Ngô Nhân Dụng: Trump lo lấy việc ngoại giao!

Tổng thống Donald Trump quen cầm đầu những công ty kinh doanh địa ốc. Trong nghề mở mang và khai thác sân cù (golf), khách sạn, sòng bài, khu giải trí hoặc thương mại, vân vân, ông Trump tự quyết định những vụ mua bán. Ông không cần có một “bộ ngoại giao.” Có lẽ vì thế, bây giờ ông chính ông hay quyết định việc bang giao với các nước, Bộ Ngoại Giao không cần thiết lắm.

Ông lại quen nghĩ gì bèn nói ra ngay cho cả thế giới nghe, bằng những thông điệp “Twitter” ngắn, không quá 140 chữ cái (letters). Nhiều khi, ông “tuýt” ra những ý kiến trái ngược với các bộ trưởng hoặc chuyên viên trong chính phủ ông.

Như vừa rồi, nhân vụ Á Rập Saudi cùng mấy tiểu quốc đàn em, và Ai Cập, tẩy chay không chơi với Qatar, một tiểu vương quốc khác cùng nằm trên một bán đảo. Tranh chấp giữa các nước này khá phức tạp, vì họ tranh giành ảnh hưởng trong thế giới Á Rập với nhau. Nhiều nước Á Rập và Hồi Giáo trong vùng cũng đứng ngoài, như Kuwait, Thổ Nhĩ Kỳ, đang tìm cách giải hòa hai bên. Nhưng ông Trump không nhịn được. Vì ông mới đi thăm Saudi về, chuyến đi ông rất hài lòng vì được đón tiếp huy hoàng, vương giả! Ông vẫn coi đó là một cuộc công du thành công rực rỡ.

Ông Trump bèn tuýt để ủng hộ quyết định đoạn giao Qatar của Saudi, nhân dịp kể công của mình: “Tốt quá, tôi đã gặp Vua Saudi và 50 nước khác, chuyến đi đã có kết quả! Họ mới tỏ thái độ nghiêm khắc với bọn tài trợ các nhóm khủng bố!” Lát sau, ông tuýt thêm: “Có lẽ Đại họa khủng bố bắt đầu chấm dứt.” (Ông khiêm tốn, chưa nói: Nhân loại phải biết ơn tôi!)

Khi tuýt như thế, Tổng thống Trump đã bỏ quên, hay không biết, rất nhiều điều!

Kể tội Qatar “tài trợ khủng bố” chỉ là cái cớ các nước Saudi Arabia, Bahrain, Egypt, các tiểu quốc United Arab Emirates (UAE) và Yemen nêu ra để cắt liên hệ với Qatar. Chỉ vì Qatar không theo cùng một đường lối của Saudi và Ai Cập đối với tổ chức Huynh Đệ Hồi Giáo, một tổ chức đã ra đời từ hàng trăm năm trước, họ chống các chế độ độc tài, và đã lan tràn khắp thế giới Á Rập. Các nước trên cũng ghét Qatar vì vị tiểu vương (emir) ở đó rất thân dân, chế độ tương đối cởi mở so với lân bang, với đài truyền hình Al Jazeera được coi là tiếng nói tự do nhất trong vùng, hàng triệu người nói tiếng Á Rập khắp nơi theo dõi.

Trong khi đó, chính Qatar cũng chống khủng bố! Họ tài trợ những nhóm dân Syria nổi dậy chống chính quyền Assad và chống cả lực lượng IS! Quan trọng hơn nữa, Qatar là một đồng minh quan trọng của Mỹ tại Trung Đông! Căn cứ Al Udeid, ngoài thủ đô Doha xứ này, là nơi đặt bản doanh của không quân Mỹ và đồng minh, nơi phát xuất các máy bay oanh kích IS tại Syria và yểm trợ cho quân Mỹ tại Afghanistan và Iraq. Có 10,000 quân nhân Mỹ đang đồn trú ở đó. Chính quyền Qatar đã bỏ ra một tỷ đô la Mỹ xây dựng căn cứ này trước đây hơn 20 năm, chỉ để tiếp đón quân Mỹ, khi chính nước họ chưa có không quân. Chỉ huy lực lượng cho vùng Trung Đông (Central Command) của quân đội Mỹ đặt tiền trạm tại Al Udeid, với bộ máy tình báo bao trùm cả vùng. Tháng Tư vừa qua, bộ trưởng quốc phòng Mỹ Jim Mattis và bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex W. Tillerson đã tới Qatar; ông Mattis ở lại đó đến ba ngày! Vị Emir cai trị Qatar, với hơn 2 triệu dân mà 90% là công nhân ngoại quốc, đã cho dân chúng được bỏ phiếu bầu một phần nghị viện. Qatar cũng bỏ tiền ra giúp mở chi nhánh các đại học lớn của Mỹ như Cornell, Georgetown và Northwestern.

Ông Trump đã đứng hẳn về phía Saudi trong cuộc tranh chấp với Qatar, không biết rằng Qatar đang là một vương quốc đồng minh và họ cũng chống khủng bố IS, là điều chính ông Trump đang coi là một mục tiêu chiến lược! Cùng lúc đó, bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex W. Tillerson và bộ trưởng quốc phòng Jim Mattis, đang đi công việc ở Sydney, Australia đều lên tiếng kêu gọi Saudi và Ai Cập hãy hòa giải với Qatar!

Thói quen “tuýt” của Tổng thống Donald Trump lại vừa gây rắc rối với cả ông thị trưởng London và bà thủ tướng Anh. Sau khi quân khủng bố tấn công ở cây cầu London, ông Trump tuýt để chỉ trích: “Có đến 7 người chết và 48 bị thương vì khủng bố mà ông Thị trưởng London lại nói không cần hoảng hốt!” Ông Trump đã nghe gà hóa cuốc, vì ông thị trưởng Sadiq Khan chỉ khuyên dân chúng London, sau vụ khủng bố, “đừng hoảng hốt khi thấy cảnh sát gác khắp nơi.” Văn phòng ông Khan đã tuyên bố ông bận rộn không có thời giờ trả lời ông Trump; nhưng lời mời ông tổng thống Mỹ qua thăm London vào tháng Mười đã được rút lại. Bà thủ tướng Anh lập tức lên tiếng bênh vực ông thị trưởng London, một người gốc Pakistan, theo Hồi Giáo, và thuộc đảng đối lập Lao Động, trong lúc dân Anh sắp đi bỏ phiếu bầu nghị viện.

Nhưng sau đó ông Trump vẫn chưa chịu ngưng. Ông không những chỉ trích lời giải thích của thành phố London mà còn đả kích giới truyền thông loan tin về lời giải thích đó! Trong khi tổng thống Mỹ tiếp tục tuýt như vậy, thì ông Lewis Lukens, đang xử lý chức đại sứ Mỹ ở London trong khi chưa có đại sứ chính thức, đã lên tiếng ca ngợi tài lãnh đạo của Thị trưởng Sadiq Khan trong hoàn ảnh khó khăn!

Tình trạng trống đánh suôi kèn thổi ngược đã từng diễn ra trong chính sách ngoại giao của chính phủ Mỹ nhiều lần rồi.

Trong khi ông Trump coi hiện tượng khí quyển đang nóng thêm là một “trò lường gạt” và kịch liệt chống thỏa hiệp Paris giảm bớt khí thải, thì ngoại trưởng của ông, Rex Tillerson, đã nói rằng “mối nguy khí hậu thay đổi là có thật, và hậu quả rất nghiêm trọng khiến loài người phải hành động! Nước Mỹ phải tham dự vào cuộc thảo luận này.”

Mới hôm Thứ Hai, người đang xử lý chức đại sứ Mỹ ở Bắc Kinh, ông David Rank, một nhân viên ngoại giao 27 năm, nói thông thạo 5 ngôn ngữ kể cả tiếng Tầu, đã từ chức, vì phản đối Tổng thống Trump rút khỏi thỏa ước Paris. Bắc Kinh sắp tiếp đón ông Rick Perry, bộ trưởng năng lượng Mỹ, và ông Rank sẽ phải đưa ông Perry đi gặp quan chức Trung Cộng. Ông Rank nói rằng ông sẽ không thể làm nhiệm vụ giải thích và biện hộ cho việc tổng thống của ông rút khỏi thỏa ước Paris, vì lương tâm không cho phép!

Ghế đại sứ Mỹ ở Bắc Kinh, cũng như ở London, vẫn còn để trống vì người được Tổng thống Trump đề cử, ông Terry Branstad, thống đốc Iowa, đã được Thượng viện phê chuẩn nhưng chưa sẵn sàng nhậm chức. Ông Terry Branstad là một “bạn thân” của ông Tập Cận Bình, vì hồi trẻ ông Bình đã từng tới tiểu bang Iowa sống mấy tháng nghiên cứu về nông nghiệp.

Ghế đại sứ Mỹ ở rất nhiều nước vẫn còn bỏ trống, hơn bốn tháng sau khi ông Trump nhậm chức. Vẫn chưa có đại sứ Mỹ ở Đức, Nam Hàn, và mấy nước lớn vùng Trung Đông; toàn là những địa điểm đang nóng.

Ngày Thứ Hai vừa qua, chính ông Trump lại “tuýt” để công nhận chuyện này, nhưng để lên án đảng Dân Chủ. Ông viết: “Đảng Dân Chủ trì hoãn đến cùng không phê chuẩn các chức vụ tôi bổ nhiệm, trong đó có các đại sứ. Bọn họ chỉ là một đám CẢN ĐƯỜNG (viết hoa)! Tôi muốn phê chuẩn!”

Nhưng sự thật là đảng Cộng Hòa đang nắm quyền ở Thượng viện, việc phê chuẩn các đại sứ hoàn toàn nằm trong tay họ. Các nghị sĩ Cộng Hòa đang bận rộn nhiều chuyện khác! Số đại sứ chính thức còn quá nhỏ cũng vì Tòa Bạch Ốc rất chậm chạp trong việc đề nghị những người được ông Trump chọn qua Thượng viện, rồi lại chậm chạp trong việc chuẩn bị giấy tờ, lài liệu cho mỗi ứng viên. Mới chỉ có ba vị đại sứ qua đủ các cửa ải. Hiện có năm vị đại sứ đã được tổng thống bổ nhiệm nhưng còn chờ giấy tờ. Đại sứ Mỹ ở New Zealand, ông Scott Brown đang chờ được Thượng viện biểu quyết. Ông Bill Hagerty, đại sứ ở Tokyo, còn chờ ủy ban ngoại giao Thượng viện bỏ phiếu – trong khi đó Tổng thống Trump đã gặp thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe hai lần rồi.

Một lý do khiến vẩn còn 67 ghế đại sứ bỏ trống là vì chính quyền Trump không có thời giờ, mà còn vì bộ ngoại giao không nằm trong những ưu tiên của ông tổng thống. Ngân sách ông Trump đang đưa qua quốc hội tính cắt gần 19 tỷ, giảm 32% tiền cho bộ ngoại giao. Ghế phụ tá bộ trưởng ngoại giao đặc trách vùng Đông Á và Thái Bình Dương hiện cũng chưa biết sẽ trao cho ai. Ông Tillerson đề nghị một vị thứ trưởng nhưng ông Trump bác bỏ, vì người này năm ngoái không ủng hộ ông. Nhiều nhân viên bộ ngoại giao Mỹ đã công khai tỏ ý bất bình với đường lối mà ông tổng thống đưa ra. Khoảng 1000 người đã ký phản đối các lệnh cấm du lịch và di dân từ một số nước Hồi Giáo của ông Trump.

Ai cũng công nhận Donald Trump là một vị tổng thống “khác thường,” không giống ai trong số những người tiền nhiệm. Nhưng trong lãnh vực ngoại giao tính khí khác thường của ông sẽ làm khổ những người cộng sự. Các ông Jim Mattis và Rex W. Tillerson trong mấy tháng qua đã vất vả đi trấn an các nước đồng minh, sau những lời “tuýt” của ông tổng thống. Họ đã bảo đảm với các nước châu Âu rằng Mỹ không bỏ qua NATO; nói chuyện với Nhật Bản và Nam Hàn để họ yên tâm ông Trump không ngả theo ý kiến của Trung Cộng. Họ đang qua Úc châu để thắt chặt mối quan hệ, mấy tháng sau khi ông Trump “cúp ngang” cuộc điện đàm với thủ tướng Úc.

Chắc họ sẽ phải bay gấp qua Qatar để xin lỗi vị “Emir” xứ này, ông Tamim bin Hamad Al Thani, người mới gặp Tổng thống Trump tháng trước, tại nước Saudi. Và sau cuộc gặp gỡ đó, ông Trump đã tuyên bố bang giao giữa hai nước “cực kỳ tốt đẹp!” (extremely good).

Ông Mattis có thể nhắc lại rằng Bộ quốc phòng Mỹ đã được chính quyền Qatar báo trước vụ xung độ Qatar, Saudi sắp nổ lớn, và đã nghe họ cam kết biến cố này sẽ không ảnh hưởng gì đến quan hệ với chính phủ Mỹ – ít nhất, trước khi Tổng thống Trump bắt đầu “tuýt” kể công trạng của ông đã thúc đẩy các nước Á Rập khác đoạn giao với Qatar!