Tokayev cắn một viên đạn cải cách dân chủ ở Kazakhstan.
Nhà lãnh đạo Kazakhstan, một cán bộ Liên Xô hơn là người tiên phong Dân chủ nhưng rõ ràng ông đang đưa quốc gia Trung Á ra khỏi quỹ đạo của Moscow.
Bởi MARIAN SELIGA
NGÀY 21 THÁNG 11 NĂM 2022
Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev tại Dinh Tổng thống Ak Orda ở Nur-Sultan vào ngày 10 tháng 6 năm 2019, sau cuộc bầu cử của ông. Ảnh: AFP / Vyacheslav Oseledko
Để đối phó với các cuộc biểu tình chống chính phủ nổ ra ở Kazakhstan vào tháng 1 năm 2022, Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đã kêu gọi những cải cách có thể thay đổi đáng kể bối cảnh chính trị của đất nước.
Tokayev đã ký một sắc lệnh về sửa đổi hiến pháp vào ngày 17 tháng 9 giới hạn nhiệm kỳ tổng thống chỉ có một nhiệm kỳ bảy năm và kêu gọi tổ chức bầu cử nhanh chóng vào ngày 20 tháng 11.
Vào tháng 9, Tokayev đã chỉ thị cho các quan chức của mình chuẩn bị một gói cải cách mới nhằm tiếp tục “phân cấp và phân phối” quyền lực giữa chính phủ, các bộ và người đứng đầu khu vực (akimats). Nó dự kiến một hệ thống bầu cử hỗn hợp, đơn giản hóa thủ tục đăng ký đảng phái và tăng cường độc lập khu vực.
Tokayev đã khởi xướng quá trình dân chủ nhằm mở rộng quyền hạn của quốc hội đồng thời hạn chế quyền hạn của tổng thống. Nhưng sẽ là sai lầm nếu tin rằng Tokayev có ý định dân chủ hóa hoàn toàn quốc gia Trung Á này, nơi bị nhà lãnh đạo độc tài Nursultan Nazarbayev cai trị trong nhiều năm.
Mặc dù Tokayev không phải là một nhân vật chính trị điển hình, nhưng ông đã là một phần của nền tảng Kazakhstan kể từ khi Liên Xô tan rã và là một cán bộ Xô Viết điển hình hơn là một nhà tiên phong của quá trình dân chủ hóa.
Thật ngây thơ khi mong đợi một người đàn ông đã dành phần lớn cuộc đời chuyên nghiệp của mình hoạt động trong các chế độ độc tài để cải cách triệt để hệ thống chính trị của Kazakhstan. Mặc dù được giáo dục tốt nhưng Tokayev đại diện cho giới thượng lưu Kazakhstan, những người thích một nhân cách đáng tin cậy với quyền lực lớn. Quan hệ thị tộc và tôn trọng quyền lực bắt nguồn rất nhiều từ quốc gia Trung Á này.
Những lời kêu gọi cải cách và tổ chức bầu cử sớm của Tokayev cho thấy rằng trước hết ông ấy đang cố gắng củng cố quyền lực và khôi phục sự ổn định sau các cuộc biểu tình rầm rộ chống chính phủ vào tháng Giêng. Các cuộc bạo loạn đã dẫn đến cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc nhất trong nước và việc triển khai quân đội của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO).
Người dân xuống đường biểu tình ở Almaty trước cuộc đàn áp của chính phủ Kazakhstan và sự xuất hiện của quân đội Nga như một phần của CSTO vào tháng 1 năm 2022. Ảnh: WikiCommons
Nếu kế hoạch củng cố quyền lực của ông thành công, nó sẽ chấm dứt cuộc khủng hoảng chính trị lớn nhất mà Kazakhstan phải đối mặt trong 30 năm độc lập.
Ngay sau khi rút quân CSTO khỏi Kazakhstan, tổng thống đã hứa sẽ điều tra kỹ lưỡng các lực lượng đứng sau các cuộc biểu tình vào tháng Giêng và phản ứng trước những thách thức lớn mà Kazakhstan phải đối mặt. Cuộc điều tra đang diễn ra, nhưng các đồng minh của Nazarbayev đang mất quyền lực khi Tokayev đổ lỗi cho chế độ cũ.
Những cải cách chính trị và kinh tế gửi một tín hiệu tích cực cho các nhà đầu tư nước ngoài. Nhưng để sửa chữa hoàn toàn hình ảnh và tăng trưởng kinh tế của Kazakhstan, Astana cần theo đuổi chính sách đối ngoại cân bằng và tăng cường hợp tác kinh tế với phương Tây và phương Đông.
Tokayev được kỳ vọng sẽ theo đuổi chính sách đối ngoại độc lập, bởi ông không bị giới hạn bởi mối quan hệ “bảo trợ” với Moscow như người tiền nhiệm Nazarbayev. Tại Diễn đàn Kinh tế Saint Petersburg lần thứ 25 vào ngày 17 tháng 6 năm 2022, Tokayev nhấn mạnh rằng Kazakhstan sẽ không công nhận Cộng hòa Nhân dân Donetsk và Lugansk là các quốc gia độc lập.
Kể từ khi bắt đầu cuộc chiến Ukraine, Nga đã cố gắng thúc đẩy Kazakhstan hợp tác quân sự và công nghệ, nhưng với thành công hạn chế. Tổng thống Tokayev đã không ủng hộ chiến dịch quân sự của Moscow ở Ukraine và cho biết trong một cuộc phỏng vấn với một kênh truyền hình Nga vào tháng 6 rằng Kazakhstan sẽ không hỗ trợ Nga lách lệnh trừng phạt.
Thay vào đó, Kazakhstan sẽ đặt cược vào sự hợp tác chặt chẽ hơn với Hoa Kỳ và Trung Quốc. Hoa Kỳ là một trong những nhà đầu tư lớn nhất vào nền kinh tế Kazakhstan, với dòng vốn đầu tư trực tiếp khoảng 1,9 tỷ USD trong quý đầu tiên của năm 2022 – gần gấp đôi so với cùng kỳ năm 2021.
Trung Quốc cũng rất tích cực ở Kazakhstan. Không phải ngẫu nhiên mà Kazakhstan là quốc gia đầu tiên mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, người đã không rời Trung Quốc hơn hai năm, đến thăm trước khi tham dự hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải ở Samarkand.
Chuyến thăm của ông Tập cho thấy Trung Quốc coi trọng tăng cường quan hệ với Kazakhstan. Trung Quốc đã đầu tư khoảng 20 tỷ USD vào nền kinh tế Kazakhstan kể từ năm 1991, phản ánh vị thế của nước này trong số 5 nhà đầu tư nước ngoài hàng đầu tại Kazakhstan.
Các khoản đầu tư từ Trung Quốc và Hoa Kỳ sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế hơn nữa.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và nhà lãnh đạo Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev trong một bức ảnh hồ sơ. Hình ảnh: Facebook
Người Kazakhstan có hy vọng rằng các cải cách sẽ tiếp tục sau khi Tokayev tái đắc cử trong cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo. Tokayev nhận thức được rằng đảm bảo an ninh kinh tế sẽ giúp ông ta củng cố quyền lực. Suy nghĩ đó thể hiện rõ trong lời hứa vào tháng 9 năm 2022 của Tokayev về việc tăng lương tối thiểu lên 17% và lương hưu lên 27%.
Nhưng tiến trình cải cách vẫn chưa đủ, đặc biệt là liên quan đến bầu cử tổng thống. Luật hiện hành yêu cầu một ứng cử viên tổng thống phải làm công chức trong 5 năm qua và đã sống ở Kazakhstan trong 15 năm. Những yêu cầu này loại trừ các ứng cử viên dân sự và các nhà lãnh đạo phe đối lập đã rời khỏi Kazakhstan.
Một lĩnh vực khác cần cải cách là môi trường kinh doanh của đất nước. Kinh doanh ở Kazakhstan thường có nghĩa là giao dịch với các công ty địa phương, hầu hết trong số đó có liên hệ với gia đình của lãnh đạo trước đây của đất nước.
Tham nhũng tràn lan, bất bình đẳng xã hội và mạng lưới môi giới quyền lực phức tạp từ lâu đã ngăn cản các tập đoàn nước ngoài đầu tư mạnh vào Kazakhstan. Tokayev phải giải quyết vấn đề này nếu ông ấy nghiêm túc trong việc cải cách và phát triển Kazakhstan.
Marian Seliga là một chuyên gia về Trung Quốc hiện đang làm trưởng bộ phận Trung Quốc tại Ngân hàng J&T của Séc.
https://asiatimes.com
Lê Văn dịch lại