trợ Philippines trong trường hợp xẩy ra xung đột với Trung Quốc trong vùng biển tranh chấp.
Ông Hong Nong, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Luật Biển và Chính sách thuộc Viện nghiên cứu Biển Đông Quốc gia, ở đảo Hải Nam Trung Quốc, nhận định : Những loại ý kiến này giúp động viên một số quốc gia.
Ông cho biết : « Điều này có ảnh hưởng tới ASEAN. Trong quá khứ, Mỹ không bao giờ nói rõ là họ sẽ đứng về bên nào ».
Một căn cứ hải quân mới của Malaysia
Vào tháng 03/2013, một cuộc tập trận tương tự tại bãi ngầm James với sự tham gia của bốn tàu đổ bộ thuộc lực lượng đặc nhiệm Trung Quốc đã làm cho Malaysia lo lắng và dẫn đến việc nước này có một hành động hiếm thấy là phản đối không công khai Trung Quốc.
Ông Ian Storey, một chuyên gia cao cấp tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á của Singapore nói : « Hai sự kiện này làm cho cơ quan phụ trách an ninh quốc gia Malaysia rất lo lắng ».
«Chúng ta có thể dự đoán sẽ có nhiều loại sự cố như vậy trong tương lai. Quân đội Giải phóng nhân dân Trung Quốc sẽ giương cờ Trung Quốc trong vùng biển Malaysia và điều này sẽ buộc Malaysia phải điều chỉnh lại chính sách của mình».
Và dường như Malaysia đang làm điều này.
Vào tháng 10/2013, Malaysia đã công bố kế hoạch xây dựng một căn cứ hải quân tại Bintulu ở Sarawak, thị trấn lớn, gần nhất với bãi ngầm James. Đây sẽ là nơi đồn trú của một lực lượng Thủy quân lục chiến mới, được thành lập theo mô hình của quân đội Mỹ. Bộ trưởng Quốc phòng Malaysia cho biết, mục đích của kế hoạch này là để bảo vệ các trữ lượng dầu khí trong khu vực và không hề nhắc đến Trung Quốc.
Với một cách nói thẳng bất thường, Thủ tướng Najib Razak nói tại New York hồi tháng 09/2013, rằng Trung Quốc đã đưa ra những « tín hiệu hỗn loạn » và không thể không làm cho các nước láng giềng Châu Á mất thiện cảm.
Theo giới phân tích an ninh Malaysia, Washington dự kiến tư vấn và có thể cả huấn luyện để giúp Malaysia lập lực lượng Thủy quân lục chiến.
Ông Tang, một chuyên gia về chính sách đối ngoại, nhận định : « Đây là một phát triển rất quan trọng » và nói thêm rằng điều này có thể thúc đẩy mạnh mẽ mối quan hệ hợp tác quân sự giữa Hoa Kỳ và Malaysia.
Chỉ huy hải quân Mỹ, tướng Greenert, tuyên bối với các phòng viên rằng ông đã thảo luận về việc thành lập lực lượng Thủy quân lục chiến với đối tác Malaysia khi ông đi thăm Malaysia trong tháng này, tuy nhiên, các chi tiết về lực lượng mới này còn rất sơ sài.
Lo lắng về phản ứng của Trung Quốc
Mặc dù thay đổi lập trường, nhưng dường như Malaysia không muốn mạo hiểm gây gây lạnh nhạt trong quan hệ với Trung Quốc và Bắc Kinh thường xuyên tuyên bố rằng các tàu tuần duyên của họ hiện diện trong khu vực là để bảo vệ chủ quyền quốc gia.
Các nguồn tin thân cận với chính phủ Malaysia cho biết, nước này không xem xét việc tham gia kiện tụng cùng với Philippines để chống lại những tuyên bố về quyền của Trung Quốc tại Biển Đông.
Manila đã đưa hồ sơ tranh chấp lên tòa án trọng tài trong khuôn khổ Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển và các luật sư của Philippines nói rằng, tòa án ở La Haye có thẩm quyền cho phép các quốc gia khác tham gia vào vụ kiện tụng này. Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện.
Vả lại, Malaysia đã từng gây ấn tượng khi cho rằng tranh chấp Biển Đông là một vướng mắc trong mối quan hệ mang tính lịch sử và đang phát triển với Trung Quốc. Người cha của ông Najib, cũng là thủ tướng, đã thiết lập quan hệ chính thức của Malaysia với Bắc Kinh vào năm 1974. Đây là quốc gia đầu tiên của ASEAN làm việc này.
Báo New Straits Times, thân chính phủ, hồi tháng 10 năm ngoái, trước khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới thăm Malaysia, đã viết, Malaysia có một ” cách thức tỉnh táo và riêng biệt để giải quyết các xung đột trong khu vực”.
Quan hệ kinh tế song phương đã tăng mạnh. Năm ngoái, Thủ tướng Najib và Chủ tịch Tập Cận Bình đã đề ra mục tiêu tăng gấp ba lần thương mại hai chiều, lên tới 160 tỷ đô la vào năm 2017.
Một nhà ngoại giao cấp cao của phương Tây nói rằng ông hy vọng Malaysia sẽ không có thay đổi lớn trong chính sách cân bằng quan hệ liên minh với Bắc Kinh và Washington.
Theo nhà ngoại giao này, « về nguyên tắc, Malaysia cam kết có cùng lập trường với ASEAN và về bộ quy tắc ứng xử. Nhưng đồng thời, họ cũng lo lắng về phản ứng của Trung Quốc ».
«Họ nghĩ rằng có thể đạt được một thỏa thuận. Nhưng Trung Quốc sẽ không làm như vậy. Người ta có thể thấy là Trung Quốc đang từng bước tỏ ra hung hăng hơn».