Bên cạnh hồ sơ nhân quyền, có một hồ sơ khác mà Chủ tịch TC Tập Cận Bình dứt khoát không nhân nhượng Tổng thống Mỹ Barack Obama, đó là Biển Đông, cho dù lần đầu tiên ông cam kết sẽ không «quân sự hóa» các đảo nhân tạo.

Chủ tịch TC đến thăm Nhà Trắng trong bối cảnh mà từ nhiều tuần qua, các lãnh đạo chính trị và quân sự của Mỹ thay phiên nhau lên án việc Bắc Kinh ráo riết bồi đắp và quân sự hóa đảo thuộc khu vực đang tranh chấp ở quần đảo Trường Sa, đồng thời đã yêu cầu Bắc Kinh dừng ngay những hoạt động xây dựng này.

TC cũng đã nhiều lần nói rõ là các cơ sở được xây dựng trên đảo nhân tạo này cũng có thể sẽ được sử dụng vào mục đích quốc phòng và các hình ảnh vệ tinh cho thấy là Bắc Kinh đã hoàn tất việc xây dựng một phi đạo quân sự và dường như đang xây thêm 2 phi đạo khác.

Trong cuộc họp báo chung ngày 25/09/2015, sau cuộc hội đàm tại Nhà Trắng, Tổng thống Obama đã nhắc lại mối quan ngại nói trên của Hoa Kỳ, vì ông cho rằng việc TC bồi đắp và quân sự hóa các đảo đang tranh chấp, «khiến cho các nước trong vùng càng khó mà đạt đến một giải pháp hòa bình cho các bất đồng».

Đáp lại ông Obama, Chủ tịch TC bác bỏ lời cáo buộc rằng Bắc Kinh đang quân sự hóa các đảo nhân tạo. Tập Cận Bình tuyên bố rằng những hoạt động xây dựng của TC trên quần đảo Nam Sa (trên TC gọi quần đảo Trường Sa) không nhắm vào nước nào hay ảnh hưởng đến nước nào, và Bắc Kinh không hề có ý định quân sự hóa các đảo này.

Theo lời một quan chức cao cấp của chính quyền Mỹ, cam kết nói trên của Tập Cận Bình là một điều mới, mặc dù các quan chức cấp thấp hơn của TC cũng đã từng cam kết như vậy với Ngoại trưởng Mỹ John Kerry vào mùa hè vừa qua.

Về phần bà Bonnie Glaser, chuyên gia về quân sự TC tai Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược CSIS, nêu lên câu hỏi không hiểu Tập Cận Bình dùng chữ «quân sự hóa» ở đây nghĩa là gì? Nghĩa là sẽ không để chiến đấu cơ sử dụng các phi đạo? Hay sẽ không triển khai tên lửa trên các đảo này?

Trong cuộc họp báo chung với Tổng thống Obama hôm qua, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng không nói rõ là cam kết nói trên của ông có ảnh hưởng gì đến các hoạt động xây dựng TC ở Trường Sa hay không.

Một chuyên gia khác về quân sự TC, ông Taylor Fravel, thuộc Viện Công nghệ Massachussets, cũng nhận định rằng tất cả là tùy thuộc vào việc Tập Cận Bình hay TC định nghĩa thế nào là quân sự hóa. Thật ra theo ông Fravel, các đảo hiện do TC và các nước tranh chấp khác chiếm giữ trên thực tế đã được quân sự hóa rồi, vì trên các đảo đó đã có một số binh sĩ trú đóng và một số vũ khí phòng thủ.

Tóm lại, trên hồ sơ Biển Đông, Tập Cận Bình vẫn không lùi bước, cho dù bị Tổng thống Obama thúc ép ngưng ngay các hoạt động xây dựng trên những đảo đang tranh chấp. Nói cách khác, cuộc họp thượng đỉnh ở Nhà Trắng hôm qua đã chẳng giải quyết được gì. Hoa Kỳ thật sự có quyết tâm ngăn chận tham vọng chủ quyền của TC ở Biển Đông hay không, thời gian sẽ trả lời.