Tập giữ thể diện khi gặp Biden nhưng đạt được ít thành tựu.
Ở quê nhà, thế hệ đỏ thứ hai chuyển sang chỉ trích ‘chuyên quyền cá nhân’
KATSUJI NAKAZAWA, biên tập viên cấp cao của Nikkei – 17/11/2023
Mặc dù không có nhiều nụ cười trong hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Trung đầu tiên sau một năm, nhưng Joe Biden đã nhận được lời cảm ơn từ Tập Cận Bình về cách Hoa Kỳ xử lý các vấn đề nghi thức. (Ảnh do Nikkei dựng phim/Nguồn ảnh của Reuters)
Một cuộc tranh giành quyền lực ở hậu trường là nguyên nhân đã khiến Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phải tới tận California để gặp mặt trực tiếp người đồng cấp Mỹ lần đầu tiên sau một năm.
Hội nghị thượng đỉnh của ông Tập với Tổng thống Joe Biden hôm thứ Tư gần San Francisco diễn ra ba tháng sau hội nghị mùa hè hàng năm của Đảng Cộng sản Trung Quốc, nơi ban lãnh đạo đảng hiện tại, do Tổng Bí thư Tập Cận Bình đứng đầu, đã nhận được một số lời khuyên gay gắt từ những người lớn tuổi trong đảng về nền kinh tế Trung Quốc.
Theo các nguồn tin, những người lớn tuổi đã nghỉ hưu nhưng có ảnh hưởng cũng đề cập đến các vấn đề ngoại giao của Trung Quốc, đặc biệt là mối quan hệ của nước này với Mỹ. Họ nhấn mạnh rằng một mối quan hệ Trung-Mỹ ổn định. Mối quan hệ này đã đặt nền móng cho một Trung Quốc thịnh vượng ngày nay và rằng giới lãnh đạo hiện tại nên tránh làm rạn nứt hoàn toàn những mối quan hệ đó.
Đối với Tập, việc bay tới Mỹ và gặp Biden – qua đó chứng tỏ rằng một số tiến bộ đang đạt được – chủ yếu là để tôn vinh những gì những người lớn tuổi đã nói trong cuộc gặp vào tháng 8 tại khu nghỉ mát ven biển Beidaihe [Bắc đới Hà]. Chuyến đi cũng diễn ra sau khi một người bạn cũ và đồng minh có thể ngầm chỉ trích chế độ “chuyên quyền” của Tập bằng cách viết một bài báo mô tả Mao Trạch Đông.
Tập và Biden đã dành khoảng bốn giờ cùng nhau, bao gồm cả cuộc thảo luận kéo dài hai giờ, bên lề hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương được tổ chức tại San Francisco.
Tập Cận Bình và Joe Biden đi dạo sau cuộc gặp lần đầu tiên sau một năm. Bối cảnh là một khu đất cách trung tâm thành phố San Francisco khoảng 40 km. © Reuters
“Tôi đánh giá cao cuộc trò chuyện của chúng ta vì tôi nghĩ điều quan trọng nhất là bạn và tôi hiểu rõ nhau, từ lãnh đạo này đến lãnh đạo khác, không có quan niệm sai lầm hoặc thông tin sai lệch,” Biden nói trong bài phát biểu mở đầu. “Chúng ta phải đảm bảo rằng cạnh tranh không biến thành xung đột.”
Ông Tập trả lời: “Tôi vẫn cho rằng cạnh tranh giữa các nước lớn không phải là xu hướng thịnh hành của thời đại hiện nay và không thể giải quyết các vấn đề mà Trung Quốc, Hoa Kỳ hay thế giới nói chung đang phải đối mặt”.
Cả hai nhà lãnh đạo đều không mỉm cười trong suốt cuộc trao đổi, điều này càng làm giảm bớt bầu không khí vốn đã nặng nề, dường như dập tắt hy vọng rằng bất kỳ sự giảm bớt căng thẳng nào cũng chỉ là thoáng qua.
Tuy nhiên, một số tiến bộ đã được thực hiện. Các bên đồng ý mở lại liên lạc giữa quân đội của họ. Nhưng phần lớn những gì ông Tập nói đều là sự nhắc lại quá khứ, đặc biệt là những nhận xét của ông về Đài Loan.
Quyết định đến thăm Hoa Kỳ của ông Tập vì áp lực trong nước có vẻ nghịch lý sau khi ông hủy kế hoạch tới New Delhi vào tháng 9 để dự hội nghị thượng đỉnh Nhóm 20.
Ông bị giữ lại khỏi G20 do các vấn đề trong nước như bất ổn chính trị, rắc rối trong quân đội và nền kinh tế đang suy thoái. Vào thời điểm đó, Qin Gang [Tần Cương] đã bị cách chức Bộ trưởng Ngoại giao và một cuộc tranh giành quyền lực dẫn đến việc phế truất chức Bộ trưởng Quốc phòng của Li Shangfu [Lý Thượng Phúc] đang diễn ra.
Tất cả những vấn đề này vẫn còn tồn tại nhưng ông Tập không thể bỏ qua hội nghị thượng đỉnh APEC một cách dễ dàng như vậy.
Anh thậm chí còn rèn luyện sự kiên nhẫn trước khi đưa ra quyết định cuối cùng là ra đi.
Một phần sự bất an của ông xuất phát từ việc Hoa Kỳ trừng phạt Giám đốc điều hành Hồng Kông John Lee vì vai trò của ông trong cuộc đàn áp nhân quyền ở đặc khu hành chính Trung Quốc. Ông Tập đã bổ nhiệm Lee để đảm nhận chức vụ cao nhất trong chính phủ ở Hồng Kông, quốc gia cũng là thành viên APEC, nhưng do các lệnh trừng phạt, cựu sĩ quan cảnh sát này bị cấm nhập cảnh vào Hoa Kỳ.
Giám đốc điều hành Hồng Kông John Lee đã bị cấm tham dự hội nghị thượng đỉnh do lệnh trừng phạt của Mỹ và mặc dù Hồng Kông là thành viên APEC. © Reuters
Với phản ứng dữ dội ban đầu của Trung Quốc về việc loại Lee khỏi hội nghị thượng đỉnh, quyết định của ông Tập đến thăm Hoa Kỳ là một sự nhượng bộ đáng kể.
Các trợ lý thân cận của Tập đã nói với Bộ Ngoại giao Trung Quốc rằng một cuộc gặp Xi-Biden phải diễn ra.
Nhà Trắng biết Tập muốn đến San Francisco bằng bất cứ giá nào nên đã lợi dụng điểm yếu của ông.
Phát biểu tại Washington hôm thứ Ba – một ngày trước cuộc gặp với ông Tập gần San Francisco – Biden thể hiện thái độ trịch thượng, nói rằng người dân Trung Quốc “hiện đang gặp rắc rối về mặt kinh tế”.
Mặc dù Tập đã gặp Biden nhưng ông không có ý định nán lại San Francisco lâu. Theo các nguồn tin của Mỹ, lịch trình ban đầu của ông Tập đã khiến ông phải bỏ qua ngày cuối cùng của hội nghị thượng đỉnh kéo dài ba ngày.
Vào thứ Năm, vào phút cuối, ông Tập đã hủy bỏ lịch tham dự Hội nghị thượng đỉnh CEO APEC, cũng ở San Francisco. Thay vào đó, ông đưa ra một thông điệp bằng văn bản tới diễn đàn dành cho các nhà lãnh đạo khu vực tư nhân và chính phủ.
Ngoài sự bất mãn về việc ông Lee bị loại khỏi hội nghị thượng đỉnh APEC, Trung Quốc còn không muốn cho các nhà báo toàn cầu đến San Francisco quá nhiều cơ hội để đề cập đến các vấn đề nhạy cảm của Trung Quốc khi ông Tập ở đó.
Nhóm của ông Tập muốn giữ im lặng về vấn đề một phụ nữ sống ở Mỹ có liên quan sâu sắc đến việc ông Tần bị sa thải khỏi chức vụ ngoại trưởng. Họ cũng muốn dập tắt các báo cáo về vụ sa thải bí ẩn Bộ trưởng Quốc phòng Lý
[Lý Thượng Phúc] và những tin tức về cái chết đột ngột của cựu Thủ tướng Lý Khắc Cường khi còn khá trẻ.
Các quan chức cấp cao của Trung Quốc đi cùng ông Tập trong chuyến thăm Mỹ lo ngại rằng nếu các nhà báo nước ngoài liên tục đặt ra những câu hỏi hóc búa về những vấn đề này, nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc sẽ mất mặt.
Quả thực, các nhóm lớn người biểu tình chống Tập từ khắp nơi trên thế giới đã đổ về San Francisco, mặc dù những người quản lý của ông đã cố gắng giữ họ ngoài tầm nhìn của Tập.
Cuộc gặp Xi-Biden được tổ chức tại Filoli, một khu đất khá xa xôi cách San Francisco khoảng 40 km. Theo một nguồn tin ngoại giao liên quan đến quan hệ song phương, địa điểm này được chọn bởi một phía Hoa Kỳ đang cố gắng thực hiện tốt các yêu cầu chủ yếu liên quan đến giao thức do Bắc Kinh đưa ra nhằm cố gắng duy trì phẩm giá của ông Tập với tư cách là nhà lãnh đạo hàng đầu vô song của Trung Quốc.
Sau khi bước xuống một chiếc máy bay đặc biệt tại Sân bay Quốc tế San Francisco hôm thứ Ba, ông Tập lần đầu tiên được chào đón bởi một quan chức lễ tân hàng đầu của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, chứ không phải bởi Thống đốc California Gavin Newsom hay Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen, cùng các quan chức Hoa Kỳ khác có mặt tại đó.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tiến tới bắt tay Thống đốc California Gavin Newsom, người có thể nhìn thấy khuôn mặt bên phải của ông.
Vị quan chức này đã thông báo ngắn gọn cho ông Tập về lịch trình của mình. Nguồn tin ngoại giao cho biết, đây là một bước đi bất thường, một bước đi mà Mỹ thực hiện để đáp lại các yêu cầu chi tiết của Trung Quốc.
Ông Tập quan tâm nhiều hơn đến nghi thức – cách thức bắt tay, cuộc tản bộ sau cuộc họp với Biden sẽ diễn ra như thế nào – hơn là nội dung thực tế của cuộc họp.
Ông Tập cũng cảm ơn Biden về cách Hoa Kỳ xử lý tất cả các vấn đề về nghi thức.
Trong khi đó, tại khách sạn nơi ông Tập ở, ở trung tâm San Francisco, vành đai được bao quanh bởi hàng rào đen chắc chắn và các quan chức Trung Quốc mặc đồ đen kiểm tra chứng minh nhân dân của những người vào.
Một tình tiết chính trị Trung Quốc diễn ra ngay trước chuyến đi của ông Tập có thể đã khiến nhà lãnh đạo lo lắng khi đi du lịch Mỹ.
Mọi chuyện bắt đầu từ một bài báo ngầm chỉ trích chế độ chuyên quyền của Tập do Liu Yuan [Lưu Nguyên], con trai của cựu Chủ tịch Trung Quốc Lưu Thiếu Kỳ viết và cũng giống như Tập, một “thế hệ đỏ thứ hai”, biệt danh dành cho con cái của các lãnh đạo đảng thời kỳ cách mạng.
Lưu cũng là bạn thời thơ ấu và đồng minh của Tập. Thăng tiến trong quân đội để trở thành tướng quân, cấp bậc cao nhất, ông có ảnh hưởng lớn đối với những người thế hệ đỏ thứ hai khác.
Tướng Lưu Nguyên năm 2015. Lưu đã giúp Tập Cận Bình thực hiện chiến dịch chống tham nhũng trong quân đội trước khi Tập thành công trong việc giành được nhiệm kỳ bí thư thứ ba chưa từng có vào năm 2022. (Ảnh tư liệu của Getty Images)
Câu chuyện của cha anh cũng cần được kể. Lưu Thiếu Kỳ được Mao Trạch Đông, người sáng lập nước Cộng sản Trung Quốc, nhường lại chức vụ chủ tịch nước sau khi Mao thất bại trong Đại nhảy vọt 1958-1962, một chiến dịch được cho là đã khiến hàng chục triệu người chết đói.
Nhiệm vụ của anh cả Lưu [Thiếu Kỳ] là xây dựng lại nền kinh tế tan vỡ và sinh kế của người dân thường. Nhưng sau đó Mao đã phát động cuộc Cách mạng Văn hóa thảm khốc 1966-1976 nhằm lấy lại uy tín và quyền lực đã mất, giam giữ Lưu trong những điều kiện kinh khủng.
Lưu [Thiếu Kỳ] cuối cùng đã bị đẩy đến chỗ chết.
Bài báo của Lưu trẻ [Lưu Nguyên] là một nghiên cứu về Mao. Ở đầu bài viết, Lưu tuyên bố “phản đối chế độ chuyên chế cá nhân” và “ủng hộ dân chủ nội bộ đảng” nhân danh cha mình. Tuy nhiên, công chúng coi bài báo này là sự chỉ trích chế độ hiện tại của Trung Quốc.
Lưu Thiếu Kỳ, thứ ba từ trái, được Mao Trạch Đông thứ hai từ phải sang bổ nhiệm làm chủ tịch nước,, sau Đại nhảy vọt thảm hại. Anh ta sớm không được Mao sủng ái. © Tân Hoa Xã/AFP/Jiji
Một chuyên gia quen thuộc với thủ đoạn thế hệ đỏ thứ hai lưu ý rằng bài báo này xuất hiện sau khi những người xung quanh ông Tập lại bắt đầu sử dụng thuật ngữ nhân dân linh tú, lãnh đạo nhân dân, mang hàm ý sùng bái cá nhân.
Chức danh này thường được sử dụng trong thời gian chuẩn bị cho đại hội toàn quốc của đảng vào tháng 10 năm 2022, khi ông Tập đảm bảo nhiệm kỳ tổng bí thư thứ ba.
Chuyên gia cho biết bài báo của Lưu Nguyên là “đáng chú ý” vì “biểu hiện sự bất mãn mạnh mẽ của những người thuộc phe đỏ thế hệ thứ hai”.
Vào đầu tháng 11, khi Tập đang chuẩn bị cho chuyến thăm Hoa Kỳ, một buổi hòa nhạc lớn đã được tổ chức tại Bắc Kinh để kỷ niệm 125 năm ngày sinh của Lưu Thiếu Kỳ. Nhiều người thế hệ đỏ thứ hai đã tham dự.
Một nguồn tin lưu ý: “Điều thú vị là thực tế là những người thế hệ đỏ thứ hai đã cùng nhau tổ chức nhiều cuộc trao đổi quan điểm khác nhau ở hậu trường”.
Truyền thông Trung Quốc đưa tin về buổi hòa nhạc kỷ niệm, mặc dù với thái độ khiêm tốn.
Nhiều người thuộc thế hệ đỏ vào đầu tháng 11 đã tham dự buổi hòa nhạc ở Bắc Kinh để tưởng nhớ cố Lưu Thiếu Kỳ, người đã hứng chịu cơn thịnh nộ của Mao Trạch Đông vào những năm 1960. (Ảnh chụp màn hình từ mạng xã hội Trung Quốc)
Bài báo của Lưu Nguyên đã được lan truyền trên mạng trước buổi hòa nhạc nhưng khi có ý kiến lan truyền rằng bài báo của Lưu ngầm chỉ trích chính trị của Tập, tất cả các bài báo và tài liệu liên quan đã bị xóa khỏi internet Trung Quốc.
Việc làm nhanh chóng của các cơ quan kiểm duyệt cho thấy những người xung quanh Tập coi bài viết của Lưu nghiêm túc đến mức nào.
Lưu Nguyên là người có công giúp Tập Cận Bình nắm được nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có với tư cách là tổng bí thư, ông đã giúp Tập thực hiện chiến dịch chống tham nhũng trong quân đội. Ông Tập sau đó cũng được bầu lại làm chủ tịch nước Trung Quốc.
Nửa thế kỷ trước, Mao đã tìm ra lỗi trong kế hoạch tái thiết kinh tế của Lưu Thiếu Kỳ, không công nhận Lưu là người kế vị thực sự của ông và thay vào đó kiên quyết duy trì địa vị lãnh đạo hàng đầu của Trung Quốc suốt đời.
Giờ đây, chính ông Tập không có dấu hiệu chuẩn bị cho một người kế nhiệm thực sự.
Nhiều quan chức đảng cho rằng ông Tập sẽ hướng tới nhiệm kỳ tổng bí thư thứ tư tại đại hội đảng toàn quốc vào năm 2027. Các quan chức này cũng tin rằng ông Tập sẽ hướng tới vị thế lãnh đạo cao nhất suốt đời.
Nhưng những người thế hệ đỏ thứ hai, những người từng ủng hộ Tập, giờ đây cảm thấy khủng hoảng và bắt đầu lên tiếng chống lại “chế độ chuyên quyền cá nhân”.
Chuyến thăm của ông Tập tới California là chuyến thăm đầu tiên của ông sau một thập kỷ. Vào tháng 6 năm 2013 – vài tháng sau khi trở thành nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc – ông đã tới đàm phán với người Mỹ lúc bấy giờ. Tổng thống Barack Obama.
Mười năm trước, cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama ngay lập tức không biết phải làm gì trước đề xuất chia sẻ quyền lực và ảnh hưởng trên khắp Thái Bình Dương của Tập Cận Bình. (Ảnh tư liệu của Reuters)
Trong cuộc gặp, ông Tập đã đưa ra nhận xét đề nghị Mỹ và Trung Quốc nên chia sẻ lợi ích an ninh và kinh tế ở Thái Bình Dương. Chính quyền Obama đã không thể hiểu ngay ý định thực sự của Tập: Ông muốn Mỹ nhượng lại cho Trung Quốc một phạm vi ảnh hưởng ở phía châu Á của Thái Bình Dương.
Nhưng sau khi phân tích cẩn thận những nhận xét của ông Tập ở Washington, chính quyền Obama đã nhận ra mục đích của Trung Quốc và sau đó đã bác bỏ rõ ràng đề xuất ngầm này.
Các đối thủ đã xung đột kể từ đó và cấu trúc cơ bản của cuộc đối đầu vẫn không thay đổi dưới các chính quyền Mỹ kế nhiệm.
Một chuyên gia quen thuộc với quan hệ Mỹ-Trung cho biết hội nghị thượng đỉnh song phương tuần này chưa đạt được đủ điểm chung để thay đổi điều này.
Điều đó hầu như không đủ để Tập giữ thể diện.
Sau khi tổ chức một cuộc họp báo, Joe Biden vào ngày 15 tháng 11 tại San Francisco đã trả lời câu hỏi cuối cùng được hét vào mặt ông bằng cách lặp lại từ “nhà độc tài” ám chỉ Tập Cận Bình. © Reuters
Câu hỏi bây giờ là sự hòa hoãn giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ kéo dài bao lâu. Nửa tháng? Một tháng? Có lẽ là ba?
Vào cuối cuộc họp báo tổ chức hôm thứ Tư sau cuộc hội đàm với ông Tập, ông Biden đã gọi nhà lãnh đạo Trung Quốc là “kẻ độc tài”, điều này có thể không tốt cho sự hòa hợp lâu dài xuyên Thái Bình Dương.
www.nikkei.com [Lê Văn dịch lại]