Chính quyền quân sự Myanmar đang trong vòng xoáy sụp đổ.
[ảnh minh họa]
Sự đảo ngược chiến lược, tổn thất lãnh thổ và sụp đổ kinh tế đồng nghĩa với việc ngày tàn của chế độ quân sự do đảo chính có thể sắp chấm dứt.
Bởi RONAN LEE – NGÀY 17 THÁNG 11 NĂM 2023
Myint Swe, quyền tổng thống quân đội Myanmar Chính phủ đã cảnh báo rằng đất nước “sẽ bị chia cắt thành nhiều phần khác nhau” sau khi lực lượng vũ trang của ông phải chịu tổn thất lớn về lãnh thổ trước các chiến binh kháng chiến gần đây. Phản ứng của ông là kêu gọi người dân Myanmar hỗ trợ lực lượng quân sự của ông, một lời kêu gọi có khả năng, dựa trên kinh nghiệm trước đó, chủ yếu rơi vào tai những người điếc.
Thay vì chia sẻ nỗi lo sợ của chính phủ quân sự về việc thu hẹp quyền kiểm soát lãnh thổ, có khả năng là hầu hết trong số 55 triệu người dân Myanmar sẽ ăn mừng việc quân đội mất lãnh thổ. Những hiểu lầm như thế này của Junta không phải là mới – sau khi họ nắm quyền vào tháng 2 năm 2021, những người lãnh đạo cuộc đảo chính tỏ ra ngạc nhiên khi cuộc đảo chính vấp phải sự phẫn nộ rộng rãi cũng như sự phản đối và phản kháng kéo dài của công chúng.
Để dập tắt sự phản đối, các ông trùm quân sự đã áp dụng chiến lược bắt giữ tùy tiện và bạo lực cực độ. Hiệp hội Hỗ trợ Tù nhân Chính trị ước tính có 19.675 người hiện đang bị bỏ tù – một con số tăng gần như hàng ngày. Các cuộc biểu tình ôn hòa gặp phải sự đáp trả của các tay súng bắn tỉa của quân đội và các mệnh lệnh bắn chết.
Quân đội Myanmar thường xuyên đáp trả sự kháng cự vũ trang bằng cách trừng phạt tập thể dân thường gần đó. Điều này bao gồm các cuộc không kích tàn khốc nhằm vào các mục tiêu dân sự và các chiến dịch “hoạt động rà phá” trên mặt đất đã giết chết hàng nghìn người và hơn 700.000 người khác phải di dời. Thay vì khiến dân chúng khiếp sợ, bạo lực của chính quyền tiếp tục thúc đẩy sự phản kháng trên toàn quốc.
Kể từ tháng 9 năm 2021, Chính phủ Thống nhất Quốc gia (NUG), một chính phủ bóng tối lưu vong, đã cho phép tiến hành một “cuộc chiến phòng thủ” chống lại quân đội nhà nước, thúc đẩy việc thành lập lực lượng dân quân nhắm vào chính quyền và cơ sở kinh tế của nó. Lực lượng dân quân NUG ngày càng phối hợp với hàng chục nhóm vũ trang dân tộc ở Myanmar, nhiều nhóm trong số đó đã chiến đấu với Tatmadaw (quân đội của chính quyền) trong nhiều thập kỷ.
Giờ đây, mỗi khi quân đội chính phủ rời khỏi doanh trại, họ phải đối mặt với nguy cơ bị tấn công, khiến họ ngày càng dựa vào sức mạnh không quân, nhưng lại càng hạn chế khả năng duy trì quyền kiểm soát hiệu quả trên bộ. Những tổn thất về kinh tế và lãnh thổ ngày càng tích lũy.
Điều này rất quan trọng vì tính hợp pháp của Tatmadaw phụ thuộc vào khả năng gắn kết đất nước với nhau. Hiến pháp do quân đội soạn thảo năm 2008 gây tranh cãi đề cập đến “không tan rã” của Myanmar hàng chục lần, trong đó có nghĩa vụ của lực lượng phòng vệ. Đây là lời biện minh chính cho cuộc đảo chính quân sự năm 1962, mở ra 5 thập kỷ cai trị của quân đội.
Trong giai đoạn ngay sau độc lập (1948-1962), chính phủ dân sự Myanmar đã nỗ lực duy trì quyền kiểm soát lãnh thổ, đôi khi chỉ kiểm soát được nhiều hơn các trung tâm đô thị lớn. Tình hình bây giờ cũng tương tự, ngoại trừ việc ngày nay Tatmadaw không thể duy trì quyền kiểm soát bên ngoài các trung tâm đô thị và doanh trại quân đội. Điều này sẽ ảnh hưởng nặng nề đến tinh thần của quân đội và tạo thêm cảm hứng cho sự phản kháng.
Sự đảo ngược gần đây của chính quyền ở Bang Shan, sự mất mát lãnh thổ đáng kể nhất của họ, đến từ ba nhóm vũ trang sắc tộc, Quân đội Arakan, Quân đội Liên minh Dân chủ Quốc gia Myanmar và Quân đội Giải phóng Quốc gia Ta’ang. Ba nhóm này hiện phối hợp hoạt động với tư cách là Liên minh Huynh đệ.
Họ đã gây tổn thất nặng nề cho lực lượng chính quyền vào đầu tháng 11, tràn ngập hàng chục đồn quân sự và giết chết chỉ huy Sư đoàn bộ binh nhẹ số 99, một đơn vị được quốc tế biết đến với chiến dịch diệt chủng chống lại cộng đồng người Rohingya.
Liên minh Huynh đệ cũng chiếm được tuyến đường bộ chính từ Mandalay tới Trung Quốc, một hành lang kinh tế trọng điểm.
Vai trò của Trung Quốc
Bản thân các thành viên của Liên minh Anh em đều có tham vọng về lãnh thổ nhưng lại dựa vào Trung Quốc về vũ khí nên khó có khả năng một hoạt động ở nội địa Trung Quốc có thể xảy ra nếu không có sự đồng ý của Trung Quốc.
Cho phép hoạt động này tiếp tục là một tuyên bố mạnh mẽ của chính phủ Trung Quốc thất vọng trước việc chính quyền không hành động đối với các trung tâm lừa đảo trực tuyến ở bang Shan, nơi hàng nghìn người Trung Quốc bị buôn bán và những người nước ngoài khác đã bị buộc phải làm việc trong điều kiện giống như nô lệ.
Sự mơ hồ về chiến lược của Trung Quốc là điều không có gì đáng ngạc nhiên. Trung Quốc không hề hào hứng với cuộc đảo chính năm 2021. Đại sứ Trung Quốc tại Myanmar, Chen Hai, nói với các nhà báo vào thời điểm xảy ra cuộc đảo chính “hoàn toàn không phải là điều Trung Quốc muốn thấy”.
Mặc dù theo truyền thống là đồng minh quốc tế quan trọng của chính quyền quân sự, giới lãnh đạo Trung Quốc có mối quan hệ rất chặt chẽ với nhà lãnh đạo trên thực tế bị lật đổ của Myanmar, bà Aung San Suu Kyi, và duy trì mối quan hệ chặt chẽ với nhiều nhóm vũ trang dân tộc ở Myanmar.
Giờ đây, những đảo ngược chiến lược, mất lãnh thổ trên toàn quốc và suy thoái kinh tế đồng nghĩa với việc động lực đã rời xa chính quyền quân sự của Myanmar. Giới lãnh đạo Trung Quốc có thể đã đọc tình hình tốt hơn hầu hết mọi người và nhận ra rằng chính quyền quân sự hiện có thể đang rơi vào vòng xoáy tử thần.
Những người khác thì kém khôn ngoan hơn. Nga đã thay thế Trung Quốc trở thành nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho chính quyền quân sự, chiếm 406 triệu USD nhập khẩu vũ khí của Myanmar kể từ cuộc đảo chính và quan trọng là cung cấp nhiên liệu hàng không để đổi lấy tiền, tiếp cận các cơ sở cảng Vịnh Bengal và sự phù hợp trong khu vực.
Lãnh đạo cuộc đảo chính Min Aung Hlaing gần đây đã hoan nghênh hải quân Nga tham gia cuộc diễn tập chung, mô tả Vladimir Putin bằng những lời lẽ tươi sáng là “một nhà lãnh đạo thế giới đang tạo ra sự ổn định trên trường quốc tế”.
Đối với Putin, điều này có thể sớm trở thành lời khen ngợi không được hoan nghênh một cách đáng xấu hổ. Bằng cách liên kết chặt chẽ với chính quyền quân sự đang suy yếu, Nga đảm bảo ảnh hưởng của mình ở Myanmar và sự liên quan trong khu vực sẽ không tồn tại lâu hơn sự cai trị của quân đội.
Lập kế hoạch sau chính quyền
NUG lý tưởng hóa một Myanmar hậu chính quyền thống nhất dưới sự lãnh đạo của họ với việc Suu Kyi trở lại nắm quyền. Nhưng đối với nhiều nhóm vũ trang sắc tộc – những người sẽ cảm thấy họ, chứ không phải NUG, đã giáng những đòn mạnh nhất vào chính quyền và hiện đang kiểm soát lãnh thổ quan trọng – đó không phải là kết quả họ mong muốn.
Họ sẽ tìm kiếm sự đảm bảo về những yêu cầu chính xung quanh chủ nghĩa liên bang và quyền của người thiểu số chưa được giải quyết thỏa đáng khi bà Suu Kyi nắm quyền lần cuối.
Chính quyền có vẻ như đang trên con đường thất bại rõ ràng, nhưng điều này sẽ không xảy ra ngay lập tức. Trong khi đó, các lực lượng quân sự của chính quyền thường phản ứng ngược lại bằng bạo lực gây sốc, do đó, việc chấm dứt nhanh chóng sự cai trị của chính quyền phải được ưu tiên.
Người dân Myanmar và các quốc gia láng giềng cũng sẽ không muốn đất nước, hậu chính quyền, rơi vào tình trạng bất ổn rạn nứt giống như thời kỳ hậu độc lập ngay trước mắt.
Các nước láng giềng của Myanmar, ASEAN và các cường quốc phương Tây từng có quan điểm cứng rắn về nhân quyền ở Myanmar, bao gồm Mỹ, Anh và EU, giờ đây phải thực hiện các bước để đảm bảo tương lai hậu quân sự diễn ra một cách hòa bình với sự tham gia của tất cả các nhóm phản kháng trong các quyết định về tương lai của Myanmar. .
Giai đoạn chuyển tiếp sau khi giải tán quân đội sẽ đòi hỏi cam kết từ các chủ thể quốc tế nhằm đảm bảo sự ổn định của đất nước, có lẽ giống như tiến trình UNTAC của Campuchia vào những năm 1990.
Thay vì một lần nữa bị cuốn vào các sự kiện ở Myanmar, ASEAN và Liên hợp quốc nên bắt đầu chuẩn bị để quản lý quá trình chuyển đổi sang một Myanmar hậu chính quyền mà giờ đây dường như ngày càng có nhiều khả năng xảy ra.
Ronan Lee là Phó hiệu trưởng Nghiên cứu độc lập, Viện Công nghiệp Truyền thông và Sáng tạo, Đại học Loughborough Luân Đôn, Đại học Loughborough
https://bitly.ws/36bJ7 [Lê Văn dịch lại]
* Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Quan điểm của người viết trong phần này là của tác giả không nhất thiết phản ánh quan điểm của Tân Ðại Việt.