Ðiểm Báo Pháp – 16/1/22
Trung Quốc độc tài lấn chiếm Biển Đông, giúp Cuba đàn áp biểu tình
The Economist nhận định «Trung Quốc không thể muốn làm gì thì làm» tại Biển Đông, trong lúc các quốc gia Đông Nam Á đang ngày càng lo ngại về người láng giềng khổng lồ hung hăng. Tại đảo quốc cộng sản Cuba, Bắc Kinh đóng vai trò chủ chốt trong việc cắt internet để dập tắt biểu tình.
Chiến thuật vùng xám trên Biển Đông
Tranh chấp chủ quyền Biển Đông đã có từ nhiều thập niên, nhưng chỉ mười năm qua, khi Trung Quốc tham lam yêu sách hầu hết vùng biển này, tình hình trở nên căng thẳng. Bắc Kinh chiếm bãi cạn Scarborough nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Philippines, sau đó đào đắp một cách quy mô các rạn san hô ở Trường Sa tạo nên những đảo nhân tạo được quân sự hóa.
Các
nhà ngoại giao và nhà phân tích cho rằng mục tiêu lâu dài là cắm rễ sâu
vào Biển Đông và xa hơn nữa, nhằm giữ chân người Mỹ trong các cuộc xung
đột. Nhưng mục tiêu trước mắt là thống trị cả về chính trị, kinh tế lẫn
quân sự. Các căn cứ quân sự được sử dụng để chơi trò « vùng xám » để
cưỡng bức, tuần duyên, dân quân biển, tàu khảo sát thay phiên nhau quấy
nhiễu láng giềng.
Tháng 3/2021, khoảng 200 tàu đánh cá giả hiệu
tràn ngập Đá Ba Đầu, nơi Việt Nam và Philippines đều tuyên bố chủ quyền.
Hiện nay mỗi ngày đều có 300 tàu dân quân biển hiện diện xung quanh các
đảo ở Trường Sa. Trung Quốc thách thức các hoạt động dầu khí của
Indonesia lẫn Malaysia, đưa giàn khoan đến EEZ và thềm lục địa của hai
nước này. Bắc Kinh đe dọa các công ty dầu khí ngoại quốc để họ hủy bỏ
liên doanh với Việt Nam và các nước khác, đưa củ cà rốt « cùng khai
thác » ra nhử.
Cái giá cho sự ngang ngược
Trung
Quốc đã phải trả cái giá về ngoại giao. Nếu Tập Cận Bình không ngang
ngược như vậy, Trung Quốc đã được ASEAN ngưỡng mộ. Vụ Đá Ba Đầu khiến
Duterte không còn ve vãn Bắc Kinh, xích lại gần hơn với Washington. Hoa
Kỳ và đồng minh phương Tây tăng cường tuần tra Biển Đông, được hầu hết
các nước ASEAN hoan nghênh. Tuy nhiên, là đối tác thương mại quan trọng,
Bắc Kinh cho rằng thời gian đứng về phía mình, trước sau gì cũng sẽ có
một nước chấp nhận cho Trung Quốc khai thác trong EEZ của mình, coi như
nhường bước trước yêu sách chủ quyền thô bạo của Bắc Kinh.
Có điều
từ nhiều năm qua đàm phán về Bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) vẫn
chưa có tiến bộ. Trung Quốc hy vọng ký được trong năm 2021 để chứng tỏ
bất đồng có thể tự giải quyết không cần Mỹ can thiệp, nhưng thực ra các
bên xa nhau hơn bao giờ hết. Bắc Kinh đòi có quyền phủ quyết về tập trận
hải quân giữa các nước ASEAN với các cường quốc khác, và không cho nước
ngoài cùng khai thác dầu khí. Những đòi hỏi này là không thể chấp nhận
được đối với các thành viên ASEAN.
Như vậy liệu ASEAN cứ mãi kiên
nhẫn đàm phán ? Một đại sứ Đông Nam Á nói rằng thà có còn hơn không, và
hơn nữa, các « Liliput » ASEAN có thể đưa Trung Quốc vào chiếc bẫy đối
thoại không có hồi kết.
Trung Quốc giúp Cuba cắt internet, đàn áp người biểu tình
Tại châu Mỹ la-tinh, Courrier International dịch bài viết của The Diplomat, tố cáo « Trung Quốc hỗ trợ cho việc đàn áp người biểu tình Cuba ». Tờ báo nhấn mạnh, Bắc Kinh đóng vai trò chủ chốt trong việc cắt internet và giám sát người dân đảo quốc.
Hôm
11/07/2021, hàng ngàn người dân Cuba đã xuống đường phản đối nạn khan
hiếm thực phẩm, thuốc men và vac-xin chống Covid. Đó là phong trào phản
kháng quy mô nhất kể từ khi Fidel Castro lên nắm quyền năm 1959. Người
biểu tình dùng mạng xã hội để thông tin, nhưng chế độ cộng sản đã cắt
internet và điện thoại. Đó là nhờ Bắc Kinh !
Newsweek cho
biết tất cả các nhà cung cấp công nghệ cho Etecsa, công ty internet duy
nhất ở Cuba đều là Trung Quốc : Hoa Vi (Huawei), TP-Link, ZTE. Một báo
cáo của OONI năm 2017 cho biết cơ quan này tìm thấy dấu vết các mã Trung
Quốc trong những cổng giao diện wifi Cuba, còn tổ chức Qurium của Thụy
Điển phát hiện Cuba sử dụng eSight, phần mềm quản lý mạng của Hoa Vi để
lọc các tìm kiếm trên web.
Bắc Kinh xuất khẩu «toàn trị kỹ thuật số»
Vai
trò Trung Quốc trong việc cắt liên lạc của người biểu tình Cuba cho
thấy một trong những cách mà Bắc Kinh chi phối La Habana. Tuy là « anh
em, đồng chí, bạn tốt », nhưng sự kình địch Trung Quốc-Liên Xô trong
thời kỳ chiến tranh lạnh khiến Mao Trạch Đông và Fidel Castro thường đấu
khẩu về ý thức hệ. Mao lên án Cuba, đồng minh của Liên Xô là « xét
lại », còn Castro tố cáo Bắc Kinh tiếp tay cho cấm vận của Mỹ. Khi Mao
chết, Castro nói Mao đã « dùng chân hủy hoại những gì ông ta làm ra bằng cái đầu ».
Liên Xô sụp đổ, không còn nguồn viện trợ, Trung Quốc nhảy vào Cuba. Năm 2014 Tập Cận Bình công du đảo quốc, tuyên bố « Hai nước chúng ta tay nắm tay tiến lên trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ». Năm
2018, Cuba tham gia « Con đường tơ lụa mới ». Trung Quốc mua đường,
nickel của Cuba, đầu tư mở rộng cảng container Santiago, lập một trung
tâm trí tuệ nhân tạo, một sân gôn 460 triệu đô la…Ngày nay người Cuba
dùng xe hơi Geely, xe tải Sino Truck, xe buýt Yutong, thiết bị điện tử
gia dụng Haier. Hoa Vi lập hệ thống cáp quang trên toàn Cuba, và như đã
nói ở trên, hệ thống các trạm wifi, điện thoại và nhiều cơ sở hạ tầng
khác đều nằm trong tay các công ty Trung Quốc. Đó là một ví dụ cho việc
xuất khẩu « toàn trị kỹ thuật số » của Bắc Kinh.
Trung Quốc: Gần phân nửa ủy viên Bộ Chính trị sẽ về hưu sau đại hội
Về nội tình Trung Quốc, The Economist cho
rằng chiếc ghế của Tập Cận Bình vẫn an toàn nhưng sẽ có nhiều thay đổi
trong ban lãnh đạo ở Trung Nam Hải. Đại hội đảng lần thứ 20 sẽ « bầu »
ra Ủy ban trung ương gần 400 ủy viên, sau đó Ủy ban này sẽ họp ngay để
đề cử Bộ Chính trị mới (hiện nay có 25 người) và Quân ủy trung ương. Nhờ
sửa đổi Hiến Pháp để làm lãnh đạo suốt đời, Tập Cận Bình vẫn tại vị
nhưng phải thận trọng trước những chống đối ngầm.
Có ít nhất 11/25
ủy viên Bộ Chính trị, trong đó có 2 ủy viên thường trực sẽ nghỉ hưu sau
đại hội vì quá 68 tuổi (ông Tập ở tuổi này, nhưng quy định không áp
dụng cho ông). Đó là phó thủ tướng Lưu Hạc (Liu He), người chủ trì đàm
phán thương mại với Mỹ sắp 70 tuổi, Dương Khiết Trì 72 tuổi. Các ủy viên
thường trực khác có thể ra đi là Hàn Chính (Han Zheng), phó thủ tướng
phụ trách Hồng Kông và Lật Chiến Thư (Li Zhanshu), chủ tịch Quốc Hội.
Mọi
cái nhìn đều hướng về hai chiếc ghế này. Nếu một hoặc hai người thay
thế Hàn Chính và Lật Chiến Thư dưới 62 tuổi, thì rất có cơ kế nhiệm Tập
Cận Bình vào đại hội đảng 21 năm 2027, nếu lúc đó ông Tập ra đi. Tương
lai của một ủy viên thường trực khác là Lý Khắc Cường (Li Keqiang) vẫn
bất định. Tuy Hiến Pháp buộc ông phải rời chức thủ tướng sau hai nhiệm
kỳ 5 năm sẽ kết thúc vào 2023, nhưng lúc đó ông 67 tuổi, vẫn có thể tiếp
tục là ủy viên thường trực và giữ một trọng trách khác.
Chuyển giao thế hệ, nhưng Tập Cận Bình vẫn siết gọng kềm
Những
thay đổi ở Bộ Chính trị và các cấp có thể giúp Tập Cận Bình gia tăng
quyền lực, tuy nhiên một sự chuyển giao thế hệ sắp diễn ra. Hơn phân nửa
số ủy viên trung ương có thể sẽ ra đi sau đại hội, và theo Brookings
Institution, tỉ lệ thay thế bằng những người sinh từ năm 1960 trở đi có
thể lên đến 85%. Think tank MacroPolo cho rằng đây là « một sự năng động hiếm hoi trong chính trường Trung Quốc ».
Ở
cấp địa phương, quá trình này đã bắt đầu từ năm ngoái, năm, sáu bí thư
tỉnh ủy cùng thế hệ ông Tập đã được thay thế bằng những cán bộ sinh
trong thập niên 60, và một phần ba khuôn mặt mới ở các tỉnh ủy là thế hệ
7x. Nhưng một khi Tập Cận Bình còn nắm quyền, các nhà quan sát không
chờ đợi ông ta sẽ nới lỏng gọng kềm tại Hoa lục.
Kazakhstan, một tuần lễ rúng động vì biểu tình và bạo lực phe phái
Tại Trung Á, L’Express tóm lược lại « Một tuần lễ làm rung chuyển Kazakhstan » và nhận định « Chủ quyền quốc gia trở nên mong manh vì sự can thiệp của Nga ».
Ba
mươi năm sau khi độc lập, Kazakhstan là quốc gia ổn định nhất trong số
các nước thuộc Liên Xô cũ. Không có đảo chánh hay xung đột sắc tộc, đe
dọa ly khai hoặc chiến tranh biên giới như các láng giềng đang bị xâu
xé ; nói chung, một Nhà nước dầu lửa độc tài hòa thuận với tất cả mọi
người. Cựu lãnh chúa Nga tiếp tục sử dụng sân bay vũ trụ Baikonour,
cường quốc đang lên Trung Quốc mua khí đốt và vạch « Con đường tơ lụa
mới » đi qua, các tập đoàn dầu khí Âu Mỹ đầu tư mấy chục tỉ đô la và mua
quặng uranium. « Cha già dân tộc » Noursoultan Nazarbaiev, 81 tuổi,
biết cương nhu trong đối ngoại, tập trung quyền lực và những đồng đô la
dầu lửa trong tay.
Nhưng quyết định vụng về của chính quyền hôm
01/01 – tăng gấp đôi giá khí hóa lỏng (GPL), loại nhiên liệu được sử
dụng nhiều nhất ở Kazakhstan – khiến cả chế độ phải chao đảo trong vòng
ba ngày. Trong khi phong trào phản kháng kiểu « Áo Vàng » được khai sinh
hôm 04/01, hai ngày sau một phi đội vận tải nặng của Nga thả xuống
3.000 lính nhảy dù ở những địa điểm trọng yếu, sau trận tắm máu chưa
từng có với 164 người chết (theo con số chính thức), cả người biểu tình
lẫn cảnh sát. Chính quyền đã đánh giá thấp làn sóng bất mãn, nhưng bên
cạnh đó việc các phe nhóm trong giới lãnh đạo thanh toán lẫn nhau làm
bùng lên bạo lực.
Tổng thống cầu viện ngoại bang, coi nhẹ chủ quyền
Kassym-Jomart Tokaiev, nhân vật trung thành được Nazarbaiev nhường chức tổng thống để làm « thái thượng hoàng », nay lợi dụng cuộc khủng hoảng để hủy bỏ mọi chức vụ của người đỡ đầu, bố trí người của mình vào các vị trí chủ chốt, tống giam cánh tay phải của Nazarbaiev. Để có thể yên vị, Tokaiev tung ra lá bài bất ngờ : Vladimir Putin, kêu gọi lực lượng OTSC dưới sự chỉ đạo của Nga can thiệp.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cảnh báo : « Lịch sử cận đại cho thấy một khi đã cho người Nga vào nhà mình, đôi khi rất khó tống khứ họ ». Ông
muốn ám chỉ « lực lượng gìn giữ hòa bình Nga » từ 30 năm qua vẫn trấn
đóng ở Moldavia và từ 14 năm ở Gruzia dù nước chủ nhà không hề muốn. Sự
hiện diện của quân Nga sẽ làm xấu đi hình ảnh của Matxcơva và Tokaiev,
tổng thống đã đánh đổi chủ quyền quốc gia để giữ ghế.
Ra tay cứu vớt, Putin đưa Kazakhstan vào quỹ đạo Nga
Trong bài « Trò chơi lớn của Putin ở Trung Á » đăng trên Le Point,
nhà bình luận Luc de Barochez nhận định khi can thiệp quân sự vào
Kazakhstan, Nga củng cố vị thế của mình trước Trung Quốc và Hoa Kỳ, vào
một thời điểm quan trọng.
Cuộc khủng hoảng địa chính trị đầu tiên
của năm 2022 diễn ra tại một nơi bất ngờ là Kazakhstan, đất nước rộng
lớn giàu tài nguyên có đường biên giới với Nga và Trung Quốc. Vladimir
Putin đã ra tay nhanh gọn : vào lúc đang căng thẳng với Mỹ và châu Âu về
Ukraina, ông chủ điện Kremlin không thể tỏ ra bất kỳ dấu hiệu yếu đuối
nào.
Cuộc nổi dậy ở Kazakhstan chứng tỏ rủi ro chính trị liên quan
đến nạn lạm phát, trong những hệ thống chính trị mà người dân không có
kênh nào khác để bộc lộ bất bình. Vật giá cũng tăng vọt tại Nga : giá
bắp cải tăng 87% trong năm 2021, khoai tây tăng 74%. Chủ yếu là do Putin
cấm nhập thực phẩm phương Tây để trả đũa việc bị trừng phạt vì chiếm
Crimée, và chiếc gậy đã đập lại vào lưng ông ta. Biến loạn Kazakhstan
còn cho thấy những khó khăn của một Nhà nước toàn trị trong thời kỳ
chuyển giao quyền lực.
Kazakhstan quan trọng đối với Putin không
chỉ vì những điểm tương đồng trên. Nga có chung với Kazakhstan đường
biên giới dài nhất (7.500 km), có 3,5 triệu kiều dân Nga sống tại đây
(1/5 dân số), sân bay vũ trụ, địa điểm thử hỏa tiễn Sary Chagan.
Kazakhstan cũng là nơi Matxcơva tranh giành ảnh hưởng với Bắc Kinh và
Washington. Khi can thiệp, Putin đã đẩy Kazakhstan nghiêng về quỹ đạo
Nga, Tokaiev phải hàm ơn. Nhưng ơn cứu độ này làm phức tạp thêm cuộc
khủng hoảng trong nước, và đặt ra câu hỏi : ngày mà bản thân Vladimir
Putin rời chính trường, ai sẽ cứu vãn chế độ của ông ta ?
Nga, Trung Quốc tuyển mộ các cựu lãnh đạo châu Âu để lũng đoạn chính sách
Trong khi đó Le Point tố
cáo Matxcơva và Bắc Kinh tung tiền mua chuộc các cựu bộ trưởng và viên
chức cao cấp châu Âu để phục vụ cho lợi ích của hai nước độc tài này,
theo một báo cáo của Liên Hiệp Châu Âu (EU).
Ủy ban INGE nhận thấy
cả một mạng nhện khổng lồ đã dần dà úp xuống giới tinh hoa châu lục. Có
7 cựu thủ tướng (Pháp, Đức, Bỉ, Áo, Phần Lan, Cộng hòa Sec) đã hoặc
đang làm việc cho Nga và Trung Quốc sau khi rời chính trường, 1 phó thủ
tướng Đức, 5 cựu bộ trưởng Kinh tế Tài chính (Pháp, Bulgari,
Luxembourg), 2 cựu ngoại trưởng (Áo, Cộng hòa Sec), 1 cựu bộ trưởng Quốc
phòng và vài bộ trưởng khác. Màu sắc chính trị không quan trọng,
Matxcơva và Bắc Kinh tuyển dụng cả tả, hữu lẫn cánh trung, nhờ đó có thể
tạo ảnh hưởng tích cực lên dư luận, khai thác các mối quan hệ rộng rãi
và hiểu biết sâu sắc về bộ máy chính quyền của nước bị nhắm đến.
Nghị sĩ Raphael Glucksmann, chủ tịch Ủy ban INGE báo động mối nguy hiểm của « một dạng tham nhũng hợp pháp và xảo quyệt »
mà đến nay vẫn chưa được chú ý đúng mức. Về phía Pháp, hai trường hợp
nổi bật là cựu thủ tướng François Fillon làm việc cho tập đoàn hóa dầu
Sibur của Nga, cựu thủ tướng Jean-Pierre Raffarin, « bạn tốt » của Trung
Quốc. Ở Đức, cựu thủ tướng Gehard Schroider, người quyết định chấm dứt
điện nguyên tử, làm lợi cho Gazprom, nay trong ban lãnh đạo dự án Nord
Stream 2.
Nga và Trung Quốc biết dùng mật ngọt bẫy ruồi, qua chế độ hưu bổng «mạ vàng». Nếu Matxcơva không giấu diếm sự cay cú hậu Liên Xô, chú trọng lobby dầu khí, thì Bắc Kinh khôn khéo lèo lái có lợi cho Con đường tơ lụa mới, chẳng hạn cựu thủ tướng Cộng hòa Sec Petr Necas đang vận động hành lang cho dự án này.
Bầu cử, Covid, dân số: Chủ đề các tuần báo Pháp
Hồ sơ các tuần san kỳ này thiên về chính trị nước Pháp. L’Obs nói về «Chiến dịch sống sót» của cánh tả Pháp khi không thể đoàn kết được với nhau trong việc tranh cử tổng thống. L’Express tổ chức tranh luận giữa ứng cử viên tổng thống cánh hữu Valérie Pécresse với nhà bình luận Nicolas Bouzou về quyền tự do, nhà trường, sức mua, châu Âu… Le Point đặt câu hỏi, sau Covid ai còn muốn làm việc, chạy tựa «Bóng ma của nạn bỏ việc hàng loạt». Riêng Courrier International cảnh báo «Khó khăn nhất là khi dân số sụt giảm»: đến năm 2050, có đến 151 nước lâm vào tình trạng này.
Thụy My