Ai giết chính khách đối lập Nemtsov?

Liệu có phải ông bị giết do phản đối các chính sách của Tổng thống Vladimir Putin và cuộc chiến tại Ukraine không? Cuộc phỏng vấn về quan điểm của ông đối với Điện Kremlin có phải để nhằm hạ uy tín của các nhà lãnh đạo Nga, thậm chí là nhằm hăm dọa họ, hay xúi giục nổi loạn chống lại họ không? Liệu đó có phải là một cuộc tấn công cơ hội của ai đó có thù hằn gì với ông? Hãy nhìn vào một số khả năng điều tra chính.

Có phải là Putin?

“Phi logic” và “không thể chấp nhận được” là điều phát ngôn nhân của Putin, Dmitry Peskov nói về cáo buộc này khi được BBC liên hệ. Dmitry Peskov, phát ngôn nhân của Tổng thống nói rằng Điện Kremlin không liên quan gì tới vụ giết người. Trên thực tế, Nemtsov là một chính trị gia đối lập kỳ cựu rất nổi tiếng và thân thiện với giới truyền thông, người mà lẽ ra chỉ trong ít hôm nữa sẽ dần đầu một cuộc tuần hành phản chiến tại Moscow – sự kiện đã bị hủy bỏ sau cái chết của ông.

“Nếu quý vị ủng hộ việc chấm dứt cuộc chiến của Nga với Ukraine, nếu quý vị ủng hộ việc chấm dứt thái độ hiếu chiến của Putin, hãy tới dự cuộc Tuần hành Mùa xuân tại Maryino [ngoại vi Moscow] hôm 1 tháng Ba,” ông viết trên một tin đăng ở mạng truyền thông xã hội, chỉ vài giờ trước khi ông bị bắn chết. Theo Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko, ông Nemtsov khi đó đang có kế hoạch công bố “một số bằng chứng thuyết phục về sự can dự của các lực lượng có vũ trang của Nga tại Ukraine”. Các hoạt động đó sẽ gây ra phản ứng khó chịu từ phía Điện Kremlin, cũng như từ những người Nga theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan vốn ủng hộ các phiến quân tại Ukraine. Tuy nhiên, nếu như quý vị chấp nhận khả năng là Điện Kremlin có thể nhúng tay vào các vụ giết hại những nhà bất đồng chính kiến, thì câu hỏi là: Tại sao lại giết Nemtsov chứ không phải một ai đó trẻ hơn, phản kháng quyết liệt hơn và nguy hiểm hơn, chẳng hạn như Alexei Navalny? Ông Navalny đang bị nhiều cáo buộc liên quan tới tham nhũng kể từ khi ông bắt đầu thách thức nghiêm trọng nhất sự cầm quyền của Putin từ các cuộc phản đối trên đường phố Moscow hồi mùa đông 2011-12. Trong cùng những cuộc biểu tình đó, ông Nemtsov chỉ đóng vai trò khiêm tốn khi xuất hiện bên cạnh nhiều gương mặt đối lập khác. Nếu trình tự tố tụng tại tòa đối với ông Navalny là có động cơ chính trị như nhiều người nói, thì đâu là logic khi lại đi giết một người chỉ gây khó chịu chút ít trong khi bỏ qua đối thủ thực sự?

Là các thành phần bất hảo Nga?

Các lực lượng an ninh đã được hưởng nhiều quyền lực dưới thời Tổng thống Putin, người đã nhận được sự yêu mến cao tới 86% theo một cuộc thăm dò hồi tháng trước. Khó có thể là việc một số thành phần trong lực lượng này tiến hành vụ sát hại để nhằm biện minh cho việc tiến hành chiến dịch trấn áp mạnh tay mới. Thế nhưng tại sao ở ngay bên ngoài bức tường Điện Kremlin, nơi có nhiều camera an ninh cài đặt, lại không có một đoạn băng hình nào về những kẻ sát thủ? Liệu có phải các đối tượng theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan có liên hệ với các lực lượng an ninh đã coi Nemtsov là người theo chủ nghĩa hòa bình, và coi ông là kẻ phản bội cần phải giết để cảnh báo ông Putin chớ lui bước trong cuộc xung đột Ukraine?

Do kẻ thù của Putin?

Lên án vụ sát hại ông Nemtsov là “vụ giết người ghê tởm và bất chấp đạo lý”, Tổng thống Nga nói sẽ quyết đưa ra công lý những kẻ chủ mưu và thủ phạm. Nó “có đầy đủ các dấu hiệu của một vụ giết người theo đơn đặt hàng” và “hoàn toàn có tính khiêu khích”, ông nói. Putin tỏ ý rõ ràng, ít nhất là trước công chúng, coi đây là một vụ ám sát có tổ chức chứ không phải là một vụ bắn giết ngẫu nhiên trên đường phố. “Khiêu khích” là mật mã tự mà Kremlin dùng để chỉ những vụ tấn công nhằm làm suy yếu nhà nước Nga. Những kẻ đứng đằng sau vụ tấn công như thế, như nhận định của chuyên gia ngôn từ hàng đầu của Kremlin, người dẫn chương trình thời sự truyền hình Dmitry Kiselev, sẽ là kẻ được lợi nhiều nhất. “Khi còn sống, ông Nemtsov không còn cần cho phương Tây nữa, ông ấy không có tương lai,” ông nói. “Nhưng khi chết đi, ông ấy có giá hơn nhiều.” Khoảng 50 ngàn người đã xuống đường biểu tình về cái chết của ông trong hôm Chủ Nhật, số lượng tương đối đông nhưng chưa là gì so với các cuộc biểu tình chống chính phủ hồi 2011-12, và họ đã không gây ra sự xáo trộn lớn nào cho trật tự xã hội.

Sát thủ

Một tay súng đã bắn vào ông Nemtsov từ đằng sau bằng một khẩu súng lục khi ông đang đi bộ tay trong tay qua cây cầu bên dưới Kremlin cùng một phụ nữ trẻ. Kẻ giết người sau đó nhảy qua rào chắn vào con phố và nhảy vào một chiếc xe hơi đã chờ sẵn, trông giống như một chiếc xe Nga, nhân chứng có tên Viktor nói với trang tin tiếng Nga thân với Kremlin, trang LifeNews (bằng tiếng Nga). Một nguồn tin cảnh sát nói với LifeNews rằng tay súng cao khoảng 1m70, tóc ngắn sẫm màu, mặc quần bò màu xanh và áo len nhẹ màu nâu. Anna Durytska, người khi đó đang đi cùng ông Nemtso, đã nhìn thấy một chiếc xe hơi màu đỏ tươi chạy vọt đi. Một nguồn tin cảnh sát nói với nhật báo Nga Kommersant rằng các viên đạn cũ đã được sử dụng, có lẽ chúng được bắn ra từ một khẩu súng tự tạo. “Những người tham gia cuộc điều tra chỉ chắc chắn một điều rằng người giết ông ấy không phải là dân chuyên nghiệp,” nguồn tin này nói.

Ai thù ghét tới mức giết chết Nemtsov?

Chắc chắn là có những người Nga thù ghét ông Nemtsov về việc ông có quan điểm chính trị tự do và phản đối chiến tranh, điều mà nhiều người theo chủ nghĩa dân túy coi là lý do thiêng liêng. “Không có gì là bí mật, có một số tiếng nói rất cực đoan ở cả hai phe trong cuộc xung đột [Ukraine], là những người không thuộc về bất kỳ cơ quan nào,” theo Vladimir Markin, phát ngôn nhân của Ủy ban Điều tra đầy quyền lực của Nga. “Vậy Nemtsov là ai?” một người dùng Twitter ở Moscow hỏi. “Cứ loạn hết cả lên, trong lúc có bao nhiêu trẻ em, người già đang phải chịu đựng tại Donetsk [đông Ukraine] mỗi ngày. Ai nhớ tới họ?” Phản ứng cực đoan xảy ra khá phổ biến trên mạng truyền thông xã hội có sử dụng tiếng Nga là “Sự chó chết dành cho con chó.”

Nếu kẻ giết người (mà có vẻ như ít nhất là có hai người, trên một chiếc xe hơi) muốn đương đầu với Nemtsov thì tại sao lại bắn từ phía sau? Một ý tưởng mà Ủy ban Điều tra đưa ra (tuy ủy ban này thường bị cáo buộc là có thiên kiến chính trị) là các sát thủ là những kẻ Hồi giáo cực đoan, tức giận về việc ông này đã lên án vụ thảm sát Charlie Hebdo ở Paris. Nemtsov, một chính trị gia nổi tiếng là dám nói thẳng, đã không giấu diếm gì việc ông là người gốc Do Thái tuy đã được làm lễ baptise Thiên chúa giáo.

Các giả thuyết khác

Ông Nemtsov có tham gia vào một chiến dịch chống tham nhũng rất đình đám tại Yaroslavl, một thị trấn thuộc tỉnh không xa Moscow lắm, và ông cũng có một số cơ sở kinh doanh. Ký hợp đồng giết người vì các lý do làm ăn đã trở nên ít hơn tại Moscow trong thời Vladimir Putin nắm quyền, nhưng không phải là không có. Tuy nhiên, những kẻ giết người sẽ gặp rủi ro to lớn khi tấn công công Nemtsov tại một trong những nơi được canh gác cẩn mật nhất tại Moscow. Đời sống tình ái của chính trị gia vừa thiệt mạng ra sao? Ngay cả những người ủng hộ ông nhiệt thành cũng phải dùng từ “sát gái” khi nói về ông. Tuy nhiên, cô người mẫu người Ukraine chỉ bằng nửa tuổi ông (ông năm nay 55 tuổi) đi cùng khi ông bị bắn chết đêm hôm thứ Sáu thì không nói được gì nhiều về vụ tấn công. Anna Durytska, người không hề hấn gì trong vụ việc, nói cô không nhìn thấy hung thủ vốn tấn công từ phía sau. Tất cả những gì cô nhìn thấy, cô nói, là một chiếc xe hơi màu đỏ tươi phóng vọt đi vào bóng đêm