Nhận thức các lĩnh vực chính để chống lại Việt Nam – gợi ý những tham vọng rộng lớn hơn [của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc]
![Nhận thức các lĩnh vực chính để chống lại Việt Nam – gợi ý những tham vọng rộng lớn hơn [của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc]](https://tandaiviet.org/v1/wp-content/uploads/2024/05/ttts.jpg)
Xuất bản: Trung Quốc Tóm tắt Số lượng: 24 Số phát hành: 13
Bởi: Nathan Beauchamp-Mustafaga, Jackson Smith – Ngày 21 tháng 6 năm 2024
Tóm tắt :. Dịch thuật là một phần quan trọng trong nghiên cứu do Quân đội Giải phóng Nhân dân – People’s Liberation Army (PLA) chỉ đạo. Điều này được thực hiện để hỗ trợ các hoạt động gây ảnh hưởng, tăng cường hợp tác với quân đội Nga và thậm chí hiểu rõ các cuộc thảo luận chính sách của Mỹ trên mạng xã hội.
. Nghiên cứu gần đây từ các tổ chức như Đại học Kỹ thuật Thông tin của Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược PLA Strategic Support Force’s (PLASSF) chỉ ra rằng PLA có thể tiến hành các hoạt động trong lĩnh vực nhận thức không chỉ chống lại Đài Loan hay Hoa Kỳ, mà hầu hết mọi nơi – kể cả các quốc gia độc tài như Việt Nam.. PLA đã dành ít nhất 5 năm để xây dựng kho văn bản tiếng nước ngoài để đào tạo các công cụ dịch máy, mặc dù sự khan hiếm nguồn lực chất lượng là một vấn đề trong việc tạo ra các công cụ hữu ích. Hiện chưa rõ LLM sẽ trở thành một công cụ bổ sung trong nghiên cứu này ở mức độ nào.
. Ít nhất một số nỗ lực dịch máy của PLA dựa vào các công cụ nguồn mở của nước ngoài, chẳng hạn như Google Translate và DeepL.
Ghi chú của người biên tập: Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược PLA đã giải thể sau khi bài viết này được soạn thảo. Phần này vẫn giữ lại phân tích tập trung vào PLASSF, mặc dù không làm giảm tiện ích của nội dung.
Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA) đang cập nhật và mở rộng các hoạt động gây ảnh hưởng qua mạng (IO) nhắm mục tiêu vào các quốc gia. Họ đã lên kế hoạch cho IO chống lại Việt Nam, trong khi những nỗ lực tương tự có thể đang được tiến hành chống lại Miến Điện, Ấn Độ và các nước khác. Việt Nam cung cấp một trường hợp nghiên cứu hữu ích vì nó chứng minh rằng những nỗ lực của Trung Quốc vượt xa những gì thường được nêu trên các tiêu đề và bởi vì PLA hiếm khi tuyên bố một cách trắng trợn rằng họ đang sử dụng các khái niệm hoạt động cụ thể để chống lại các đối thủ cụ thể.
Hoạt động nhận thức miền Cognitive domain operations(CDO; 认知域作战) là khái niệm hoạt động chính mới của IO quân sự Trung Quốc. Nó đóng vai trò như một bản cập nhật dựa trên công nghệ cho “Tam chiến (三战)” được biết đến rộng rãi hơn — chiến tranh tâm lý, chiến tranh dư luận và chiến tranh pháp lý (xem China Brief, ngày 8 tháng 9 năm 2023). [1] Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ (DoD) định nghĩa CDO là “kết hợp [ing] chiến tranh tâm lý với các hoạt động mạng để định hình hành vi của đối thủ và ra quyết định,” với mục đích được đánh giá là “sử dụng CDO như một khả năng bất đối xứng để ngăn chặn Hoa Kỳ hoặc bên thứ ba -sự tham gia của một bên vào một cuộc xung đột trong tương lai hoặc như một khả năng tấn công nhằm định hình nhận thức hoặc phân cực xã hội” (DOD, ngày 19 tháng 10 năm 2023). DoD giải thích thêm rằng PLA quan tâm đến việc tận dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và các công nghệ mới nổi khác như dữ liệu lớn và khoa học não bộ cho CDO, vì PLA “nhận thấy rằng những công nghệ này sẽ dẫn đến những thay đổi sâu sắc về khả năng phá hoại nhận thức của con người”. (xem thêm RAND; ngày 1 tháng 6 năm 2023; ngày 7 tháng 9 năm 2023, ngày 1 tháng 2).
PLA IO lập kế hoạch chống lại Việt Nam
Bằng chứng trực tiếp về việc PLA lập kế hoạch IO chống lại Việt Nam xuất hiện dưới dạng luận án thạc sĩ năm 2022 của Đại học Kỹ thuật Thông tin của Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược PLA (PLASSF) (IEU; 战略支援部队信息工程大学) dịch một phần văn bản quân sự của Việt Nam. [2] Văn bản nguồn là cuốn sách năm 2020 có tựa đề “Đặc điểm văn hóa quân sự Việt Nam (越南军事文化本色)” do Viện Khoa học xã hội và nhân văn quân sự Việt Nam xuất bản và do một đại tá cấp cao Việt Nam biên tập. [3] Như luận án giải thích, cuốn sách “rất ngắn gọn và có thẩm quyền, phản ánh tư duy chủ đạo của quân đội và giới học thuật Việt Nam về văn hóa quân sự, đồng thời có giá trị tham khảo cao”.
Mục đích của bản dịch là “cung cấp nghiên cứu làm cơ sở để tiến hành tốt hơn các nhận thức về hoạt động miền chống lại Việt Nam (更好地开展对越认知域作战)” trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị trong “trò chơi cường quốc (大国博弈) .” Tác giả cho biết thêm rằng cô ấy muốn “giúp giới học thuật trong nước hiểu rõ hơn về quan điểm và lập trường của Việt Nam, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho công tác tuyên truyền đối ngoại, các hoạt động trong lĩnh vực nhận thức, v.v.” Mối liên kết rõ ràng như vậy giữa nghiên cứu của sinh viên tốt nghiệp hỗ trợ các nỗ lực CDO của PLA làm tăng khả năng rằng các công việc tương tự khác cũng có thể hỗ trợ IO theo cách sắp xếp có cấu trúc hơn.
Luận án thạc sĩ này có thẩm quyền một cách bất thường và có thể cung cấp một cái nhìn thoáng qua hiếm hoi về các hoạt động và kế hoạch quân sự của Trung Quốc. Trường của tác giả, IEU, trực thuộc Cục Hệ thống Mạng PLASSF (NSD) (nay là Lực lượng Không gian mạng [网络空间部队] sau khi PLASSF bị loại bỏ vào tháng 4 năm 2024). [4] Tác giả trước đây làm việc tại Đại học Ngoại ngữ của PLA (外国语学院) ở Lạc Dương, nơi chịu trách nhiệm đào tạo các chuyên gia ngoại ngữ của PLA. Đây là những tổ chức mà người ta mong đợi sẽ cung cấp hỗ trợ ngôn ngữ cho các IO ngoại ngữ, chẳng hạn như CDO. Điều thú vị là tác giả đưa ra tuyên bố từ chối trách nhiệm trước, viết rằng bản dịch không thể hiện quan điểm riêng của cô ấy và “người dịch không đồng ý với những gì nó nói về Trung Quốc”. Điều này cho thấy PLA có thể nhạy cảm về những gì có thể được coi là chấp nhận được về mặt chính trị, ngay cả trong giới hạn dịch thuật mang tính học thuật.
Việt Nam là đối thủ trong cuộc xung đột lớn gần đây nhất của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC) (1979) và cho đến cuộc đụng độ biên giới năm 2020 với Ấn Độ, lần sử dụng vũ lực lớn cuối cùng (năm 1988 trên Đá Gạc Ma). Tuy nhiên, nghiên cứu phương Tây ít chú ý đến việc lập kế hoạch tác chiến của PLA chống lại Việt Nam hơn so với các tình huống bất ngờ khác trong khu vực – chẳng hạn, một hội nghị RAND năm 2015 về kế hoạch dự phòng của PLA không đề cập đến Việt Nam. [5] Điều này bất chấp nghiên cứu được công bố rộng rãi cho thấy PLA đang lên kế hoạch chống lại Việt Nam, chẳng hạn như nỗ lực nghiên cứu trong năm 2016-2017 của các nhà nghiên cứu PLAAF phía Nam TC về việc triển khai sức mạnh trên không cho các hoạt động hàng hải đối với những gì rõ ràng là một tình huống bất ngờ ở Biển Đông (SCS). [6]
Tuy nhiên, lịch sử IO do Trung Quốc tiến hành chống lại Việt Nam đã được các nhà nghiên cứu nước ngoài ghi lại rõ ràng. Các báo cáo gần đây đã ghi lại những nỗ lực của PRC nhằm định hình môi trường thông tin của Việt Nam và sự ép buộc vùng xám chống lại các nước trong khu vực, bao gồm cả trong lĩnh vực thông tin (CNA, tháng 9 năm 2020; RAND, ngày 30 tháng 3 năm 2022). Hơn nữa, Ryan Martinson đã chỉ ra rằng việc tham chiến của Hải quân PLA tại Việt Nam bao gồm cả việc lập kế hoạch cho chiến tranh tâm lý. [7]
Các nhà nghiên cứu tại Căn cứ 311 thuộc PLASSF NSD (nay là Lực lượng Không gian mạng; CSF) – đơn vị duy nhất được biết đến của PLA về IO nước ngoài – cũng đã viết về Việt Nam trong những năm qua, cho thấy Hà Nội là trọng tâm nỗ lực của họ. Năm 2014 chứng kiến sự gia tăng nghiên cứu khi Trung Quốc và Việt Nam gặp khủng hoảng ở mức độ thấp về việc Bắc Kinh di chuyển giàn khoan HY981 vào vùng biển tranh chấp ở Biển Đông. Các nhà nghiên cứu của Base 311 năm đó đã ghi lại quan điểm của Việt Nam về Trung Quốc và tuyên truyền của Việt Nam về Biển Đông. [số 8]
Những nỗ lực dịch thuật rộng hơn gợi ý những tham vọng lớn hơn
Các luận văn bổ sung của PLASSF IEU đề xuất một nỗ lực cụ thể của PLA ít nhất kể từ năm 2019 để đào tạo các công cụ dịch máy dựa trên việc thu thập các văn bản tiếng nước ngoài. Điều này có thể nhằm mục đích hỗ trợ CDO do AI điều khiển chống lại các quốc gia khác. [9] PLASSF IEU sản xuất nhiều luận văn thạc sĩ và luận án tiến sĩ có liên quan đến một số bản dịch, chủ yếu tập trung vào Hoa Kỳ, Nga và Hàn Quốc. Tuy nhiên, phạm vi rộng của các bản dịch tập trung rõ ràng vào việc hỗ trợ dịch máy cho thấy PLASSF có thể đang thực hiện nỗ lực rộng lớn hơn để xây dựng tập đoàn hỗ trợ CDO do AI điều khiển. [10]
Các nhà phân tích của PLA đã ghi nhận vai trò của dịch máy và xây dựng tài liệu trong việc hỗ trợ PLA IO. Một bài báo năm 2021 của hai nhà nghiên cứu NUDT như một phần của khoản tài trợ nghiên cứu về “khả năng ngôn ngữ quốc phòng (国防语言能力)” lập luận rằng PRC “có thể dựa vào công nghệ ‘đám mây’ để xây dựng nền tảng dịch vụ toàn diện cho ‘ngôn ngữ quan trọng’ của cuộc đấu tranh dư luận trong quân đội của chúng ta,” một phần liên quan đến dịch máy, để “giải quyết các vấn đề mà các bộ phận tin tức và truyền thông của quân đội chúng ta ở mọi cấp độ phải đối mặt” (Phóng viên quân sự, tháng 5 năm 2021). Tương tự, một bài báo năm 2023 của các nhà nghiên cứu tại khuôn viên PLASSF IEU Lạc Dương đã nhấn mạnh vai trò của dịch máy trong IO, cụ thể là thúc đẩy “Phong trào dịch thuật vĩ đại” như một IO nhắm mục tiêu của phương Tây chống lại Trung Quốc (Phóng viên quân sự, tháng 1 năm 2023). Building corpora cũng là một yếu tố thúc đẩy PLA IO được công nhận rộng rãi. Một bài báo năm 2017 lập luận: “Chúng ta có thể dựa vào công nghệ kho dữ liệu, công nghệ khai thác dữ liệu, công nghệ thông tin tình báo nguồn mở và công nghệ thông tin tiềm ẩn hiện đã tương đối trưởng thành” (Phóng viên quân sự, tháng 3 năm 2021; China Military Online, ngày 21 tháng 10 năm 2020). [11] Nỗ lực này của PLA bắt đầu ít nhất là từ năm 2005 với “Hệ thống dịch máy thông minh Anh-Trung (英汉智能型机器翻译系统).” [12]
Hình 1: Các luận văn và luận văn dịch thuật của trường đại học Công nghệ thông tin theo quốc gia mục tiêu (2001-2022)
Luận văn thạc sĩ PLASSF IEU năm 2020 giải thích rằng kho ngữ liệu lớn rất quan trọng đối với dịch máy thần kinh (NMT). [13] Lý tưởng nhất là sẽ có “một số lượng lớn các văn bản song song”, nên việc sử dụng “mô hình dịch máy mạng thần kinh dựa trên việc học tăng cường trên các thuật toán được giám sát” sẽ thích hợp hơn. Tuy nhiên, nếu có sẵn một kho văn bản nhỏ hơn—“điều kiện tài nguyên thấp”—thì tác giả kêu gọi sử dụng “công nghệ học chuyển giao để ngăn chặn mạng lưới thần kinh bị trang bị quá mức trong quá trình đào tạo và cải thiện khả năng khái quát hóa”. Cuối cùng, nếu “ngữ liệu song song cực kỳ khan hiếm nhưng đủ trong kho ngữ liệu đơn ngữ”, thì phương án cuối cùng là sử dụng “công nghệ dịch máy không giám sát”, mà tác giả để lại như một chủ đề nghiên cứu trong tương lai.
PLA rõ ràng đã thiếu đủ lực lượng để nhắm mục tiêu vào nhiều quốc gia này trong vài năm qua. Các luận văn về Ấn Độ, Nga và Hoa Kỳ than thở về việc phải dựa vào học tập chuyển giao “để giải quyết vấn đề nguồn lực (hoặc biến thể ngôn ngữ) thấp,” [14] lưu ý rằng bản dịch Nga-Trung “vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm, [15] và khẳng định “số lượng và chất lượng của ngữ liệu là điều kiện cơ bản để đào tạo các mô hình dịch máy mạng nơ-ron”. [16] Một luận án năm 2021 tập trung vào việc hỗ trợ dịch máy các văn bản quân sự Nhật Bản thừa nhận rằng sự tham gia của con người vẫn cần thiết để có bản dịch tốt hơn. [17] Nó gợi ý sử dụng “Dịch máy + Chỉnh sửa hậu kỳ” vì đầu ra của dịch máy “không thể được đưa vào sử dụng trực tiếp”. Mục đích nêu của luận án là nhằm “hiểu được thực trạng nghiên cứu về chiến lược quân sự của Nhật Bản để có biện pháp đối phó tương ứng”.
Một câu hỏi quan trọng trong kỷ nguyên AI sáng tạo là liệu PLA sẽ sử dụng LLM cho loại công việc dịch thuật này hay vẫn tập trung vào NMT, cả hai đều có điểm mạnh và điểm yếu. Nếu LLM đang được áp dụng, có thể các công cụ mới đã có thể giải quyết một phần một số vấn đề này.
Các luận án khác tập trung xa hơn
Vai trò của các luận văn PLASSF IEU tập trung vào dịch thuật này trong việc hỗ trợ IO được củng cố thêm bởi luận án MA năm 2022 tập trung vào tiếng Miến Điện. [18] Luận án liên kết mục đích của mình với việc hỗ trợ tuyên truyền, cụ thể viết rằng “Dịch thuật tiếng nước ngoài tiếng Miến Điện là… biện pháp quan trọng để Trung Quốc ‘xây dựng’ hình ảnh tốt ở Myanmar”. Luận án trình bày vấn đề này theo nghĩa rộng, lưu ý rằng “diễn ngôn là sức mạnh” và rằng Trung Quốc phải “xây dựng một bộ hệ thống diễn ngôn bên ngoài (对外话语体系) có đặc điểm riêng của Trung Quốc và có thể được cộng đồng quốc tế hiểu và chấp nhận”. Trong khi đó, một luận án năm 2019 đã xây dựng một “hệ thống dịch thần kinh tiếng Anh-Trung của Ấn Độ” và tập trung vào diễn ngôn trên mạng xã hội Ấn Độ. [19] Mặc dù luận điểm này rõ ràng không đóng khung các nỗ lực của nó trong việc hỗ trợ IO, nhưng mạng xã hội được biết đến là trọng tâm của các nỗ lực của PLA CDO (DOD, ngày 19 tháng 10 năm 2023; China Brief, ngày 12 tháng 4 năm 2021; RAND, ngày 7 tháng 9 năm 2023) .
Tuy nhiên, không phải tất cả các bản dịch PLA đều phục vụ IO. Thay vào đó, một luận án năm 2022 giải thích rằng nó đang hỗ trợ hợp tác quân sự ngày càng tăng giữa Trung Quốc và Nga, [20] trong khi luận án tiến sĩ từ năm đó rõ ràng ủng hộ việc tăng cường hợp tác quân sự song phương với Türkiye — một đối tác chiến lược quan trọng của Sáng kiến Vành đai và Con đường. [21] Cả hai luận văn này đều thảo luận về sự khan hiếm dữ liệu và sự cần thiết phải giảm bớt các rào cản liên lạc để tạo điều kiện hợp tác, bao gồm cả việc khắc phục tình trạng thiếu nhân viên dịch thuật chuyên nghiệp hiện đang ở PLA. Trong luận điểm thứ hai, tác giả cũng đề cập một cách mơ hồ đến việc “hoàn thành các yêu cầu về nhiệm vụ quân sự (满足未来军事任务需)”, mặc dù điều này vẫn chưa được giải thích.
Công việc khác của PLASSF IEU tập trung vào việc tìm hiểu các cuộc thảo luận về chính sách của Hoa Kỳ, đặc biệt là trên mạng xã hội. Một luận án thạc sĩ năm 2022 đã lấy dữ liệu từ tài khoản Twitter của 30 quan chức cấp cao trong chính quyền Biden, bao gồm Tổng thống Biden và ít nhất 15 thành viên nội các, cũng như tài khoản chính thức của hơn 30 tổ chức chính phủ Hoa Kỳ (ví dụ: CIA, NRO, NIC, v.v.). ). [22] Các nhà nghiên cứu giải thích phương pháp của họ là “gắn thẻ các đặc điểm ngôn ngữ của mạng xã hội trong lĩnh vực quân sự-chính trị, xây dựng mô hình phân đoạn từ dựa trên thuật toán BPE, ghép và căn chỉnh các đặc điểm ngôn ngữ của dữ liệu đào tạo tiếng Anh và tiếng Trung ở mức mã hóa”. và giải mã các đầu cuối, đồng thời kết hợp các tính năng vào các cấu trúc mạng thần kinh được tinh chỉnh dựa trên mô hình được đào tạo trước mBart và các cấu trúc mạng thần kinh biến áp.”
Luận án giải thích, giá trị của phân tích là “một lượng lớn thông tin có giá trị có thể được trích xuất từ các quan điểm chính trị, chính sách và việc triển khai sứ mệnh do các nhân vật và tổ chức quân sự và chính trị đưa ra thông qua mạng xã hội, từ đó thu được thông tin tình báo nguồn mở.” .” Nó cũng lưu ý rằng, “trong bối cảnh dữ liệu lớn, mô hình dịch thủ công truyền thống không còn có thể đáp ứng các yêu cầu về dịch dữ liệu chất lượng cao và theo yêu cầu trong lĩnh vực quân sự-chính trị trên mạng xã hội”. Luận án đặt mình vào bối cảnh “chiến tranh truyền thông xã hội (社交媒体战)”, đã “mở ra một chiều hướng mới của chiến tranh trong thời đại thông tin, và mạng xã hội đã trở thành chiến trường dư luận nơi các quốc gia cạnh tranh khốc liệt”.
Thông tin chi tiết
Lô luận văn và luận văn PLASSF IEU này tiết lộ một số hiểu biết sâu sắc. Đầu tiên, các nỗ lực của PLA CDO không chỉ đơn thuần nhắm vào Đài Loan và Hoa Kỳ mà còn có thể nhắm mục tiêu vào bất kỳ ai. Bằng chứng trước đó đến từ nghiên cứu của Base 311 ở các quốc gia khác, chẳng hạn như Philippines và Nhật Bản. [23] Nếu Bắc Kinh đang sử dụng nguồn lực để nhắm vào Việt Nam, rất có thể Bắc Kinh cũng đang nhắm vào các đồng minh và đối tác của Mỹ ở châu Á. Một báo cáo gần đây của Microsoft cho thấy chỉ một tác nhân IO của PRC—Spamouflage—sản xuất nội dung bằng 58 ngôn ngữ nhắm mục tiêu đến nhiều quốc gia, bao gồm Đài Loan, Hàn Quốc và Nhật Bản, chỉ trong vòng một năm qua (Microsoft, ngày 4 tháng 4).
Nhiều văn bản hướng dẫn quân sự của Trung Quốc về chiến tranh tâm lý nêu bật tầm quan trọng của việc nhắm mục tiêu vào các liên minh thù địch. [24] Ít nhất là từ năm 2004, các văn bản của PLA đã thừa nhận ý định của PRC nhằm vào các liên minh đối thủ trong thời chiến như một phần của chiến lược Ba cuộc chiến của PLA. Ví dụ, sách giáo khoa của Đại học Quốc phòng PLA năm 2014 đặc biệt kêu gọi “Giải thể (瓦解) mối quan hệ liên minh quân sự của kẻ thù (车事同盟)”. Vì các cuộc chiến tranh hiện đại thường dựa vào một số liên minh quân sự nhất định và các liên minh quân sự của đối phương khó đạt được sự phối hợp lợi ích hoàn chỉnh, sách giáo khoa lập luận, “việc mất cân bằng đòn bẩy lợi ích giữa các đồng minh hoặc các lực lượng liên minh (联盟力量) đã trở thành một phương tiện quan trọng để làm suy yếu tiềm năng chiến đấu tổng thể của họ.” [25] Lấy một ví dụ thực tế, Nhật Bản từ lâu đã lo lắng về các nỗ lực IO của Trung Quốc nhắm vào Okinawa nhằm ủng hộ tình cảm ủng hộ độc lập của địa phương và đẩy lùi lực lượng Hoa Kỳ đóng tại đó (CSIS, ngày 23 tháng 7 năm 2020).
Thứ hai, những nỗ lực CDO này nhắm vào cả các quốc gia dân chủ và độc tài. Điều này có nghĩa là những nỗ lực nhằm chống lại ảnh hưởng xấu là có lợi cho tất cả các quốc gia liên quan đến sự trỗi dậy của Trung Quốc. Cho đến nay, Hoa Kỳ và các nước Châu Âu hầu như chỉ tập trung tiếp cận chống lại thông tin sai lệch vào các nền dân chủ toàn cầu khác. Điều này bỏ qua các quốc gia xoay chiều độc tài cũng rất quan trọng đối với sự cạnh tranh giữa các cường quốc. Thật vậy, sự thừa nhận của luận án rằng CDO chống lại Việt Nam nằm trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc, rõ ràng là chống lại Hoa Kỳ, làm nổi bật cái nhìn tổng thể của PRC về các nỗ lực IO của nước này.
Thứ ba, ít nhất một số nỗ lực dịch máy của PLA dựa vào các công cụ nguồn mở của nước ngoài, chẳng hạn như Google Translate và DeepL. [26] Mặc dù điều này rất khó, nếu không muốn nói là không thể, hạn chế trong thực tế, nhưng nó làm nổi bật nguy cơ của các công cụ nguồn mở khi LLM trở nên mạnh mẽ hơn. Nhìn chung, điều này tái khẳng định sự hiểu biết rằng CDO là khái niệm hoạt động ưa thích của PLA dành cho IO và có thể có phạm vi toàn cầu để hỗ trợ các tham vọng ngày càng tăng của Trung Quốc.
Ghi chú
[1] Về một số văn bản của PLA, xem: Ye Zheng [叶征], chủ biên, Bài giảng về Khoa học Điều hành Thông tin [信息作战学教程], Bắc Kinh: Nhà xuất bản Khoa học Quân sự [军事科学出版社], 2013; Wu Jieming [吴杰明] và Liu Zhifu [刘志富], Giới thiệu về chiến tranh dư luận, chiến tranh tâm lý và chiến tranh pháp lý [舆论战心理战法律战概论], Bắc Kinh: Nhà xuất bản Đại học Quốc phòng, 2014.
[2] – [27]
https://zip.lu/3jIFV