Các cuộc đàm phán ASEAN nêu bật chia rẽ sâu sắc về Biển Đông, Ukraine
Đồng minh của Mỹ đụng độ với Nga, Trung Quốc làm lu mờ kết thúc các cuộc họp của khối ở Campuchia
Các nhà lãnh đạo từ khắp khu vực châu Á-Thái Bình Dương tham dự Hội nghị Cấp cao Đông Á vào ngày 13 tháng 11, trong ba ngày của các cuộc họp do ASEAN dẫn đầu tại Phnom Penh. © Agence Kampuchea Press
CLIFF VENZON và TSUBASA SURUGA, nhân viên của Nikkei 13 tháng 11 năm 2022 14:10 JST Cập nhật vào ngày 13 tháng 11 năm 2022 19:00 JST
PHNOM PENH – Các nhà lãnh đạo Đông Nam Á hôm Chủ nhật đã kết thúc hội nghị thượng đỉnh thường niên của họ, sau ba ngày hội đàm căng thẳng về mọi thứ, từ khủng hoảng ở Myanmar đến chiến tranh Ukraine và căng thẳng ở Biển Đông.
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á gồm 10 thành viên đã tổ chức các cuộc họp marathon tại thủ đô Phnom Penh của Campuchia, nơi các cuộc thảo luận với các cường quốc lớn hơn bao gồm Trung Quốc, Mỹ và Nga nêu bật sự chia rẽ sâu sắc về các vấn đề an ninh quan trọng.
“Chúng ta phải duy trì sự thống nhất của ASEAN trong bất kể hoàn cảnh nào vì lợi ích tốt nhất của cả khu vực”, Thủ tướng Campuchia Hun Sen, Chủ tịch luân phiên ASEAN năm nay, nói khi trao quyền chủ tịch cho Tổng thống Indonesia Joko Widodo.
Ngay trước khi thủ tục kết thúc, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường và Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á, nơi quy tụ các nhà lãnh đạo ASEAN cũng như tám đối tác đối thoại – Hàn Quốc, Úc, Ấn Độ và Nga cũng nằm trong số đó.
Tuyên bố dự kiến của Hội nghị thượng đỉnh Đông Á đã không được đưa ra ngay lập tức, trong bối cảnh các báo cáo cho rằng Mỹ và Nga bất đồng về ngôn ngữ. Tuy nhiên, một bản dự thảo ban đầu được Nikkei Asia xem và nhận xét của các nhà lãnh đạo khác nhau trong ba ngày đã cung cấp một cửa sổ về suy nghĩ của những người tham gia – và bản xem trước cuộc gặp song phương được theo dõi chặt chẽ giữa Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, sẽ diễn ra tại Bali vào thứ Hai.
Tổng thống của hai nền kinh tế hàng đầu thế giới sẽ đối mặt ngay trước thềm Hội nghị thượng đỉnh Nhóm 20 trên hòn đảo đẹp như tranh vẽ của Indonesia. Một số hy vọng cuộc gặp trực tiếp đầu tiên của họ kể từ khi Biden nhậm chức năm ngoái có thể xoa dịu căng thẳng giữa các siêu cường. Nhưng ở Campuchia, có rất ít dấu hiệu cho thấy Mỹ và Trung Quốc có thể tìm thấy nhiều điểm chung.
Biden kêu gọi một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương “tự do và cởi mở”, đẩy lùi nỗ lực thống trị phần lớn Biển Đông của Trung Quốc. Bắc Kinh đã cải tạo và quân sự hóa các đảo để khẳng định yêu sách rộng lớn của mình đối với tuyến đường thủy chiến lược, nơi các thành viên ASEAN Brunei, Malaysia, Việt Nam và Philippines cũng đưa ra yêu sách.
Một tài liệu của Nhà Trắng về Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á hôm Chủ nhật cho biết, ông Biden nhấn mạnh rằng quyền tự do hàng hải và hàng không phải được tôn trọng ở cả biển Hoa Đông và Hoa Đông, và tất cả các tranh chấp phải được giải quyết một cách hòa bình và phù hợp với luật pháp quốc tế. Biden cũng cho biết Hoa Kỳ sẽ “cạnh tranh mạnh mẽ” và tuyên bố sẽ lên tiếng trước những hành vi vi phạm nhân quyền của Trung Quốc, đồng thời giữ các đường dây liên lạc luôn mở để ngăn chặn xung đột.
Trong bản dự thảo tuyên bố của Hội nghị cấp cao Đông Á, một số nhà lãnh đạo bày tỏ “quan ngại” về việc cải tạo đất và các hoạt động khác đã “làm xói mòn lòng tin và sự tự tin, gia tăng căng thẳng và có thể phá hoại hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực.” Tuy nhiên, họ không nêu thẳng tên Trung Quốc.
Bắc Kinh, vốn thích giải quyết song phương các tranh chấp hàng hải với các bên tranh chấp khác, trước đây đã tuyên bố điều mà họ mô tả là sự can thiệp của Washington. Trong cuộc gặp thượng đỉnh với các đối tác ASEAN hôm thứ Sáu, ông Li nói: “Chúng tôi có đầy đủ tự tin, trí tuệ và năng lực để nắm chắc chìa khóa của vấn đề Biển Đông trong tay của chúng tôi.”
Hôm Chủ nhật, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr nói rằng luật pháp quốc tế và Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển cần được tuân thủ ở Biển Đông, mà ông gọi là tuyến đường thương mại toàn cầu quan trọng.
“Điều quan trọng là phải tránh xung đột”, Marcos nhấn mạnh với các phóng viên sau đó.
Marcos cũng nói rằng một “bộ quy tắc ứng xử” đã quá hạn lâu nay đang được ASEAN và Trung Quốc đàm phán là “cần khẩn cấp.” Ông không trực tiếp viện dẫn phán quyết trọng tài mà Manila giành được vào năm 2016, phán quyết vô hiệu hóa các tuyên bố chủ quyền rộng lớn của Bắc Kinh đối với vùng biển – một quyết định mà Trung Quốc bác bỏ.
Căn cứ Hải quân Ream của Campuchia ở Sihanoukville: Mỹ đã bày tỏ quan ngại về cơ sở do Trung Quốc tài trợ. © Reuters
Có những điểm ma sát khác. Trong cuộc gặp với Hun Sen hôm thứ Bảy, Biden đã nêu “quan ngại” về các hoạt động quân sự của Trung Quốc tại Căn cứ Hải quân Ream do Bắc Kinh tài trợ, nằm trên bờ biển Campuchia trên Vịnh Thái Lan. Nhà Trắng cho biết tổng thống nhấn mạnh tầm quan trọng của “sự minh bạch đầy đủ.”
Trong khi đó, một vấn đề an ninh cấp bách khác trong chương trình nghị sự hôm Chủ nhật là mối đe dọa từ các chương trình tên lửa và hạt nhân của Triều Tiên. Dự thảo tuyên bố của Hội nghị thượng đỉnh Đông Á bày tỏ “những lo ngại nghiêm trọng” về sự gia tăng gần đây trong vụ thử tên lửa đạn đạo của Bình Nhưỡng.
Tài liệu cho biết: “Diễn biến đáng lo ngại này phản ánh sự gia tăng căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên và đe dọa hòa bình, ổn định trong khu vực và trên thế giới”.
Kishida tìm kiếm sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ các nhà lãnh đạo ASEAN trong việc đối phó với Triều Tiên. Tại một thời điểm trong cuối tuần, ông gọi vụ phóng tên lửa đạn đạo gần đây của Bình Nhưỡng là một “thách thức rõ ràng và nghiêm trọng đối với cộng đồng quốc tế.”
Ông nhấn mạnh rằng chúng “không bao giờ có thể bị bỏ qua”.
Triều Tiên là chủ đề chính trong cuộc gặp bên lề ba bên giữa Biden, Kishida và Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol vào Chủ nhật. Ông Biden cho biết ba quốc gia đang “liên kết hơn bao giờ hết” trước mối đe dọa từ Bình Nhưỡng.
Riêng ông Kishida cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan, nơi Bắc Kinh đã không loại trừ sử dụng vũ lực để “đoàn tụ” với Đài Loan. Biden cũng đưa ra lời kêu gọi tương tự về hòa bình tại Hội nghị thượng đỉnh Đông Á, theo Nhà Trắng.
Thấp thoáng trong tất cả các cuộc thảo luận là cuộc xung đột ở Ukraine cách xa nửa vòng trái đất.
Trong Hội nghị thượng đỉnh Đông Á, Thủ tướng Australia Anthony Albanese cho biết các nhà lãnh đạo đã thảo luận về cuộc xâm lược đang diễn ra của Nga, vốn đã gây ra làn sóng chấn động về kinh tế và an ninh ở châu Á.
“Tôi chỉ ra rằng hành động của Nga đã gây ra một thiệt hại lớn về người và đó là một cuộc xâm lược bất hợp pháp”, Albanese nói với các phóng viên. Ông cũng gọi đây là “sự vi phạm quy tắc luật pháp quốc tế”, tức là “gây ra hậu quả kinh tế và chi phí lạm phát gia tăng do giá năng lượng trên toàn thế giới.”
Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Lavrov, ngồi, nói chuyện với Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Singapore Vivian Balakrishnan trong Hội nghị Cấp cao Đông Á tại Phnom Penh vào ngày 13 tháng 11. © Reuters
Dự thảo tuyên bố ban đầu của Hội nghị thượng đỉnh Đông Á kêu gọi tôn trọng “chủ quyền, độc lập chính trị [và] toàn vẹn lãnh thổ” và nhấn mạnh “tầm quan trọng của việc chấm dứt ngay lập tức các hành vi thù địch”.
Nhưng Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đã có mặt để thúc đẩy lập trường của Moscow.
Hãng thông tấn nhà nước Tass của Nga cho biết, Ngoại trưởng Lavrov chỉ trích việc NATO mở rộng phạm vi hoạt động sang Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và cho rằng Mỹ và các đồng minh của họ đã không tính đến “lợi ích của hầu hết các quốc gia ở đây.”
Bất chấp khoảng cách địa lý của Ukraine, các cuộc họp ASEAN năm nay đã trở thành một diễn đàn quan trọng để cả hai bên tranh luận về các trường hợp của mình. Ngoại trưởng Ukraine Dymtro Kuleba đã gặp những người đồng cấp bên lề hội nghị thượng đỉnh và kêu gọi họ lên án hành động xâm lược của Moscow và ủng hộ đất nước của ông.
https://asia.nikkei.com
Lê Văn dịch lại