Biến-cố ngoại-giao năm 2014: tái lập bang giao giữa Hoa Kỳ và Cuba – Nhữ Đình Hùng
Việc lập-lại bang-giao giữa Hoa-Kỳ và Cuba đã là biến-cố chánh-trị lớn nhất vào cuối năm 2014. Sau hơn 50 năm gián-đoạn bang giao với Cuba và phong-toả kinh-tế nước này, Mỹ và Cuba đã đồng-ý lập lại bang-giao!
Vào ngày thứ tư 17 tháng 12 năm 2014,cùng lúc, tổng-thống Mỹ Barack Obama tại Washington và chủ-tịch Cuba, Raul Castro La Havane, đã đọc một diễn-văn gởi cho nhân-dân nước mình.Cùng lúc, tổng thống Barack Obama và chủ-tịch Raul Castro đã loan-báo việc hai nước sẽ tái-lập lại quan-hệ ngoại-giao; việc bang-giao giữa hai nước đã gián-đoạn từ 53 năm qua. Việc loan-báo này đã được đưa ra sau khi điệp-viên Mỹ Alan Gross được Cuba phóng-thích, ông này đã bị bắt giữ tại Cuba từ 2009 vì đã lén nhập vào Cuba với các trang-bị vệ-tinh.
Điệp viên Mỹ Alan Gross về tới Mỹ
Đổi lại, Mỹ đã cho phóng-thích ba điệp-viên của Cuba, những người này đã trở về Cuba trong buổi sáng thứ tư.
Raul Catro và ba gián-điệp được Mỹ phóng-thích
Về phiá ông Obama, ông đã nói đến sự đảo lộn quan trọng trong chánh-sách của Hoa-Kỳ từ hơn 50 năm qua : ‘ngày hôm nay, Hoa-Kỳ thay đổi quan-hệ của nó với dân-chúng Cuba, một trong những đảo lộn quan-trọng nhất trong chính-sách của chúng ta trong vòng năm mươi năm qua, chúng ta sẽ chấm dứt một khảo-hướng đã thất bại trong việc làm tăng tiến lợi ích của chúng-ta’
Tổng-thống Mỹ đã nói đến việc mở ra ‘một chương mớĩ trong quan-hệ ngoại-giao với Cuba, cho biết sẵn sàng xem xét với Quốc-Hội việc bãi bỏ phong-toả đối với đảo (Cuba) được áp-đặt từ 1962.
Về phiá ông Raul Castro, ông này nói đến việc khả-dĩ tìm ra những giải -pháp cho nhiều vấn-đề:’ Những tiến-bộ thực-hiện được trong những traa đổi của chúng ta (với Hoa-kỳ) chứng-tỏ có thể tìm ra những giải-pháp cho một số vấn đề’.
Cái bắt tay ‘lịch-sữ giữa Obama và Raul Castro nhân tang lễ tổng thống Nam Phi Mandela
Việc hai nước cùng lúc loan-báo việc tái-lập bang-giao vào ngày thứ tư 17.12 đã là điều đạt tới sau cuộc nói chuyện bằng điện-thoại kéo dài khoảng từ 45 phút đến một tiếng giữa ông Raul Castro và ông Barack Obama vào ngày thứ ba 16.12. Và cuộc điện-thoại này là chặng cuối của một cuộc thảo-luận mật giữa đôi bên sau ‘cái bắt tay lịch-sử’ giữa Barack Obama và Raul Castro trong đám tang của Nelson Mandela, một cuộc thảo-luận kéo dài cả một năm ở Canada dưới sự bảo-trợ của nước chủ nhà với sự tiếp tay của Toà Thánh! Ông Raul Castro cũng nói rằng cuộc nói chuyện bằng điện-thoại này nhằm bình-thường hoá các liên-lạc song-phương và các đènghị hoàn-toàn phù-hợp với công-pháp quốc-tế,nhân-quyền và hiến-chương Liên-hiệp-quốc.
Việc loan-báo tái lập bang-giao giữa Mỹ và Cuba đã gây ra ngạc nhiên vì một ngày trước đó, một công-ty Đức đã bị truy-tố về việc không tôn-trọng lệnh phong-toả kinh-tế đối với Cuba cũng như cách đây vài tháng, ngân-hàng BNP của Pháp cũng đã bị truy tố về việc này Ngoài ra, một luật còn hiệu-lực được biểu quyết năm 1996 qui định không thảo-luận với Cuba nếu nước này còn dưới quyền của Fidel và Raul Castro!
Ngày thứ tư, trong một diễn-văn ‘lich-sử’ đọc từ toà Bạch Ốc, ông Obama đã nói ‘việc cô-lập Cuba đã không hoạt-động’, ám-chỉ việc phong-toả nước này từ 1962 và cho biết sẽ xem xét cùng Quốc Hội việc bỏ lệnh phong-toả, điều bị nhiều nước tố-cáo. Như vậy, ông Obama đã mở ra một trang lịch sử mới bằng cách nối lại bang giao với nước láng-giềng, một mối bang-giao đã bị gián-đoạn từ 53 năm qua, kể từ khi Fidel Castro thành công trong việc chiếm chính-quyền tại Cuba bằng cách đánh đuổi chế độ độc-tài thân Mỹ của Batista.
Về phiá Cuba, ông Raul Castro đã nói một cách rõ ràng là cùng với người đồng-sự Mỹ, đôi bên đã ‘đồng ý về việc tái-lập quan-hệ ngoại-giao giữa hai nước’, nhưng không quên nhấn mạnh ‘điều này không có nghĩa là vấn đề chánh, phong-toả kinh-tế, đã được giải-quyết’. Ông Raul Castro nhấn mạnh sự việc là những khác biệt giữa Cuba và Hoa-Kỳ sẽ phải được giải-quyết bằng ‘thương-thuyết’ và Cuba sẽ luôn luôn trung-thành với những nguyên-tắc của mình: ‘Chúng tôi đã thoả-thuận nối lại liên-lạc ngoại-giao ngay khi điều này không có nghĩa là vấn-đề chính là phong-toả kinh-tế, thương-mại và tài-chánh, điều đã gây ra những tổn-hại lớn và phải chấm dứt, đã được giải-quyết’. Nhà lãnh-đạo Cuba đã kêu gọi việc chấm-dứt phong-toả kinh-tế, tài-chánh và kinh-tế do Hoa-thịnh-đốn áp-đặt kể từ 1962 để chống lại Cuba sau khi liên lạc ngoại-giao giữa hai nước bị cắt đứt, sau việc Cuba quốc-hữu-hoá tài sản của kiều dân Mỹ tại Cuba. Nếu như ông Raul Castro nói đến việc cộng-tác với Hoa-Kỳ trong các định-chế quốc-tế, ông này cũng kêu gọi ông Obama lấy đi các chướng-ngại ngăn cản việc liên lạc bình thường giữa hai nước, ông Raul Castro cũng yêu-cầu ông Obama thừa nhận có những dị biệt giữa hai nươc trên bình-diên ‘ý-niệm về dân-chủ, nhân-quyền và chánh-quyền’;
Việc loan-báo cùng lúc của hai nhà lãnh-đạo, Hoa-Kỳ với Barack Obama và Cuba với Raul Castro, như thế đã chánh-thức đánh dấu việc chấm dứt thời kỳ chiến-tranh lạnh kéo dài hơn nửa thế-kỷ giữa Hoa-Kỳ và Cuba. Trên thực tế, bang-giao giữa hai nước đã có một số cải-thiện ngầm từ nhiều năm qua. Các kiều-dân Cuba đã được phép về thăm Cuba, các trao đổi thương mãi đã có thể thực-hiện qua các ‘nước trung gian’ ở nam Mỹ hay Canada, các hình-thức du-lịch ‘kỹ-nghệ’ cũng đã được cho phép ở Cuba để đưa ngoại-tệ đô la vào Cuba; Cái bắt tay của Obama đối với Raul Castro ở đám tang của Nelson Mandela được coi là ‘xúc-tác” cho việc cải-thiện bang-giao giữa hai nước!
Đối với Mỹ, vấn-đề hiện nay là chuẩn bị việc mở lại toà đại sứ ở Cuba, việc rút Cuba ra khỏi danh-sách những nước ‘hỗ-trợ khủng-bố’; Kế đó là việc giảm-thiểu các điều-kiện cho phép du-lịch sang Cuba, việc cho phép thương-mãi với các xí-nghiệp Cuba trong một số ngành (xây cất, trang-bị kỹ-nghệ và nông-nghiệp cho những cơ-sở khai-thác nhỏ), thảôluận về vấn-đề di dân, chống buôn bán ma-tuý… nhưng việc giải-toả lệnh phong-toả sẽ do Quốc-Hội biểu-quyết. Tạm thời, các ngân-hàng Mỹ có thể mở các trương-mục đại-lý (compte de correspondant) để giúp việc chuyển- ngân được dễ dàng; các hãng viễn-thông có thể cung cấp các dịch-vụ về điện-thoại và internet cho Cuba.
*****
25 sau khi bức tường Berlin sụp đổ, đến lượt bức tường vô hình ngăn cách Cuba và Hoa-Kỳ bằng eo biển Floride cũng mất đi. Đã có nhuưng bình-luận cho rằng Cuba đã khốn đốn đến độ phải đi với Mỹ để cứu nguy cho kinh tế Cuba.Thưc sự mà nói, việc phong-toả không có hiệu-quả như mong muốn, bằng cách luốn lách, qua các cơ sở ‘thầu lại’ (sous-traitant) ở Canada và Nam Mỹ, vẫn có sự giao-dịch giữa Hoa-Kỳ và Cuba. Và cũng như trường hợp Việt Nam, lượng tiền do người Cuba hải-ngoại gởi về nước cũng đáng kể ! Chưa kể là từ khoảng hai thập niên vừa qua, Cuba đã mở ngõ cho việc du-lịch, việc này cũng mang lại cho Cuba một ngân-khoản khá lớn Không có những việc này, Cuba khó có thể sống còn sau khi liên-sô sụp đổ. Vả chăng, việc lập lại liên-lạc ngoại-giao không có nghĩa là việc phong-toả kinh-tế đã chấm dứt. Obama sẽ có những nỗ-lực để làm điều này vì ông muốn sẽ đến thăm Cuba trước khi nhiệm-kỳ của ông chấm dứt. Nhưng Quốc-Hội lưỡng viện với đa-số thuộc đảng Cộng-Hoà có thể làm việc giải-toả toàn bộ lệnh phong-toả gặp khó khăn! Ngay chính Raul Castro cũng nói là vấn đề phong-toả kinh-tế chưa được giải-quyết!
Việc cải-thiện bang-giao giữa hai nước Mỹ và Cuba đã được đặt trên tính-cách nhân-đạo: đó là việc Cuba phóng thích Alan Gross, một điệp-viên CIA đã bị giam từ 20 năm qua và việc Mỹ phóng-thích ba điệp-viên Cuba bị bắt từ 2001.
Cùng với việc cải-thiện bang-giao này, Barack Obama đã làm được việc ‘đình đám’ nhất trong lịch-sử bang-giao Hoa-Kỳ từ 50 năm qua, và Raul Castro cũng đánh dấu thời kỳ ông lãnh-đạo Cuba, từ nay Castro không phải chỉ gợi ra hình ảnh Fidel mà còn gợi ra cả hình ảnh Raul.Từ đây, tình trạng chiến-tranh lạnh giữa Mỹ và Cuba đã chấm dứt và thay vào đó là thời-kỳ chung sống hoà-bình trong tinh-thần tôn-trọng các dị-biệt giữa hai nước.
Nhữ Đình Hùng/06.01.2015
Tham khảo: