Tất cả nhiều nguyên nhân đã hạ bệ Assad của Syria
Các đồng minh của Syria là Iran, Nga và Hezbollah đã không trả lời lời kêu gọi giúp đỡ của Assad trong khi Quân đội Syria nhanh chóng sụp đổ dưới sự tấn công của quân nổi dậy
DANIEL WILLIAMS – Ngày 9 tháng 12 năm 2024
Hình ảnh Tổng thống Syria Bashar Assad, người đầy vết đạn, được nhìn thấy trên mặt tiền của văn phòng chính quyền Tỉnh sau khi phe đối lập chiếm Hama, Syria, thứ sáu, ngày 6 tháng 12 năm 2024.
(Ảnh: X Screengrab)
Chiến thắng của cuộc nổi dậy Hồi giáo lật đổ nhà độc tài trọn đời của Syria Bashar al-Assad không chỉ xuất phát từ sự yếu kém của quân đội Syria mà còn từ sự không sẵn lòng giúp đỡ của các đồng minh Iran, lực lượng dân quân Hezbollah của Lebanon và Nga trong giờ phút cần thiết.
Một thập kỷ trước, ba đồng minh này đã hỗ trợ Assad trong việc chống lại cuộc nổi loạn vũ trang của một nhóm phiến quân hỗn hợp nổi lên từ các cuộc biểu tình dân sự Mùa xuân Ả Rập đã lan rộng khắp Trung Đông. Với sự giúp đỡ của không quân Nga và lực lượng bộ binh Lebanon được Iran hỗ trợ, Assad cuối cùng đã tàn bạo đẩy phiến quân Syria có vũ trang vào một khu vực ở phía tây bắc xa xôi của quốc gia này.
Quay trở lại hiện tại, chỉ có một trong những đồng minh đó có thể giúp Assad chống lại cuộc tấn công mới nhất của quân nổi dậy. Nhưng họ chỉ giúp đỡ tượng trưng và tất cả đều quá ít, quá muộn:
- Iran, quốc gia đứng đầu cái mà họ gọi là “Trục kháng cự” khu vực nhưng hiện đang tham gia vào một cuộc chiến tranh ủy nhiệm với Israel, gần đây đã bị tổn thương bởi các cuộc tấn công bằng tên lửa của Israel. Tehran nói với Assad rằng họ sẽ chỉ gửi một số máy bay không người lái và tên lửa để bảo vệ chính phủ của nhà lãnh đạo Syria.
- Hezbollah, những thủ lĩnh hàng đầu của họ đã bị giết trong nhiều cuộc tấn công bằng vũ khí từ xa của Israel và những người lính của họ đã bị bắn phá khắp miền nam Lebanon và ở Beirut, chỉ cử một cặp “cố vấn” đến Damascus và Homs vào thứ sáu tuần trước (ngày 6 tháng 12). Những người nổi loạn đã chiếm Homs vào thứ bảy và sau đó nhanh chóng tiến về thủ đô.
- Nga, lực lượng của họ tham gia vào nỗ lực chậm chạp nhằm đè bẹp sự kháng cự của Ukraine, đã không cam kết hỗ trợ Assad, mặc dù Syria có một cặp căn cứ quân sự của Nga. Bộ trưởng Ngoại giao Sergei Lavrov cho biết chỉ có cuộc tấn công của phiến quân là sai. “Không thể chấp nhận được việc để nhóm khủng bố kiểm soát lãnh thổ”, Lavrov nói, người đang tham dự một hội nghị ở Qatar với các quan chức từ Thổ Nhĩ Kỳ và Iran nhằm tìm cách chấm dứt xung đột ở Syria.
“Tốc độ tiến quân gần đây của các nhóm vũ trang ở miền bắc Syria khiến Damascus bất ngờ”, Trung tâm nghiên cứu Carnegie Russia Eurasia, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Berlin, viết. “Nhưng việc chế độ Bashar al-Assad không thể ngăn chặn quân nổi dậy có thể dễ dàng giải thích bằng sự yếu kém của các đồng minh: Iran và Hezbollah đã bị tổn hại do xung đột với Israel, trong khi Nga bận tâm với cuộc chiến ở Ukraine”.
Còn quân đội Syria thì sao? Phần lớn là lực lượng được trang bị kém gồm những người Hồi giáo Sunni, nhóm dân tộc chiếm đa số ở Syria – nhóm dân tộc liên tục phản đối Assad và thường bị ông ta đàn áp. Khi quân nổi dậy tiến vào cuối tháng trước, các đơn vị quân đội Syria tan rã, khiến các thành phố Aleppo, Hamas và Homs và cuối cùng là Damascus không còn khả năng phòng thủ.
Các nhà phân tích cho biết những khó khăn kinh tế dai dẳng và xung đột vũ trang liên miên đã ảnh hưởng đến xã hội Syria nói chung và tinh thần quân đội nói riêng. Quân đội Syria chủ yếu bao gồm những người nhập ngũ.
“Sự sụp đổ của quân đội là sự phản ánh của sự sụp đổ chung hơn trong các thể chế nhà nước Syria,” Jihad Yazigi, biên tập viên của Syria Report cho biết. “Có một cảm giác sâu sắc trong các khu vực của chế độ rằng mọi thứ không chỉ không được cải thiện mà còn không có triển vọng mọi thứ sẽ tốt hơn.”
“Việc lực lượng an ninh tan rã là một điều hơi bất ngờ, nhưng không phải là điều bất ngờ lớn”, Nathanial Hall, một nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Washington, cho biết. “Họ không có đủ tinh thần để chống lại một điều gì đó như thế này”.
Ngoài sự hỗ trợ quân sự chính thức của mình, Assad còn dựa vào lực lượng dân quân trong nước không muốn hoặc không có khả năng ngăn chặn cuộc tấn công của quân nổi dậy. Ngoài ra, ông còn dựa vào các đơn vị Vệ binh Cộng hòa tinh nhuệ và một cơ quan tình báo rộng lớn—cả hai đều có lực lượng đông đảo gồm những nhân viên dân tộc Alawi đáng tin cậy trong trường hợp họ cần trấn áp những đối thủ trong nước.
Không rõ Lực lượng Vệ binh Cộng hòa đóng quân ở đâu khi quân nổi dậy tiến về Damascus và các sĩ quan tình báo hiện đang ở đâu.
Hệ thống gián điệp trong nước của Syria, trong mọi trường hợp, đã suy thoái từ lâu trước cuộc nổi loạn. “Bộ máy an ninh nhà nước vẫn cai trị Syria bằng nắm đấm sắt, nhưng chế độ không còn kiểm soát đất nước như trước nữa. Nó thiếu cả nguồn lực và tính hợp pháp để mang lại hòa bình và ổn định”, Chatham House, một viện nghiên cứu có trụ sở tại London, đã viết.
Người chiến thắng trong sự thay đổi vận mệnh đột ngột này là một nhóm các nhóm phiến quân khác nhau, phần lớn có trụ sở ở đông bắc Syria, mặc dù một số cũng rải rác dọc theo biên giới phía nam và phía bắc xa xôi của nước này.
Nhóm lớn nhất là Hayat Tahrir al-Sham (HTS), dịch sang tiếng Anh là Tổ chức Giải phóng Levant. HTS là nhóm đã tiến vào Damascus. Thủ lĩnh của HTS, Abu Muhammad al-Jolani , trước đó đã được nhìn thấy đang đi xuống các bậc thang của lâu đài Citadel đồ sộ ở Aleppo, bị đám đông ủng hộ vây quanh, khi HTS chiếm được thành phố vào tuần trước.
HTS ban đầu liên minh với al-Qaeda, một tổ chức cố gắng thành lập một nhà nước Hồi giáo cực đoan ở Syria. Nhóm này đã cắt đứt quan hệ với tổ chức này vào năm 2017. Trong một động thái nhằm thu hút sự khoan dung của nước ngoài, nếu không muốn nói là sự ủng hộ, HTS đã cam kết không thực hiện các cuộc tấn công khủng bố bên ngoài Syria. Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu vẫn coi đây là một tổ chức khủng bố.
HTS đã cai quản hiệu quả tỉnh Idlib ở đông bắc Syria trong những năm gần đây. Trong cuộc nội chiến kéo dài, hàng ngàn người tị nạn đã chạy trốn đến khu vực Idlib cũng như đến Lebanon và Thổ Nhĩ Kỳ. Có rất nhiều tân binh nghèo khổ để lấp đầy hàng ngũ của nó.
Nhiệm vụ tiếp theo của HTS sẽ là thiết lập quyền kiểm soát của chính phủ đối với lãnh thổ mà họ thống trị. Điều đó có lẽ sẽ loại trừ vùng ven biển Syria và các khu vực nhỏ nơi quân đội Hoa Kỳ đóng quân ở phía bắc Syria và gần Jordan về phía nam.
Một số đồng minh đã tham gia vào cuộc tấn công chớp nhoáng gần đây kết thúc bằng việc chiếm được Damascus. Một trong số đó, Lực lượng Dân chủ Syria, là một nhóm người Kurd được Hoa Kỳ tài trợ. Một nhóm khác, Quân đội Quốc gia Syria, được Thổ Nhĩ Kỳ tài trợ và được thuê để chống lại những người ly khai người Kurd ở Syria, những người có thể muốn giúp người Kurd Iraq ly khai khỏi Iraq.
Mặt khác, đồng minh của Assad là Nga, điều hành một căn cứ hải quân trên bờ biển Địa Trung Hải và một đội quân trong đất liền. Lực lượng Nga đã phô trương pháo binh và tên lửa xung quanh các căn cứ của mình trong những ngày gần đây, trong trường hợp quân nổi dậy có thể tiếp cận.
Trong khi đó, trong một tuyên bố vô thưởng vô phạt, Iran kêu gọi “chấm dứt nhanh chóng các cuộc xung đột quân sự, ngăn chặn các hành động khủng bố và bắt đầu đối thoại quốc gia”. Hezbollah vẫn giữ im lặng.
Chính phủ Hoa Kỳ, bị cuốn vào quá trình chuyển đổi chính trị từ Tổng thống vịt què Joe Biden sang Tổng thống đắc cử Donald Trump, đã phản ứng thận trọng với vụ tiếp quản. Chính quyền Biden chỉ nói rằng họ đang “theo dõi chặt chẽ các sự kiện bất thường ở Syria”.
- Trump đã đưa ra một thông điệp nồng nhiệt hơn trên phương tiện truyền thông xã hội: “Assad đã ra đi. Ông ta đã chạy trốn khỏi đất nước của mình. Người bảo vệ ông ta, Nga, Nga, Nga, do Vladimir Putin lãnh đạo, không quan tâm đến việc bảo vệ ông ta”, ông viết. “Nga và Iran hiện đang trong tình trạng suy yếu, một bên là vì Ukraine và nền kinh tế tồi tệ, bên kia là vì Israel và thành công trong chiến đấu của họ”.
Có lẽ quên rằng mình vẫn chưa phải là tổng thống, Trump kết luận rằng Hoa Kỳ sẽ không can dự vào bất kỳ vấn đề nào.
Daniel Williams là cựu phóng viên nước ngoài của The Washington Post, Los Angeles Times và Miami Herald và là cựu nghiên cứu viên của Human Rights Watch. Cuốn sách Forsaken: The Persecution of Christians in Today’s Middle East của ông được xuất bản bởi O/R Books. Hiện ông đang sống tại Rome.
Hoàng Đình Khuê – Chuyển ngữ.
Ngày 9 tháng 12 năm 2024