Mỹ – Trung – Đài qua năm điểm nóng

Theo BBC                                                                                                                       15/12/2016

Nhân các diễn biến mới nhất quanh các phát biểu của Tổng thống tân cử Donald Trump về chính sách “Một nước Trung Quốc”, BBC điểm lại năm thời điểm quan trọng nhất trong quan hệ Hoa Kỳ với Trung Quốc và Đài Loan.

Hoa Kỳ dưới thời của Tổng thống Jimmy Carter đã chuyển quan hệ ngoại giao chính thức với Trung Hoa Dân quốc (Đài Loan) sang công nhận Trung Quốc. Đáp lại, Quốc hội Mỹ thông qua Luật Quan hệ với Đài Loan – Taiwan Relations Act, để bắt buộc Hành pháp có động tác bảo vệ Đài Loan nếu bị Trung Quốc tấn công.

Hoa Kỳ thời Tổng thống Ronald Reagan và Trung Quốc ra Thông cáo chung 17 tháng Tám (August 17 Communique’) về quan hệ hai bên liên quan đến Đài Loan.

Trung Quốc muốn Hoa Kỳ cam kết sẽ giảm dần và ngưng bán vũ khí cho Đài Loan. Nhưng sau nhiều tháng thương lượng căng thẳng với sự tham gia trực tiếp của Phó Tổng thống George H. Bush, hai bên đồng ý về ngôn từ khá chung chung của văn bản. Theo đó, CHND Trung Hoa cam kết duy trì hòa bình trong quan hệ xuyên eo biển Đài Loan, và Hoa Kỳ cam kết tôn trọng chủ quyền Trung Quốc và chính sách ‘Một nước Trung Hoa’.

Cùng lúc Tổng thống Reagan đã đưa ra sáu đảm bảo an ninh cho chính phủ Đài Loan.

Còn gọi là Sáu Không, ông Reagan cam kết Hoa Kỳ sẽ:

•Không đặt ra thời điểm ngưng bán vũ khí cho Trung Hoa Dân quốc. 

•Không gây sức ép lên Trung Hoa Dân quốc để buộc họ đàm phán với CHND Trung Hoa

Tháng 6/1995, Trung Quốc bắn thử một loạt hỏa tiễn về phía Đài Loan, rơi xuống vùng biển cách đảo Bành Gia do Đài Loan kiểm soát chỉ 50 km. Bắc Kinh muốn cảnh cáo những người theo xu hướng độc lập ở Đài Loan và phản đối chuyến thăm của ông Lý Đăng Huy sang ĐH Cornell, Hoa Kỳ tháng trước khi ông phát biểu về ‘Tiến trình dân chủ hóa Đài Loan’.

Đài Loan tiếp tục vận động xin gia nhập trở lại Liên Hiệp Quốc trong làn sóng ủng hộ ông Lý ra tranh cử tổng thống.

Tháng 3/1996, căng thẳng không giảm và Trung Quốc bắn hai hỏa tiễn M9 có khả năng chở đầu đạn hạt nhân qua Đài Loan. Một trái bay qua bầu trời gần Đài Bắc và rơi xuống điểm ngoài biển cách Cao Hùng chỉ 30 hải lý.

Ngay lập tức, Tổng thống Bill Clinton điều hai hàng không mẫu hạm USS Nimitz và USS Independence tới gần Đài Loan. Tàu USS Nimitz đã đi xuyên qua eo biển để thị uy, cùng lúc Hoa Kỳ ra thông báo nói về nhu cầu “có biện pháp thận trọng”. Sau khi thắng cử tổng thống, Lý Đăng Huy phát biểu ‘hạ nhiệt’ cho căng thẳng xuyên eo biển và tình hình trở lại như cũ.

Tổng thống Trần Thủy Biển của Dân Tiến Đảng tại Đài Loan (thắng cử hai năm trước) có bài phát biểu tại Tokyo, nêu ra chính sách ‘Nhất biên nhất quốc’ (One Country on each side) nhất mạnh vào sự tồn tại song song nhưng riêng biệt giữa Đài Loan và Trung Quốc. Cả Hoa Kỳ và Trung Quốc yêu cầu giải thích.

Bà Thái Anh Văn, phụ trách chính sách Hoa lục của chính phủ Trần Thủy Biển phải sang Hoa Kỳ giải thích ý của ông Trần không phải là “tuyên bố độc lập”. Hoa Kỳ tái xác nhận với Trung Quốc về chính sách ‘Một nước Trung Quốc’ và rằng Washington phản đối Đài Loan độc lập.

Tuy thế, báo giới quốc tế ghi nhận đây là bước ngoặt về bản sắc Đài Loan với ngày càng nhiều người Đài Loan không muốn theo đuổi cả biểu tượng ‘Trung Hoa Dân quốc’, lẫn về thống nhất với Trung Quốc cộng sản. Họ tuần hành dưới khẩu hiệu tiếng Anh ‘Taiwan is not China’ ( Đài Loan không phải Trung Quốc) để nói cho thế giới biết cảm xúc của mình.

Ông Donald Trump thắng cử tại Mỹ và đặt câu hỏi về chính sách ‘Một nước Trung Quốc’ sau cuộc điện đàm ‘vô tiền khoáng hậu’ với tổng thống Thái Anh Văn của Đài Loan.

Trung Quốc phản đối và cảnh báo nếu Hoa Kỳ không tôn trọng chính sách ‘Một nước Trung Quốc’, nền tảng của quan hệ Trung – Mỹ, hòa bình xuyên eo biển không được bảo đảm.

Chủ đề quan hệ ba bên Mỹ – Trung – Đài nóng trở lại với các hệ quả chưa ai lường trước hết.