Nghị trình Obama tại Việt Nam?

“Phía Hoa Kỳ mong muốn Việt Nam cải thiện hồ sơ nhân quyền, nhà nước không can thiệp vào thị trường cũng như có một đồng tiền có thể quy đổi. Tính hợp tác có điều kiện là điều thường gặp trong quan hệ quốc tế, cũng như quan hệ song phương Việt-Mỹ”. Đây là dự đoán của ông Murray Hiebert, chuyên gia thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược (CSIS) ở Hoa Kỳ, về chuyến thăm của Tổng thống Barack Obama đến Việt Nam sắp diễn ra vào cuối tháng 5 năm 2016.

Trong năm cuối nhiệm kỳ Tổng thống, ông Barack Obama đang tiến hành các chuyến thăm quốc tế nhằm đánh dấu di sản đối ngoại của mình. Chuyến thăm Cuba hồi tháng 3 năm 2016 có ý nghĩa như vậy. Lần cuối cùng một tổng thống Mỹ đương nhiệm đến Việt Nam cách đây 10 năm (2006) dưới thời Tổng thống Mỹ George W. Bush. Trao đổi với BBC, ông Murray Hiebert cho rằng chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Obama sẽ thúc đẩy thể chế hóa quan hệ song phương Việt – Mỹ. Đây là nền tảng một mối quan hệ lâu dài, tiếp nối thành tựu đã đạt được trong những chuyến thăm trước đó của Chủ tịch nước Việt Nam ông Trương Tấn Sang (năm 2013) và đương kim Tổng bí thư ông Nguyễn Phú Trọng (năm 2015).

Hợp tác kinh tế

Về hợp tác kinh tế, chuyến đi này của ông Obama được kỳ vọng thúc đẩy việc thực thi Hiệp định đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) nhằm tăng cường thương mại và cơ hội đầu tư giữa Việt Nam và Hoa Kỳ. “Việt Nam sẽ là nước có lợi nhất trong 12 nước tham gia Hiệp định TPP. Đặc biệt hiệp định này sẽ khiến sản phẩm may mặc và giày thể thao của Việt Nam hưởng thuế quan thấp hơn tại thị trường Mỹ. Điều này giúp cho khả năng cạnh tranh của Việt Nam so với Trung Quốc, Campuchia và Bangladesh,” ông Hiebert bình luận. Ông đưa ra dẫn chứng từ một nghiên cứu của World Bank, cho thấy nền kinh tế Việt Nam sẽ tăng khoảng 8% trong những năm tới nhờ vào vị thế là thành viên của Hiệp định TPP. Mặt khác, trong chuyến thăm này, ông Obama và những người đồng nhiệm có thể sẽ bàn thảo về việc triển khai đường bay thẳng giữa Việt Nam và Mỹ. Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, ông Ted Osius, hiện đang tích cực đẩy mạnh hiện thực hóa đường bay này, giúp cho việc đi lại của thương nhân, khách du lịch hay du học sinh giữa hai nước được thuận lợi hơn.

Một vấn đề quan trọng khác có thể bàn bạc trong chuyến đi của ông Obama là việc Việt Nam muốn Mỹ công nhận là nền kinh tế thị trường. Như một điều kiện để gia nhập Tổ chức thương mại quốc tế (WTO), Việt Nam trước đó đã chấp nhận danh nghĩa là nền kinh tế phi thị trường cho đến năm 2018. Dưới danh nghĩa này, các công ty Việt Nam dễ bị doanh nghiệp Mỹ cáo buộc bán phá giá sản phẩm giá rẻ vào thị trường này. Bên cạnh đó, Hà Nội cũng muốn Mỹ chấm dứt một số biện pháp bảo hộ đối với sản phẩm cá da trơn có nguồn gốc từ Việt Nam. Để Việt Nam được công nhận kinh tế thị trường, Quốc hội Mỹ đã đưa ra khá nhiều điều kiện mà Việt Nam phải đáp ứng. Trong đó bao gồm nhà nước không can thiệp vào thị trường, cũng như Việt Nam phải có một đồng tiền có thể được tự do chuyển đổi cho loại tiền tệ khác hoặc vàng mà không cần sự cho phép của các ngân hàng trung ương.

Lệnh cấm vận vũ khí

Ông Murray Hiebert nói lãnh đạo hai nước có thể bàn về vấn đề Biển Đông, cũng như hợp tác đối phó biến đổi khí hậu và môi trường. Sẽ không ngạc nhiên nếu Tổng thống Obama tuyên bố tăng ngân sách cho các dự án hỗ trợ nạn nhân chất độc màu da cam, theo ông Hiebert. Trong khi đó, Việt Nam sẽ yêu cầu phía Mỹ dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm mua bán vũ khí sát thương. Lệnh cấm này đã được dỡ bỏ một phần vào năm 2014 nhằm giúp Việt Nam nâng cao sức mạnh an ninh hàng hải. Quốc hội Mỹ đã yêu cầu để dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm mua bán vũ khí này, Việt Nam phải cải thiện hồ sơ nhân quyền, đặc biệt là việc giam giữ các blogger và người bất đồng chính kiến. “Trong quan hệ quốc tế, tính có điều kiện trong thương lượng song phương là điều thường gặp,” ông Hiebert nói với BBC. Trong chuyến thăm này, Việt Nam và Hoa Kỳ cũng có thể bàn bạc hợp tác về lực lượng gìn giữ hòa bình. Bắt đầu từ việc phía Mỹ thể cử chuyên gia đến làm việc tại Trung tâm Gìn giữ Hòa bình Việt Nam. Tuy nhiên điều này có thể chưa kịp hoàn thành trong chuyến thăm của ông Obama, theo ông Hiebert. Trung tâm Gìn giữ Hòa bình Việt Nam trực thuộc Bộ Quốc phòng là cơ quan chuyên môn tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên Hiệp Quốc. Trước đó, truyền thông trong nước đưa tin các sĩ quan Việt Nam đầu tiên nhận sứ mệnh gìn giữ hoà bình của Liên Hiệp Quốc tại Cộng hòa Trung Phi từ tháng 4/2014, và tại Nam Sudan từ tháng 6/2014.

Gặp giới trẻ?

Ông Murray Hiebert dự đoán là ngoài Hà Nội, Tổng thống Obama có thể ghé thăm thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế của Việt Nam. Nếu thời gian cho phép, ông Obama có thể gặp mặt một số lãnh đạo kinh tế, đặc biệt là những người trẻ để tăng cường hình ảnh và sự kết nối của nước Mỹ với thế hệ lãnh đạo tương lai của Việt Nam. Nếu ông Obama thăm thành phố Hồ Chí Minh, ông Hiebert cho rằng có thể ông Obama sẽ tham dự khánh thành Đại học Fulbright Việt Nam tại thành phố này. Đây là đại học phi lợi nhuận đầu tiên của Việt Nam được Quốc hội Mỹ đầu tư một phần kinh phí. Dự án Đại học Fulbright Việt Nam lần đầu được đề cập trong Tuyên bố chung của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Barack Obama ngày 25/7/2013. Theo ông Hiebert, Trung Quốc sẽ không trực tiếp bình luận về chuyến đi thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ Barrack Obama. Tuy nhiên nếu có hiệp định liên quan đến an ninh chính trị được ký kết giữa Mỹ và Việt Nam, rất có thể Trung Quốc sẽ tăng cường hoạt động của mình tại khu vực tranh chấp ở Biển Đông. Ông Murray Hiebert hiện là phó giám đốc chương trình nghiên cứu Đông Nam Á của CSIS tại thủ đô Washington Hoa Kỳ. Trước khi gia nhập CSIS, ông là giám đốc khu vực Đông Nam Á, Phòng Thương Mại Hoa Kỳ. Từng làm việc cho Tạp chí Wall Street Journal Asia và Far Eastern Economic Review, ông Hiebert là tác giả của hai quyển sách về Việt Nam có tên Chasing the Tigers (Nhà xuất bản Kodansha năm 1996) và Vietnam Notebook (Review Publishing xuất bản năm 1993).