Quan hệ Nga-Việt đặt Mỹ vào tình thế khó xử khi trừng phạt
Kế hoạch của Việt Nam để tổ chức các cuộc tập trận quân sự với Nga có thể làm sống lại các đòn trừng phạt lên Hà nội với các hình phạt liên quan đến CAATSA [Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act – Chống lại các đối thủ của Mỹ thông qua Đạo luật trừng phạt]
Bởi DAVID HUTT
NGÀY 21 THÁNG 4 NĂM 2022
Các quan khách quân sự Việt Nam quan sát xe tăng T-90MS của Nga trong Diễn đàn Kỹ thuật Quân sự Quốc tế Army-2020 ở Alabino, ngoại ô Moscow, Nga, Chủ nhật, ngày 23 tháng 8 năm 2020. Ảnh: Screengrab / TASS TV / AP / Pavel Golovkin
Việt Nam có thể sớm bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt của Mỹ vì tiếp tục quan hệ quân sự với Nga khi phương Tây tìm kiếm các điểm gây áp lực mới để trừng phạt Moscow vì cuộc xâm lược Ukraine.
Việt Nam, đồng minh thân cận nhất của Mátxcơva ở Đông Nam Á, đã khiến các quan chức Mỹ nóng mặt khi bỏ phiếu trắng trong các nghị quyết của Đại hội đồng Liên hợp quốc chống lại Ngạ Trong tháng này, Hà Nội là một trong 24 quốc gia duy nhất bỏ phiếu phản đối việc Nga bị loại khỏi Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc.
Việt Nam hiện đang rơi vào nước tiềm ẩn đối đầu về ngoại giao sau khi truyền thông nhà nước Nga đưa tin trong tuần này rằng Moscow đang lên kế hoạch cùng các quan chức quốc phòng Việt Nam tiến hành các cuộc tập trận chung mới vào cuối năm naỵ
Các báo cáo dẫn lời quan chức quân đội Nga, Đại tá Ivan Taraev cho biết cuộc tập trận chung, có khả năng được đặt tên là “Liên minh lục địa 2022”, sẽ nhằm “nâng cao kỹ năng thực hành của các chỉ huy và nhân viên trong việc tổ chức các hoạt động huấn luyện và quản lý các đơn vị trong tình huống khó khăn. như phát triển các giải pháp độc đáo khi thực hiện nhiệm vụ. “
Nếu vậy, các cuộc tập trận có thể thúc đẩy các mối quan hệ chiến lược đang được cải thiện của Hà Nội với Hoa Kỳ, vốn đã mở rộng đáng kể trong những năm gần đây với mục tiêu kiềm chế sự xâm lược của Trung Quốc ở Biển Đông.
Năm 2017, Quốc hội Mỹ đã thông qua Đạo luật Chống đối thủ của Mỹ thông qua các biện pháp trừng phạt (CAATSA), trong đó có nhiều điều khoản đe dọa trừng phạt đối với bất kỳ quốc gia nào mua vũ khí từ Nga. Nga là nhà cung cấp vũ khí quân sự lớn nhất của Việt Nam, với gần 80% thiết bị quân sự của Hà Nội có nguồn gốc từ Moscow kể từ năm 2000, theo số liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm.
Trong một bài báo được công bố vào tháng trước, các nhà phân tích an ninh Ian Storey và William Choong suy đoán rằng sau khi Nga xâm lược Ukraine, Washington “có thể báo hiệu rằng họ đã sẵn sàng áp đặt“ các lệnh trừng phạt của CAATSA đối với các nước Đông Nam Á ”đang lên kế hoạch mua thiết bị quân sự mới từ Ngạ.”
Họ phỏng đoán: “Điều này sẽ khiến các quốc gia trong khu vực phải suy nghĩ kỹ về việc ký hợp đồng với các công ty quốc phòng Nga
Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergey Shoigu (R) và người đồng cấp Việt Nam Ngô Xuân Lịch duyệt đội danh dự trong lễ đón tại Hà Nội ngày 23 tháng 1 năm 2018. Ảnh: Getty Images via AFP / Hoang Dinh Nam
Tuy nhiên, tranh cãi đã rình rập CAATSA kể từ khi nó được ban hành vào cuối năm 2017. Tổng thống khi đó là Donald Trump nói rằng CAATSA là “sai sót nghiêm trọng”, cho rằng nó vi phạm thẩm quyền của cơ quan hành pháp về chính sách đối ngoại trong khi một số quốc gia châu Âu cho rằng nó có thể vi phạm luật pháp quốc tế.
Các nhà hoạch định chính sách đối ngoại diều hâu ở Washington cho biết nó sẽ cản trở nghiêm trọng đến hoạt động ngoại giao; phe diều hâu sợ rằng nó sẽ trừng phạt những nước như Việt Nam, Ấn Độ và Indonesia, những nước có tình hữu nghị vô giá để kiềm chế Trung Quốc ở Ấn Độ – Thái Bình Dương.
Carl Thayer, giáo sư danh dự từ Đại học New South Wales ở Australia và là chuyên gia nổi tiếng về Việt Nam, cho biết Mỹ đang đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan vì đang theo đuổi các mục tiêu mâu thuẫn.
Ông Thayer nói: “CAATSA nhằm trừng phạt các thực thể quốc phòng của Nga vì Nga sáp nhập Crimea [vào năm 2014] và làm gián đoạn hoạt động bán vũ khí của họ bằng cách đe dọa các quốc gia mua vũ khí của Nga”. “Đồng thời, Mỹ tìm cách tranh thủ Việt Nam như một đối tác chiến lược ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.”
Các biện pháp trừng phạt của CAATSA mới chỉ được áp dụng đối với Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ vì họ mua hệ thống tên lửa đất đối không S-400 do Nga sản xuất.
Tháng 11 năm ngoái, chính quyền Biden cho biết họ vẫn chưa quyết định về việc liệu Ấn Độ, người mua vũ khí nước ngoài lớn nhất của Nga theo truyền thống, có nên được miễn trừ sau khi mua sắm hệ thống S-400 hay không.
Indonesia và Việt Nam, hai nước mua thiết bị quân sự hàng đầu khác của Nga, cho đến nay vẫn chưa bị trừng phạt cũng như không nhận được sự miễn trừ chính thức từ Washington. Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ, Jim Mattis, đã xin Quốc hội miễn trừ trách nhiệm cho Việt Nam nhưng không thành công.
Khang Vu, một nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Khoa Khoa học Chính trị tại Trường Cao đẳng Boston, nói rằng vấn đề cần được tách thành hai giai đoạn. Ông Khang nói: “Trước khi Nga xâm lược Ukraine, khả năng Việt Nam có thể bị trừng phạt theo CAATSA là rất thấp.
Vào đầu năm 2018, các quan chức quốc phòng Mỹ dưới thời chính quyền Trump đã gây áp lực buộc Việt Nam phải cắt giảm sự phụ thuộc vào vũ khí và công nghệ quân sự của Nga hoặc đối mặt với khả năng bị trừng phạt, ông Thayer nói. Ông nói, Việt Nam đã bị thúc giục mua vũ khí của Mỹ để thay thế.
Lệnh cấm vận vũ khí của Hoa Kỳ đối với Hà Nội chỉ được dỡ bỏ vào tháng 5 năm 2016, cùng tháng mà Barack Obama trở thành tổng thống Mỹ đương nhiệm đầu tiên đến thăm Việt Nam.
Tuy nhiên, vào tháng 9/2018, khi kết thúc Đối thoại Chính sách Quốc phòng thường niên được tổ chức tại Hà Nội, Việt Nam đã gây “choáng váng” cho các quan chức Mỹ khi hủy bỏ 15 cuộc tập trận quân sự được lên kế hoạch với quân đội Mỹ cho năm 2019, Thayer lưu ý.
Tổng thống Mỹ khi đó là Donald Trump cầm cờ Việt Nam khi Thủ tướng Việt Nam lúc bấy giờ là Nguyễn Xuân Phúc (L) vẫy cờ Mỹ khi họ đến dự cuộc họp tại Văn phòng Chính phủ ở Hà Nội vào ngày 27 tháng 2 năm 2019. Ảnh: Saul Loeb / AFP
Ông Thayer nói: “Theo đánh giá của tôi, Việt Nam đã phản ứng trước sức ép của Mỹ bằng cách thể hiện sự độc lập của mình.
Lê Hồng Hiệp, thành viên cấp cao của Chương trình Nghiên cứu Việt Nam tại Viện ISEAS – Yusof Ishak ở Singapore, đã suy đoán vào thời điểm đó rằng “Việt Nam có thể đã hủy bỏ các giao ước quốc phòng với Mỹ như một chiến thuật thương lượng để đảm bảo rằng Washington sẽ đưa ra một [CAATSA] miễn trừ cho họ ”
Nhưng cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine vào ngày 24 tháng 2 đã thay đổi động lực. Cùng với Lào, Việt Nam bỏ phiếu trắng trong một nghị quyết của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc về cuộc chiến Ukraine, khiến họ trở thành hai quốc gia Đông Nam Á duy nhất không bỏ phiếu ủng hộ việc khiển trách Moscow về hành vi xâm lược của họ.
Các nhà chức trách Đảng Cộng sản kể từ đó đã bắt giữ những người biểu tình bên trong Việt Nam chống lại sự xâm lược của Nga, mặc dù các phương tiện truyền thông nhà nước đã cho thấy một số linh hoạt trong việc đưa tin về cuộc xung đột.
Có khả năng nghiêm trọng hơn đối với quan hệ Việt-Mỹ là Nga-Việt có kế hoạch tổ chức một cuộc tập trận chung.
Hai bên đã “nhất trí về chủ đề của các cuộc tập trận sắp tới, xác định ngày và địa điểm cho chúng” và “thảo luận về các vấn đề hỗ trợ y tế và hậu cần, các chương trình văn hóa và thể thao”, hãng thông tấn nhà nước Nga RIA Novosti đưa tin.
Ông Thayer nói: “Điều này có thể“ làm giảm kỳ vọng của Hoa Kỳ rằng họ có thể coi Việt Nam như một đối tác chiến lược ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ”. Thời gian là rất quan trọng vì nó diễn ra chỉ vài tuần trước khi Washington dự kiến tổ chức hội nghị thượng đỉnh lớn với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) từ ngày 12 đến 13 tháng 5.
Nếu các biện pháp trừng phạt CAATSA được áp dụng đối với Việt Nam, thì có lẽ nó sẽ không xảy ra cho đến sau Hội nghị cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ, “như một cử chỉ thiện chí”, ông Khắc Giang Nguyễn, nhà phân tích tại Đại học Victoria, Wellington, cho biết.
Tuy nhiên, khả năng Mỹ trừng phạt Việt Nam vẫn còn thấp, Khang nói, lưu ý rằng lợi ích của Mỹ ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương không thay đổi kể từ cuộc chiến Ukraine. Khi chiến tranh bùng phát ở châu Âu, ngày càng có nhiều lo ngại rằng Bắc Kinh có thể nghĩ rằng thời điểm đã chín muồi để tiến hành một cuộc xâm lược Đài Loan, một động thái có nghĩa là Mỹ hiện đang cần thiện chí ở Hà Nội hơn bao giờ hết.
Ông Khang nói: “Việt Nam là một đối tác quan trọng của Hoa Kỳ, và Washington sẵn sàng để các đối tác của mình sử dụng vũ khí của Nga nếu các đối tác đó sử dụng vũ khí đó để chống lại kẻ thù của Hoa Kỳ” lãnh thổ trên Biển Đông.
“Không phải là vũ khí đến từ đâu mà là nó sẽ được giao cho ai,” ông nói thêm.
Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ James Mattis, Đại tướng Ngô Xuân Lịch, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, cùng đoàn cán bộ lãnh đạo cấp cao của quân đội Việt Nam gặp nhau tại phòng kế bên tại Lầu Năm Góc ngày 8 tháng 8 năm 2017, 2017, tại Washington, DC. Ảnh: AFP / Paul J Richards
Stratfor, một công ty tư vấn địa chính trị, đã lập luận trở lại vào năm 2018 rằng “quy trình CAATSA có thể không khuyến khích Việt Nam xây dựng hơn nữa mối quan hệ quốc phòng với Hoa Kỳ nếu chỉ để tránh những thỏa hiệp trong tương lai đối với quyền tự chủ chiến lược của mình”.
Nó tiếp tục: “Trong thế giới ngày nay, các cường quốc trung lưu ngày càng quyết đoán và từ chối ràng buộc mình vào bất kỳ cường quốc nào. Sự phụ thuộc của Hoa Kỳ vào công cụ thiếu sắc bén ngoài lãnh thổ, cuối cùng có thể phản tác dụng nếu họ không cẩn thận. “
Các nhà phân tích nhận định, cho đến nay, Washington đã làm ngơ trước việc Hà Nội mua vũ khí của Nga vì một số lý do.
Đầu tiên, Mỹ cho rằng Việt Nam được quân sự hóa là chìa khóa để hạn chế sự xâm lược của Trung Quốc ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Nếu Việt Nam mua từ Nga, điều đó có nghĩa là họ không mua từ Trung Quốc, mặc dù còn tranh cãi về việc liệu Hà Nội, nếu bị siết chặt, thậm chí có cân nhắc mua vũ khí của Trung Quốc hay không.
Cũng có ý kiến cho rằng với quy mô kinh tế của mình, Việt Nam không đủ khả năng mua vũ khí từ các nhà thầu vũ khí phương Tây đắt tiền hơn. Tuy nhiên, điều đó còn gây tranh cãi: Trước khi CAATSA được giới thiệu vào năm 2017, Indonesia đang đàm phán mua máy bay chiến đấu Sukhoi Su-35 do Nga sản xuất.
Nhưng mối đe dọa về các lệnh trừng phạt của Mỹ được cho là đã cản trở thỏa thuận đó, và đầu năm nay, Jakarta đã công bố một hợp đồng trị giá 8,1 tỷ USD để mua 42 máy bay phản lực Rafale từ Pháp. Hoa Kỳ cũng đã ủy quyền cho Indonesia mua máy bay phản lực F-15.
Tuy nhiên, chi tiêu quốc phòng của Indonesia không lớn hơn nhiều so với Việt Nam là 7,5 tỷ USD vào năm 2018 so với 5,5 tỷ USD của Hà Nội, theo số liệu của Ngân hàng Thế giới.
Washington có thể hiểu rằng chính sách của Việt Nam từ lâu là không vướng vào bất kỳ khối siêu cường nào để xoa dịu Bắc Kinh.
Nếu Hà Nội mua vũ khí từ Mỹ, hoặc thậm chí từ một đồng minh của Mỹ như Pháp, thì Bắc Kinh có thể coi việc mua sắm này là khi Hà Nội nghiêng hẳn về phía phương Tây, và sau đó tăng cường gây hấn đáng kể đối với Việt Nam.
Moscow cũng không sắp bắt đầu đàm phán mua bán vũ khí trong khi quân đội của họ đang tham gia vào một cuộc xâm lược thất bại vào Ukraine; Quân đội Nga cần tất cả các loại vũ khí mà họ có thể tích hợp được, và các lệnh trừng phạt tài chính hiện tại của phương Tây đối với Moscow sẽ khiến Việt Nam gặp rủi ro – CAATSA hoặc không – nếu nước này cố gắng nhập khẩu vũ khí từ Nga trong thời chiến.
Ông Thayer cho biết Việt Nam đã không mua vé lớn nào từ Nga kể từ khi CAATSA được thông qua, mặc dù có tin đồn rằng nước này đang có mặt trên thị trường máy bay tấn công mặt đất và máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm.
Do Moscow cung cấp phần lớn vũ khí cho Việt Nam cần được cập nhật và bảo trì nên “không thể giảm mạnh tỷ lệ này trong một thời gian ngắn”, ông Khắc Giang lưu ý.
Các cựu chiến binh Việt Nam diễu hành và vẫy cờ trong cuộc diễu hành được tổ chức tại phủ tổng thống cũ ở thành phố Hồ Chí Minh để kỷ niệm cuộc tấn công Tết Mậu Thân 1968 của Chiến tranh Việt Nam. Ảnh: AFP / Stringer
Cuộc chiến Ukraine sẽ ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động mua sắm vũ khí của Việt Nam rất khó xác định; Việt Nam đã bắt đầu nổi tiếng trong các hoạt động mua sắm vũ khí trong những năm gần đây. Chi tiêu cho vũ khí của Việt Nam đạt đỉnh vào năm 2018 ở mức 333 triệu đô la và giảm xuống trong kỷ nguyên Covid xuống còn 72 triệu đô la vào năm 2021.
Ngoại giao, thay vì các biện pháp trừng phạt, dường như có tác dụng với Mỹ ở những nơi khác. Tờ Economist lưu ý trong tháng này, Ấn Độ đã giảm tỷ trọng vũ khí mua từ Nga kể từ năm 2017. Đồng thời, thương mại quốc phòng giữa Ấn Độ và Mỹ đã tăng từ 200 triệu USD năm 2000 lên 6,2 tỷ USD vào năm 2019.
Những liên kết quốc phòng ngày càng gia tăng này đã được dập tắt tại cuộc họp giữa các quan chức cấp cao của Ấn Độ và Mỹ trong tháng này, mặc dù không ai thực sự mong đợi New Delhi cắt đứt mọi quan hệ quân sự với Nga nhanh chóng như vậy.
Storey và Choong hồi tháng trước lập luận rằng “Washington có thể từ bỏ lệnh trừng phạt CAATSA đối với Việt Nam do mối quan hệ chiến lược ngày càng tăng giữa hai nước trước những hoạt động quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông”.
Ngoài ra, nó có thể phục vụ lợi ích của Washington khi để ngỏ việc trừng phạt Việt Nam như một biện pháp giữ Hà Nội đứng vững. Thayer nói: “Chừng nào Việt Nam hạn chế mua sắm vũ khí từ Nga, thì khả năng sẽ không bị trừng phạt theo CAATSA”.
Theo dõi David Hutt trên Twitter tại @davidhuttjourno
https://asiatimes.com/2022/04/russia-vietnam-ties-put-us-in-a-sanctions-dilemma/
Lê Văn dịch lại