Tác động từ việc trùm Wagner Yevgeny Prigozhin tử nạn
Nguồn: “Yevgeny Prigozhin’s reported death may consolidate Putin’s power”, The Economist, 24/08/2023.
Biên dịch: Phan Nguyên
Bill Burns, giám đốc CIA, gần đây đã bình luận về số phận có thể đang chờ đợi Yevgeny Prigozhin, thủ lĩnh nhóm lính đánh thuê đã gây ra một cuộc nổi loạn ngắn ngủi ở Nga hồi tháng 6. Theo ông, Vladimir Putin, Tổng thống Nga, “nói chung là người nghĩ rằng trả thù là món ngon nhất khi được ăn nguội. Theo kinh nghiệm của tôi, Putin là bậc thầy về trả thù nên tôi sẽ rất ngạc nhiên nếu Prigozhin có thể thoát khỏi đòn thù.” Vào ngày 23 tháng 8, đúng hai tháng sau cuộc binh biến đó, máy bay phản lực của Prigozhin đã lao xuống đất.
Theo dữ liệu theo dõi hàng không công khai, chiếc máy bay thương mại Embraer của Prigozhin đã bay lên độ cao gần 30.000 feet (9,1 km) trước khi bất ngờ rơi xuống khu vực Tver gần Moskva sau chưa đầy 30 phút bay. Theo cơ quan hàng không Nga và truyền thông nhà nước, tất cả 10 người trên máy bay đều thiệt mạng, và Prigozhin có tên trong danh sách hành khách. Dmitry Utkin, một nhân vật cấp cao trong Tập đoàn Wagner của Prigozhin, đồng thời là chỉ huy nhóm binh sĩ hành quân đến Moskva hồi tháng 6, cũng có tên trong danh sách hành khách.
Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân vụ tai nạn. Các nhân chứng cho biết đã nghe thấy tiếng nổ trước khi xảy ra vụ việc, làm nảy sinh suy đoán rằng nó có thể đã bị lực lượng phòng không bắn hạ. Một khả năng khác, mặc dù ít người bình luận trực tuyến có vẻ tin vào điều đó, là đó chỉ là một tai nạn. Ukraine đã tiến hành 15 cuộc tấn công bằng máy bay không người lái nhắm vào Moskva và khu vực xung quanh kể từ ngày 3/5, bao gồm các cuộc tấn công trong 7 đêm liên tiếp cho đến ngày 23/8. Do đó, hoạt động phòng không địa phương có thể đã tăng vọt. Hồi năm 2020, Iran đã bắn rơi một máy bay Ukraine ở Tehran trong giai đoạn báo động cao độ. Tuy nhiên, khó có khả năng các nhà điều hành radar của Nga nhầm lẫn máy bay phản lực với máy bay không người lái, vì máy bay không người lái chậm hơn, nhỏ hơn và bay thấp hơn.
Vị trí máy bay rơi. Nguồn: The Economist
Một nguồn tin tình báo cấp cao của Ukraine cho biết một số nhân vật ở Nga đã tức giận đến mức muốn Prigozhin phải chết, trong đó có Sergei Shoigu, Bộ trưởng Quốc phòng Nga, người thường xuyên là mục tiêu trong các đoạn video giận dữ của Prigozhin mùa hè này. Tuy nhiên, một hoạt động kiểu này không thể được tiến hành nếu không có sự cho phép của chính Vladimir Putin. Joe Biden, tổng thống Mỹ cho biết: “Tôi không biết thực tế chuyện gì đã xảy ra nhưng tôi không ngạc nhiên. Không có nhiều chuyện xảy ra ở Nga mà Putin không đứng sau”. Ông Burns không phải là chuyên gia tình báo duy nhất dự đoán Prigozhin sẽ gặp rắc rối. Trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 6, Kyrylo Budanov, người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự của Ukraine, cũng tuyên bố rằng FSB, cơ quan an ninh của Nga, đã được giao nhiệm vụ ám sát kẻ nổi loạn.
Đáng chú ý, vụ rơi máy bay xảy ra sau một biến cố mang tính trả thù khác. Trước đó, trong ngày 23/8, Tướng Sergei Surovikin, người từng giữ chức chỉ huy các lực lượng Nga ở Ukraine cho đến khi bị giáng chức hồi tháng 1, đã được miễn nhiệm khỏi chức vụ chỉ huy các lực lượng không quân và vũ trụ của Nga. Tướng Surovikin có quan hệ mật thiết với Prigozhin và bị nghi ngờ đã hỗ trợ cuộc binh biến hoặc biết trước về nó. Vị tướng này được cho là đã bị quản thúc tại gia.
Cái chết của Prigozhin có thể sẽ ảnh hưởng không đáng kể đến tình hình chiến trường ở Ukraine. John Foreman, tùy viên quốc phòng Anh tại Moskva cho đến năm ngoái, cho biết Tướng Valery Gerasimov, Tổng tham mưu trưởng Nga, người mà Prigozhin thường xuyên tấn công, đã “giúp phục hồi một số trật tự thay cho sự hỗn loạn quân sự năm ngoái”. Lực lượng Wagner đã bị gạt sang một bên sau khi họ dẫn đầu cuộc tấn công vào Bakhmut hồi tháng 5. Foreman nói, quân xung kích của Wagner không còn quan trọng nữa một khi Ukraine bắt đầu phản công, và những người lính bị nghi ngờ về mặt chính trị ít được chào đón hơn trong các chiến hào.
Tác động đối với các nước châu Phi, nơi Wagner đang hoạt động, là ít chắc chắn hơn. Prigozhin được cho là đã đến Châu Phi, cố gắng ngăn chặn GRU, cơ quan tình báo quân sự của Nga, đẩy lực lượng của ông ra khỏi lục địa này. Wagner không phải là công ty đánh thuê duy nhất ở đây, và các nhà lãnh đạo châu Phi đang cần hỗ trợ quân sự sẽ không quan tâm nhiều đến việc binh sĩ Nga tuân theo lệnh của Prigozhin hay một quan chức khác của Điện Kremlin.
Những gợn sóng lớn nhất đến từ sự kiện sẽ là những gợn sóng bên trong nước Nga. Nếu Prigozhin bị giết theo lệnh của Putin, điều đó sẽ củng cố hình ảnh của vị tổng thống như một lãnh đạo độc tài đầy thù hận, sẵn sàng bỏ qua các quy trình và luật pháp. Lần đầu tiên ông thu hút trí tưởng tượng của công chúng Nga với tư cách tổng thống là khi đưa ra cam kết đáng nhớ rằng phải “bắt [phiến quân Chechnya] trong toilet” và “quét sạch chúng khỏi các nhà kho”. Trong những năm tiếp theo, các kẻ thù của ông phải hứng chịu một loạt các phương pháp tấn công và ám sát ngày càng bất thường — từ chất đồng vị phóng xạ bỏ vào trà cho đến chất độc thần kinh bôi trên nắm tay cửa và quần lót — tất cả được thiết kế để trấn áp các đối thủ.
Tuy nhiên, những phương pháp này cũng làm xói mòn quan điểm cho rằng Nga là một quốc gia bình thường, vạch trần chế độ của Putin như một tổ chức mafia được điều hành bởi ý muốn cá nhân và hận thù. Sự tồn tại của Wagner – một đội quân tư nhân bị luật hình sự Nga chính thức cấm – là dấu hiệu cho thấy Putin không tin vào các thể chế chính thống của nhà nước, cũng như thể hiện sự phụ thuộc của ông vào các mối quan hệ không chính thức.
Cái chết của Prigozhin có thể giúp củng cố quyền lực của Putin. Nhưng nó cũng có thể củng cố huyền thoại về nhà lãnh đạo Wagner như một người yêu nước dám nói lên sự thật, đồng thời gây bất ổn cho lực lượng cử tri ủng hộ chiến tranh bằng cách làm những người đi theo và ủng hộ Putin thấy ghê sợ. “Vụ ám sát… sẽ gây ra hậu quả thảm khốc”, Gray Zone, một nhóm liên kết với Wagner, đã cảnh báo trên mạng xã hội Telegram. “Những người ra lệnh hoàn toàn không hiểu tâm trạng và tinh thần của binh sĩ”.
Khi sự cố diễn ra, Putin đang phát biểu tại một cuộc họp ở Kursk, ca ngợi chiến thắng của quân đội Liên Xô trước quân xâm lược Đức 80 năm trước. Các công tố viên Nga, những người vừa nhanh chóng chấm dứt cuộc điều tra về cuộc binh biến của Prigozhin sau khi ông chấp nhận thỏa thuận sống lưu vong ở Belarus, đã nhanh chóng mở cuộc điều tra về hành vi vi phạm “các quy tắc an toàn giao thông hàng không”. Công chúng Nga có thể sẽ được thông báo rằng chính sai sót của phi công hoặc lỗi của máy bay đã khiến Prigozhin tử nạn. Ở Nga, không ai mong đợi được nghe sự thật.