Món ăn cúng ông Công ông Táo đặc trưng hai miền Bắc – Nam
Mâm cúng miền Bắc thường có các món chè kho hoặc chè bà cốt, còn người Nam không quên một đĩa kẹo ‘thèo lèo cứt chuột’!
Ngày 23 tháng Chạp hay còn gọi là ngày tiễn ông Công ông Táo về Trời là một trong những ngày lễ quan trọng nhất đối với người Việt từ xa xưa. Người ta quan niệm rằng: Mỗi căn bếp của các gia đình đều được ba vị Táo quân cai quản. Ông Táo (Táo quân hay Thổ Công) là vị Thần cai quản mọi hoạt động của gia chủ, ông là vị Thần quyết định sự may rủi, phúc họa của cả gia chủ, bên cạnh đó ông còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ, giữ bình yên cho gia đình nữa.
 |
Táo Quân có nguồn gốc từ ba vị Thần: Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Tàu, nhưng được người Việt chuyển hóa sự tích hai ông một bà và lưu truyền qua nhiều đời. Theo đó, xa xưa có hai vợ chồng tên là Trọng Cao, và Thị Nhi, sống với nhau đã lâu mà không có con, sinh ra buồn phiền, hay cãi cọ. Một hôm, hai vợ chồng xảy ra xô xát, người vợ bỏ đi, và gặp người chồng mới tên là Phạm Lang. Khi Trọng Cao hết giận và cảm thấy mình có lỗi, đi tìm Thị Nhi thì tiền bạc tiêu tán, phải đi ăn xin, và tìm đến đúng gia đình của người vợ.
> Hai người nhận ra nhau, người vợ ân hận vì đã trót lấy Phạm Lạng làm chồng. Sợ chồng mới bắt gặp chồng cũ khó giải thích, Thị Nhi nói Trọng Cao nấp trong đống rơm ngoài vườn. Phạm Lang về nhà liền ra đốt đống rơm, để lấy tro bón ruộng và không may thiêu chết Trọng Cao. Quá đau khổ, Thị Nhi nhảy vào đống lửa chết cùng chồng cũ. Phạm Lang bất ngờ cũng nhảy vào đống rơm đang cháy để chết cùng vợ. Câu chuyện cảm động của ba người cảm động Trời xanh, nên được Ngọc Hoàng sắc phong làm Táo quân: Phạm Lang làm Thổ công, trông coi việc bếp, Trọng Cao làm Thổ địa, trông coi việc nhà cửa, Thị Nhi làm Thổ kỳ, trông coi việc chợ búa.
 |
Người miền Bắc thường cúng ông Công ông Táo khá sớm, và thời gian muộn nhất là 12 trưa 23 tháng Chạp Âm lịch, bởi người ta quan niệm rằng: Sau giờ đó ba vị Táo quân đã về trời. Về cơ bản, mâm cúng ngày 23 tháng Chạp của người miền Bắc không khác nhiều so với các ngày cúng Giao thừa, hay Hóa vàng, với các món truyền thống đặc trưng như: gà luộc, bánh chưng, xôi vò, xôi gấc, canh măng, canh bóng, đĩa xào thập cẩm, giò, mâm ngũ quả, nem (chả giò), cá kho, hành muối…
Với những gia đình truyền thống, ưa sự cầu kỳ chu đáo trong việc làm mâm cỗ cúng thì không thể thiếu các món đặc trưng miền Bắc như: xôi chè, chè bà cốt, chè kho, chè xôi nén, hoặc chè con ong. Đây đều là những loại chè thường chỉ có miền Bắc. Tuy tên gọi là chè nhưng đa phần chúng được nấu như xôi, vị ngọt sắc. Khi nấu chè cúng, người ta cố ý để chè vương lên ông đầu rau, thậm chí cố ý bôi chè lên đầu rau để Táo Quân lên Trời tâu bày cho ngọt giọng.
 |
Có nhiều điểm tương đồng nên mâm cỗ của người miền Nam cũng có hầu hết các món ăn chính như miền Bắc, tuy nhiên có thêm một đĩa kẹo vừng đen và đậu phộng. Hẳn nhiều người ở các vùng miền khác thấy món ăn này đôi chút xa lạ. Ngay cả người dân địa phương cũng không biết từ bao giờ đĩa kẹo thập cẩm này xuất hiện trên mâm cúng ngày 23 tháng Chạp, và cũng không biết do đâu nó lại có tên gọi là “thèo lèo phân chuột”.
Một số người giải thích rằng, khu vực này xưa kia có nhiều người Hoa sinh sống nên ảnh hưởng ít nhiều văn hóa Tàu. “Thèo lèo” được giải thích là đọc chệch của chữ “trà liệu” trong tiếng Tàu, nghĩa là vật dụng để ăn khi uống trà. Người Hoa rất ưa chuộng sử dụng lạc và vừng khi nấu ăn, không chỉ đơn giản là vì mùi vị. mà còn do quan niệm chúng sẽ mang lại may mắn và sung túc cho Năm Mới. Trên thực tế, nhâm nhi tách trà nóng, với đĩa kẹo dân dã thập cẩm này cũng rất hợp vị. Cái ngọt của đường, beo béo của vừng, dường như được trung hòa thông qua vị đắng chát của trà.
23 tháng chạp đưa ông Táo về trời, ở miền Bắc cỗ cúng gồm 3 mũ ông công, cá chép vàng.. Người miền Trung cúng thêm con ngựa giấy, trong khi miền Nam chỉ cần mũ, áo ông công là đủ.
Không khí Tết bắt đầu nhộn nhịp kể từ ngày tiễn Táo quân về chầu trời vào 23 tháng chạp. Đồ cúng gồm bánh, kẹo và nước trà. Lễ vật cúng Táo công thường có 3 chiếc mũ ông công (2 mũ đàn ông và 1 mũ đàn bà). Những đồ vàng mã này sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo.
Ngoài ra, để ông Táo có phương tiện về chầu trời, người miền Bắc hay cúng một con cá chép (hay cá vàng) còn sống thả trong chậu nước. Sau đó, cá sẽ được phóng sinh ra ao hồ hay ra sông. Tuy nhiên, tục phóng sinh ngày nay cũng bị lạm dụng, nhiều người mua hàng trăm con cá để phóng sinh, thậm chí phóng sinh tôm, cua, ếch, nhái, rùa với số lượng lớn. Tôm cá chết gây ô nhiễm môi trường.
Theo tục xưa, những nhà có trẻ con còn cúng Táo quân một con gà luộc. Gà luộc này phải là gà trống mới tập gáy (tức gà mới lớn), ngụ ý nhờ Táo quân xin với Ngọc Hoàng cho đứa trẻ sau này lớn lên có nhiều nghị lực và sinh khí hiên ngang như con gà cồ.
Ở miền Trung, người dân hay cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ. Còn miền Nam, các nhà chỉ cúng mũ, áo và đôi khi bằng giấy là đủ.
Khi khấn, đa phần không cầu xin phú quý, cũng không cầu xin no đủ, mà chỉ xin Táo công bẩm báo điều tốt, bớt nói điều không hay. Từ 30 Tết đến mùng 5 Tết, các nhà lại dán ảnh Táo quân để mời ngài quay trở lại.
Phương pháp đặt bàn thờ Táo quân
Người Việt quan niệm ba vị thần Táo định đoạt phúc đức cho gia đình. Phúc đức này do việc làm đúng đạo lý của gia chủ và những người trong nhà. Tuy vậy, ngoài Bắc có xu hướng thờ chung là thổ địa, thổ công.
Trên thực tế, bếp là nơi nấu nướng phục vụ ăn uống, nếu không chú ý thì khả năng “Bệnh tòng khẩu nhập” khó đảm bảo bình an cho gia đình.. Bếp là nguồn nuôi sống con người, vạn vật sống được là nhờ ăn uống, vì thế rất coi trọng bếp nấu.
Một số điều kiêng kỵ trong khu bếp
– Bếp không quay ra cửa chính (có nghĩa là người nấu không quay lưng ra cửa).
– Cửa bếp không hướng ra cửa, tránh tà khí xông thẳng vào.
– Phía sau bếp phải là tường kín, không nên đặt ở cửa sổ.
– Đặt bếp tránh “Thủy hỏa xung khắc”, không đối diện vòi nước hay tủ lạnh.
– Cửa bếp không đối diện phòng ngủ, bếp không gần phòng ngủ đặc biệt là đặt giường gần bếp.
– Cửa bếp không đối diện khu vệ sinh.
Quan niệm xưa cho rằng thần Táo cai quản việc bếp núc. Công việc chủ yếu của Táo quân là thay trời giám sát việc thiện ác tại mỗi gia đình, hàng năm vào dịp 23 tháng chạp ông Táo về thiên đình để báo cáo với Ngọc Hoàng mọi việc. Ngoài ra Táo quân còn là Thần hộ trạch (giữ nhà), không cho tà ma vào nhà gây rối cho gia đình.
Vị trí đặt bàn thờ Táo quân
Đặt bàn thờ Táo quân thường là ở bên trên bếp nấu (gọi là trang thờ), trên vách bàn thờ có câu liễn “Định phúc Táo quân”.
Việc bài trí, sắp xếp của khu bếp ngăn nắp, đúng phong thủy sẽ làm cho chất lượng cuộc sống nâng cao. Khu bếp trong một gia đình phản ánh toàn bộ sinh hoạt, văn hóa của ngôi nhà đó, nhìn vào khu bếp ta có thể đánh giá được tính cách của chủ nhân. Dù việc bài trí có như thế nào, có đúng phong thủy hay không, thì làm đẹp cho khu bếp phản ánh nhu cầu ngày càng phát triển của xã hội hiện đại.
Có người thờ cúng nhưng để khu vực nhà bếp quá dơ bẩn cũng không tốt, vì chỗ nấu ăn là nơi rất cần sự sạch sẽ, an toàn vệ sinh thực phẩm.
Theo tục lệ cổ truyền, người Việt tin rằng, hàng năm, cứ đến ngày 23 tháng Chạp âm lịch, Táo Quân lại cưỡi cá chép bay về trời để trình báo mọi việc xảy ra trong gia đình với Ngọc Hoàng. Cho đến đêm Giao thừa Táo Quân mới trở lại trần gian để tiếp tục công việc coi sóc bếp lửa của mình.
Vị Táo Quân quanh năm ở trong bếp nên biết hết mọi chuyện hay dở tốt xấu của mọi người, cho nên để Vua Bếp “phù trợ” cho mình được nhiều điều may mắn trong năm mới, người ta thường làm lễ tiễn đưa Ông Táo về chầu Ngọc Hoàng rất trọng thể.
Người ta thường mua hai mũ Ông Táo có hai cánh chuồn và một mũ dành cho Táo Bà không có cánh chuồn, ba cái áo bằng giấy cùng một con cá chép (còn sống hoặc bằng giấy, hoặc cũng có thể dùng loại vàng mã gọi là “cò bay ngựa chạy”) để làm phương tiện cho “Vua Bếp” lên chầu trời.
Ông Táo sẽ tâu với Ngọc Hoàng về việc làm ăn, cư xử của mỗi gia đình dưới hạ giới. Lễ cúng thường diễn ra trước 12h trưa, sau khi cúng xong, người ta sẽ hóa vàng đồ lễ, nếu có cá sống thì sẽ đem thả xuống sông, hồ, biển hay giếng nước, tùy theo khu vực họ sinh sống.
Lễ vật:
Mâm cỗ mặn, bánh kẹo, trầu cau, rượu. Hương, đèn nến, lọ hoa tươi, đĩa ngũ quả tươi. Ba bộ mũ áo, hia hài Táo Quân cùng tiền vàng. Ba con cá chép sống.
Sau khi bày lễ, thắp hương và khấn vái xong, đợi hương tàn lại thắp thêm một tuần hương nữa, lễ tạ rồi hóa vàng mã và thả cá chép ra ao, hồ, sông, suối… để thả cá chở ông Táo lên chầu Trời.
Việc chưng bày vật phẩm cá chép tại nhà dịp Tết sau khi tiễn ông Táo về trời luôn mang lại điều tốt lành cho gia chủ cả năm, tham khảo thêm tại đây
Bài khấn:
Con kính lạy ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân.
Tín chủ chúng con là: …………
Ngụ tại: ………………………….
Hôm nay là ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm, sắp sửa hương hoa vật phẩm, xiêm hài áo mũ, kính dâng Tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái. Chúng con kính mời ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án thụ hưởng lễ vật.
Phỏng theo lệ cũ, ngài là vị chủ, ngũ tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo quân chứng giám.
Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn thần, gia ân châm chước. Ban lộc ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Dãi tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
– Phục duy cẩn cáo!
Nguồn: Phong Thủy tổng hợp