Đằng sau sự thanh trừng tham nhũng ở Việt Nam là gì?

Tác giả: Matthew Tostevin và Mai Nguyễn

Dịch giả: Trúc Lam

11-12-2017

HÀ NỘI (Reuters) – Việc Việt Nam thanh trừng [các quan chức] tham nhũng cấp cao đã dẫn tới việc bắt giữ hàng chục quan chức của công ty dầu khí quốc doanh PetroVietnam và ngành ngân hàng.

Cũng như việc làm sáng tỏ tình trạng đút lót, hối lộ, quản lý kém và chủ nghĩa gia đình trị, trong các công ty nhà nước ở thời điểm cổ phần hóa đang gia tăng, các vụ bắt giữ cho thấy, phe bảo thủ có uy thế hơn trong Đảng Cộng sản cầm quyền.

Có ít nhất 51 người tại PetroVietnam và khu vực ngân hàng đã bị bắt. Một số đã bị đưa ra xét xử và đã bị kết án. Nhân vật cao cấp nhất bị bắt giữ là cựu Chủ tịch Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PetroVietnam), Đinh La Thăng. Ông ta là ủy viên Bộ Chính trị đầu tiên bị truy tố trong hàng thập kỷ. Cả ông Thăng lẫn luật sư của ông không đưa ra bình luận. Đức cáo buộc Việt Nam bắt cóc một nghi phạm, là người của PetroVietnam, ông Trịnh Xuân Thanh. Hơn 100 quan chức khác cũng đang bị đe dọa truy tố hoặc đã bị giáng chức hoặc bị sa thải.

PetroVietnam là một doanh nghiệp phức tạp của 15 đơn vị trực tiếp, 18 công ty con và 46 chi nhánh, trong đó sở hữu cổ phần nhỏ hơn. Hàng trăm triệu đô la lỗ lã gọp lại ở các đơn vị khác nhau, từ ngân hàng cho đến các công ty xây dựng và các nhà máy điện, cho tới các nhà máy dệt may.

Các vụ xì căng đan tại PetroVietnam liên quan tới ngành ngân hàng thông qua thỏa thuận, trong đó công ty dầu mỏ đã thua lỗ 35 triệu đô la (26,2 triệu bảng Anh) trong một khoản đầu tư vào Ocean Bank. Cựu giám đốc điều hành của một ngân hàng cho vay này – và là cựu Chủ tịch PetroVietnam – đã bị kết án tử hình.

Nó cho thấy một nỗ lực phối hợp nhằm kiềm chế tham nhũng ở quy mô lớn, thông qua đó một số quan chức, bảo đảm sự làm giàu cá nhân và làm lu mờ hình ảnh của đảng cầm quyền.

Nhưng nó cũng cho phép lãnh đạo Đảng Cộng sản hiện nay mạnh tay hơn dưới thời Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, sau khi thắng trong một cuộc tranh đấu quyền lực với cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng hồi năm ngoái.

Cho dù việc bắt giữ có tiến triển xa hơn hay không thì uy quyền của ông Trọng được bảo đảm thêm một nhiệm kỳ, kéo dài đến năm 2021 và phe của ông ta được đặt ở vị thế tốt hơn để duy trì sự thống trị của nó, thậm chí còn vượt lên trên đó nữa.

Mặc dù đảng thể hiện hình ảnh đoàn kết, nhưng có nhiều quan điểm khác nhau về mọi mặt, từ tốc độ và sự cởi mở của cải cách, đến sự cân bằng ngoại giao cân đối giữa Việt Nam với Trung Quốc, Hoa Kỳ và các cường quốc khác.

Điều đặc trưng nhất cho vai trò lãnh đạo hiện nay là chủ nghĩa bảo thủ trong việc bảo vệ quyền lực tuyệt đối của đảng qua sự liên kết chặt chẽ với cơ quan an ninh.

Nó đánh dấu sự thay đổi phong cách từ sự lãnh đạo dưới thời ông Dũng và các đồng minh của ông ta, một số người nổi lên như những nhân vật có quyền hành  riêng và cho thấy các dấu hiệu sẵn sàng cho sự cởi mở chính trị hơn.

Cùng với các vụ bắt bớ những người tham nhũng, Việt Nam cũng đã bắt giữ nhiều blogger, các nhà hoạt động và các nhà phê bình khác trong năm nay hơn bất cứ năm nào khác, kể từ cuộc đàn áp năm 2011 đối với các nhà hoạt động thanh niên.

Rất ít nước mắt thương khóc đối với các vụ bắt giữ các quan chức cũ, nhưng cũng có sự hoài nghi về động cơ thực sự. Sự tham nhũng hàng ngày của các quan chức cấp thấp và cảnh sát, vẫn là một nhân tố trong đời sống của người Việt Nam.

Lợi nhuận ròng của PetroVietnam trong năm 2016 thấp nhất so với ít nhất 7 năm qua, chỉ hơn 7% so với hơn 15% trong năm 2009. Công ty này nói với Reuters rằng, giá dầu là nguyên nhân lớn nhất, nhưng nó cũng cho biết các dự án thất bại, và chính việc làm sai trái các quan chức cũng có bị ảnh hưởng [tới lợi nhuận].

Cổ phiếu của Petrolimex không được niêm yết trên sàn chứng khoán, nhưng một số đơn vị của PetroVietnam làm ăn kém hiệu quả hơn so với công ty cổ phần PTT của Thái Lan từ năm 2009.

Mặc dù cuộc thanh trừng chỉ cho thấy sự củng cố chính trị của đảng, lãnh đạo đã cho thấy, ít có dấu hiệu trì hoãn cải cách kinh tế hơn so với chính quyền trước đây.

Trước áp lực từ thâm hụt ngân sách, Chính phủ đã đẩy nhanh kế hoạch bán các cổ phần chính trong những tài sản hấp dẫn nhất – nhà máy bia Sabeco và Vinamilk.

Các cổ phần tại ba đơn vị của PetroVietnam cũng đang được bán.

Một số nhà phân tích kinh tế và kinh doanh tin rằng, sự sợ hãi của các quan chức bị quy tội tham nhũng có thể tiếp tục giữ các quyết định quan liêu trong các công ty nhà nước và các bộ.