Đọc báo Pháp – 02/12/2020
Đại dịch ở Vũ Hán: Trung Quốc truy bức các nhà báo công dân – Thụy My
Có ít nhất sáu nhà báo công dân Trung Quốc bị chế độ bỏ tù vì dám điều tra, lưu trữ những tài liệu về thực tế đại dịch ở Vũ Hán. Chính quyền Bắc Kinh dưới sự lãnh đạo của Tập Cận Bình muốn rằng người dân chỉ được phép nhớ đến « chiến thắng » trước con virus.
Luật an ninh toàn diện, vaccin Covid và tiền ảo bitcoin lên giá đến gần 20.000 đô la là các chủ đề chính của các nhật báo Pháp hôm nay 02/12/2020.
« Chiến binh sói » Trung Quốc ngày càng hung hăng
Liên quan đến Trung Quốc, trong bài « Úc, mục tiêu mới của ngoại giao hiếu chiến Bắc Kinh », La Croix nhận xét nay Trung Quốc thẳng thừng đe dọa bất kỳ ai phản đối mình. Vì là quốc gia đầu tiên loại Hoa Vi (Huawei) khỏi mạng 5G, và đòi hỏi mở điều tra độc lập về xuất xứ của con virus corona Vũ Hán, Úc đã bị Trung Quốc trừng phạt về kinh tế lẫn ngoại giao.
Triệu Lập Dương (Zhao Lijian), phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Trung Quốc hôm thứ Hai 30/11 đã đăng lên Twitter một « fake news » tấm ảnh được photoshop, trong đó một quân nhân Úc đang kề con dao đẫm máu vào cổ một trẻ em Afghanistan, kèm theo dòng chữ tiếng Anh « Đừng sợ, chúng tôi đến để mang lại hòa bình ».
Đọc thêm: Ngoại giao « chiến binh sói » khiến Trung Quốc bị gậy ông đập lưng ông
Thủ tướng Úc Scott Morrison giận dữ tuyên bố : « Chính quyền Trung Quốc phải xấu hổ vì vụ này ! ». Ông đòi hỏi phải xóa tweet trên và Bắc Kinh phải xin lỗi. Tuy nhiên « chiến lang » (chiến binh sói) Triệu Lập Dương, vốn nổi tiếng chuyên khiêu khích, chẳng những không xóa mà còn « ghim » tweet này lên hàng đầu, còn Twitter thay vì xóa chỉ ghi chú là « ảnh nhạy cảm ».
PUBLICITÉ
Đối với nhà Trung Quốc học Philippe Le Corre thuộc Harvard Kennedy School, Hoa Kỳ, sự kiện « một người chỉ là phụ tá phát ngôn viên Trung Quốc lại thành công trong việc gây rối loạn quan hệ quốc tế trên Twitter » chứng tỏ ngoại giao Trung Quốc ngày càng hung hăng đối với những nước phản đối hoặc đặt lại vấn đề mô hình chính trị Bắc Kinh. « Trung Quốc gia tăng đe dọa, với cả Na Uy, Thụy Điển, và giam giữ hai con tin Canada ».
Châu Âu chưa ủng hộ đúng mức đồng minh Úc
Chuyên gia Antoine Bondaz của Quỹ Nghiên cứu Chiến lược, giảng viên trường Sciences-Po Paris khẳng định : « Bắc Kinh muốn lấy Úc để làm gương, cho thấy cái giá phải trả khi chỉ trích Trung Quốc ». Vì là quốc gia đầu tiên loại Hoa Vi, tố cáo Trung Quốc can thiệp vào chính trường nước mình, đòi mở điều tra độc lập về xuất xứ của con virus corona, Canberra đã phải trả giá đắt : Trung Quốc thô bạo ngưng nhập một lượng lớn nông sản Úc như thịt bò, lúa mạch hoặc gỗ, tăng 212% thuế đánh vào rượu vang Úc.
Tuần trước, đại sứ quán Trung Quốc tại Canberra phân phát cho báo chí một tài liệu nêu ra 14 bất bình với lời cảnh báo về « Trung Quốc hùng mạnh ngày nay ». Tóm lại, cánh cửa vào thị trường Trung Quốc có thể bị đóng lại bất kỳ lúc nào. Ông Antoine Bondaz nhấn mạnh : « Điều tương tự có thể xảy ra với Pháp, vì vậy Paris cũng như Liên Hiệp Châu Âu (EU) cần phải phản ứng mạnh mẽ. Nếu một nước châu Âu bị Trung Quốc trừng phạt, toàn bộ Liên hiệp phải trả đũa. Trung Quốc chỉ bảo vệ tự do mậu dịch khi nào có lợi cho họ ».
Đọc thêm:Từ « Ngày xưa có con virus » đến « One Sea »: Bắc Kinh nhận quả đắng !
Hôm thứ Hai 30/11 khi vụ này nổ ra, tân tham mưu trưởng Hải quân Pháp, đô đốc Pierre Vandier, đang thăm Nhật Bản, đã lo ngại về sự bành trướng của Trung Quốc tại Thái Bình Dương – một phát biểu hiếm hoi. Ông Philippe Le Corre phê phán việc « thiếu vắng sự ủng hộ của EU và Pháp đối với Úc, láng giềng của chúng ta ở Tân Calédonie và Polynésie, đồng thời là đồng minh của chúng ta tại khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương trước Trung Quốc ».
Trung Quốc truy bức các nhà báo công dân điều tra về Vũ Hán
Cũng liên quan đến Trung Quốc, Le Monde có bài điều tra « Làm thế nào Trung Quốc truy tìm và tống giam các nhà báo công dân đã kể lại việc phong tỏa Vũ Hán ». Có ít nhất sáu người đã bị bỏ tù, làn sóng đàn áp này cho thấy sự hoang tưởng của Bắc Kinh đối với tất cả những câu chuyện nào khác với tuyên bố chính thức về Covid-19.
Trần Mai (Chen Mei) và Thái Vĩ (Cai Wei), hai thanh niên 27 tuổi, có thú vui là lưu trữ trên nền tảng Mỹ GitHub các bài viết trên báo hay mạng xã hội đã bị kiểm duyệt xóa mất. Chính quyền chưa bao giờ quan tâm đến hoạt động này, cho đến khi đại dịch corona ở Vũ Hán làm tăng thêm hàng trăm trang tài liệu trên trang của họ. Cả hai bị bắt vào tháng Tư, bị nhốt ở một nơi bí mật trong 55 ngày trước khi khởi tố vì « kích động gây bất ổn » – một tội danh mơ hồ có mức án đến bốn năm tù, thường dùng để trừng phạt những người đấu tranh.
Tính luôn cả hai nhà sử học tập sự này, đã có ít nhất sáu nhà báo công dân tham gia tìm kiếm sự thật về Vũ Hán đã bị tống giam. Có thể kể Trần Thu Thực (Chen Qiushi) đã đăng trên YouTube những phóng sự về các bệnh viện Vũ Hán vào lúc đại dịch bắt đầu và đã bị biệt giam ở nơi nào đó gần 300 ngày. Hay Trương Triển (Zhang Zhan), nữ luật sư ở Thượng Hải đi quay phim cư dân Vũ Hán những ngày phong tỏa, bị bắt vào tháng Năm và bị truy tố vì « gây rối ». Bà đã bác bỏ cáo buộc đó và tuyệt thực. Khung cửa nay thụ lại rất hẹp cho những người trẻ lý tưởng ngỡ rằng có thể làm nhiệm vụ tìm kiếm sự thực cho công dân.
Kho lưu trữ trên mạng những thực tế thời đại
Trần Mai là kỹ thuật viên tin học của một hiệp hội trợ giúp trẻ em khiếm thính ở Bắc Kinh, đã cùng với Thái Vĩ lập ra trang web Terminus2049, đặt theo tên hành tinh Terminus, nơi một nhà thông thái đã lưu trữ kiến thức của nhân loại trong tác phẩm viễn tưởng của nhà văn Mỹ Isaac Asimov. Ở đó có những bài báo, những cuốn sách bị cấm tại Trung Quốc, tài liệu về vụ thảm sát Thiên An Môn, nội dung một trang thông tin Hồng Kông, và một diễn đàn là nơi trao đổi ẩn danh nhờ kết nối qua VPN.
Đọc thêm: Virus corona : « Batwowan » và những bí mật phòng thí nghiệm P4 Vũ Hán
Khi việc virus lây từ người sang người được chính thức công nhận ở Vũ Hán hôm 20/01, mạng xã hội Trung Quốc bùng nổ những tin đồn, lo sợ và phẫn nộ. Một bài viết trên diễn đàn dành cho trí thức được lan truyền rộng rãi, nhận định người Trung Quốc ngày nay phải trả giá vì đã không đấu tranh cho tự do báo chí trong suốt 50 năm qua.
Nhật báo cấp tiến Tuổi Trẻ đăng bài phỏng vấn đầu tiên với Lý Văn Lượng (Li Wenliang), vị bác sĩ đã cảnh báo và sau đó tử vong vì con virus. Trên ứng dụng WeChat, một cư dân Vũ Hán đăng ảnh tám người chết tại một bệnh viện, nơi tuyên bố không có ca nào. Tất cả những nội dung này đều bị kiểm duyệt xóa mất, nhưng được lưu trữ và có thể tham khảo trên Terminus2049. Trần Mai và Thái Vĩ bị buộc tội « lan truyền thông tin sai lạc gây ảnh hưởng xấu cho xã hội ».
Tập Cận Bình muốn chỉ nhớ đến chiến thắng trước virus
Le Monde đã gặp gỡ người anh của Trần Mai là Chen Kun, 33 tuổi đã sang Indonesia khi đại dịch mới bắt đầu rồi du học tại Pháp. Anh nhận định chính quyền Bắc Kinh muốn rằng mọi người chỉ được nhớ một điều là chiến thắng của Trung Quốc trước đại dịch. Bản thân anh từng là nạn nhân trong đợt đàn áp các hiệp hội, bị giam trong một căn cứ quân sự gần Bắc Kinh.
Đọc thêm: Đại dịch virus corona, Tập Cận Bình và một Trung Quốc « đỏ máu »
Vào thời điểm năm 2015, có đến 300 luật sư bị câu lưu và khoảng hơn 10 người bị lãnh án nặng. Thời kỳ trước đây, khi một nhà đấu tranh bị bắt thì trên mạng xã hội mọi người đều lên tiếng, các luật sư độc lập hỗ trợ thân nhân…đã hoàn toàn chấm dứt sau khi Tập Cận Bình lên ngôi.
Chen Kun kể, anh chọn một luật sư độc lập cho em mình, nhưng Chen Mei bị buộc phải chấp nhận các luật sư được chỉ định. Vấn đề là những luật sư này từ chối nói chuyện với gia đình, chỉ lặp lại những gì công an cáo buộc thay vì biện hộ. Anh thành công trong việc khiến hai luật sư chỉ định này rút lui, nhờ đe dọa sẽ thông báo cho các khách hàng quốc tế của họ về thái độ này. Một chiến thắng mang tính biểu tượng, vì hai luật sư khác lại được chỉ định.
ARN thông tin và tự do của các nhà nghiên cứu
Trên lãnh vực y tế, trang khoa học của Le Monde dành rất nhiều đất để nói về « Covid-19 : Câu chuyện dài của các vaccin ARN thông tin », và trong bài xã luận nhấn mạnh đến « ARN thông tin : Bài học tự do của Katalin Kariko ».
Hãy hình dung một cuộc chạy đua thế vận với 12 vận động viên ở điểm xuất phát, trong đó có 4 Trung Quốc và 4 Mỹ, hầu hết đều có những thành tích đáng nể. Ngược lại, có hai vận động viên chưa bao giờ có huy chương, và lần đầu tiên được dự chung kết, nhưng rốt cuộc họ đã cùng nhau về đầu. Đó là câu chuyện của Pfizer/BioNTech và Moderna, với vaccin chống Covid được loan báo hiệu quả đến 95%.
Để chế tạo vaccin, lâu nay các nhà nghiên cứu sử dụng con virus được vô hiệu hóa hoặc làm yếu đi, hoặc chỉ một mẩu virus, hoặc phối hợp với một virus khác đã được kiềm chế, để cơ thể tạo ra kháng thể chống lại. Theo phương pháp mới, tế bào phải tự làm việc, sau khi được đưa vào các chỉ thị dưới dạng ARN.
Le Monde nhấn mạnh đến việc bảo đảm tự do cho các nhà nghiên cứu, vì đôi khi khoa học tiến triển theo những con đường bất ngờ, với những cá nhân độc đáo. Katalin Kariko, sinh tại Hungary cách đây 65 năm, con của một người hàng thịt sau trở thành nhà hóa sinh học ở Pennsylvania, Mỹ, là ví dụ.
Nếu không có sự bướng bỉnh theo đuổi một con đường được cho là ngõ cụt của bà, không có cuộc gặp bất ngờ với Drew Weissman, bác sĩ miễn dịch học trẻ tuổi, thì bà đã không nắm được kỹ thuật tạo phản ứng miễn dịch nhờ ARN thông tin. Tiến trình này không chỉ giúp thế giới thoát được cơn ác mộng Covid, mà còn có thể chế tạo được những dược phẩm loại mới chống ung thư, tiểu đường, thiếu máu.
Tờ báo tỏ ý tiếc về sự vắng mặt của Pháp, do thiếu vắng môi trường như ở Mỹ, có thể tài trợ cho các « rủi ro khoa học », và các tập đoàn dược phẩm Pháp gặp khó khăn khi muốn để cho các nhà nghiên cứu có đủ thời gian khai thác những hướng bất định. Câu chuyện vaccin ARN thông tin cho thấy vai trò thường là mang tính quyết định của những nhà khoa học không theo khuôn khổ, và sự cần thiết phải có phương tiện và cơ chế để bảo đảm tự do cho các nhà khoa học.
Bitcoin, « vàng ảo » lên ngôi
Về mặt kinh tế, Les Echos và Le Figaro đều dành nhiều trang báo cho sự kiện bitcoin lập kỷ lục mới 19.920 đô la. Được lập trình với số lượng tối đa là 21 triệu, đồng tiền ảo độc lập với các Nhà nước và ngân hàng trung ương nay được coi là một loại « vàng kỹ thuật số », một vũ khí chống lạm phát.
Ra đời vào cuối năm 2008 và được công bố năm 2009 trong bối cảnh thế giới đang chịu ảnh hưởng khủng hoảng tài chính, trong nhiều năm trời chỉ có một ít chuyên gia tin học quan tâm đến bitcoin, sau đó đến giới tội phạm. Mười một năm sau, toàn thế giới lại rơi vào một cuộc khủng hoảng khác : đại dịch corona xuất phát từ Vũ Hán.
Tuy tính chất rất khác nhau, phản ứng của các ngân hàng lại tương tự. Số lượng tiền mặt lớn chưa từng thấy đổ vào các nền kinh tế gây lo ngại lạm phát, và giờ đây không chỉ các nhà đầu tư riêng lẻ mà cả các định chế cũng coi trọng hơn giá trị của bitcoin, nhất là quy định của các nước nay cũng đã dễ dàng hơn với đồng tiền ảo này.
Tin tổng hợp
(ABC) – Ngoại trưởng Đài Loan kêu gọi Úc giúp đỡ chống lại “chủ nghĩa bành trướng” Trung Quốc.
Vào lúc quan hệ của Úc với Trung Quốc xấu đi, ngày 01/12/2020, Đài Loan đã kêu gọi Canberra đứng lên đấu tranh cho dân chủ và giúp bảo vệ lãnh thổ đảo này trước các mối đe dọa tấn công. Trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với The World của kênh truyền hình Úc ABC, Bộ trưởng Ngoại giao Đài Loan Ngô Chiêu Tiếp (Joseph Wu) đã cảnh báo nguy cơ xung đột khu vực “cao hơn trước” vì sự hung hăng và độc đoán ngày càng tăng của Bắc Kinh. Ông cáo buộc Trung Quốc đi theo “chủ nghĩa bành trướng” là mối đe dọa trực tiếp đối với Đài Loan.
(RFI) – Iran: Quốc Hội thông qua luật đẩy nhanh chương trình hạt nhân.
Bốn ngày sau vụ ám sát nhà vật lý hạt nhân Mohsen Fakhrizadeh, được cho là do Israel tiến hành, Quốc Hội Iran ngày 01/12/2020 đã khẩn trương biểu quyết một đạo luật nhằm đẩy nhanh chương trình hạt nhân và giảm hợp tác với Cơ Quan Năng Lượng Nguyên Tử Quốc Tế. Đạo luật này bao gồm những điểm quan trọng trái ngược với thỏa thuận hạt nhân năm 2015 mà Iran đã ký kết với các cường quốc, nhưng đã bị Hoa Kỳ từ bỏ.
(AFP/9News) – Twitter từ chối xóa ảnh « ghép » của phát ngôn viên Ngoại Giao Trung Quốc về quân nhân Úc ở Afghanistan.
Ngày 01/12/2020, Twitter chỉ lưu ý tin tweet này là « nhạy cảm » nhưng không vi phạm quy định của Twitter. Trong khi đó, đáp trả cáo buộc của thủ tướng Scott Morrison, đại sứ quán Trung Quốc ở Canberra cho rằng « sự giận dữ và kêu gào của một số chính trị gia truyền thông Úc không khác gì ngoài việc đọc sai và phản ứng thái quá với dòng tweet của ông Triệu Lập Kiên» , một người phát ngôn của bộ Ngoại Giao Trung Quốc.
(AFP) – Tầu vũ trụ Hằng Nga 5 (Chang’e-5) của Trung Quốc hạ cánh xuống Mặt Trăng.
Tầu Hằng Nga 5 được tên lửa Trường Chinh 5 đưa lên vũ trụ vào ngày 24/11/2020 và đã hạ cánh xuống Mặt Trăng lúc 23g11 (giờ Bắc Kinh) ngày 01/12 để thu thập khoảng 2 kg mẫu đá trong hai ngày. Trung Quốc là nước thứ ba, sau Liên Xô và Hoa Kỳ, đưa tầu lên thăm dò Mặt Trăng.
(AFP) – Thụy Điển : Một phụ nữ bị tình nghi giam con trai gần 30 năm trong căn hộ ở ngoại ô thủ đô Stockholm.
Khi được phát hiện nhờ một người thân trong gia đình nhân lúc bà mẹ nằm viện, người đàn ông, hiện 41 tuổi, có nhiều vết thương bị nhiễm trùng, bị suy dinh dưỡng và gẫy gần hết răng. Người mẹ 70 tuổi đã bị bắt ngày 30/11/2020 vì bị tình nghi « tước tự do bất hợp pháp và gây thương tích », theo một phát ngôn viên của cảnh sát ngày 01/12.
Điểm tin thế giới 2/12:
Thêm trường hợp đưa tin giả trắng trợn; Tiếp tục cáo buộc gian lận bầu cử ở Michigan
Lục Du
Hôm nay, thứ Tư (2/12), mục Điểm tin thế giới của DKN xin gửi tới quý độc giả những tin sau:
Truyền thông thiên tả tiếp tục đưa tin giả trắng trợn. Cựu Thị trưởng Rudy Giuliani, luật sư của Tổng thống Trump, đã phủ nhận một bản tin của New York Times (NYT). “#FakeNews NYT lại nói dối”, luật sư Giuliani viết trên Twitter, đề cập tới một báo cáo hôm thứ Ba (1/12) của NYT rằng “một nguồn tin ẩn danh” cho họ biết ông Giuliani đang tìm kiếm một sự tha thứ từ Tổng thống Trump. “Khó theo kịp mọi lời nói dối của họ”, ông Giuliani cảm thán [Epoch Times].
Thêm cáo buộc gian lận bầu cử ở Michigan. Một phụ nữ tên Patty là người quan sát việc kiểm phiếu tại Trung tâm TCF ở thành phố Detroit đã làm chứng trước một phiên điều trần của Thượng viện bang Michigan. Cô cho biết đã nhìn thấy nhiều lá phiếu của quân nhân trông như “bản photo” và tất cả đều bầu cho Biden. Cô Patty nói rằng, không có ai đăng ký bầu qua thư nhưng nhân viên vẫn tự nhập thông tin cho cử tri ảo với ngày sinh 1/1/2020. Cô nói thêm rằng cô và các quan sát viên của Đảng Cộng hòa có ý kiến thì nhân viên kiểm phiếu phản ứng. Và khi các thùng phiếu bầu của quân nhân được đưa tới thì quan chức phòng phiếu yêu cầu cô “nghỉ giải lao” [Epoch Times].
Twitter đình chỉ tài khoản của nhà toán học tố cáo gian lận bầu cử. Ông Bobby Piton đã tham gia phiên điều trần gian lận phiếu bầu ở Nghị viện Arizona hôm thứ Hai (30/11) và sau đó tài khoản Twitter của ông không còn sử dụng được nữa. Trong phiên điều trần Piton tuyên bố, qua phân tích dữ liệu, ông “đánh cược bằng mạng sống của mình” rằng chắc chắn có gian lận bầu cử ở bang Arizona [Conservativere View].
Đài Loan sẽ điều tra lô máy bay không người lái nghi made in China. Thủ tướng Tô Trinh Xương hứa sẽ điều tra việc chính phủ mua máy bay không người lái (UAV) sau khi một nhà lập pháp cáo buộc hôm thứ Ba (1/12) rằng 70% số máy bay đó được sản xuất ở Trung Quốc. Ông Tô khẳng định, nếu lô máy bay này không an toàn thì sẽ không cho phép sử dụng [Taiwan News].
Một khu phức hợp thể thao ở Hồng Kông bị ném bom xăng. Đây là khu phức hợp dành cho cảnh sát, nó bị ném bom xăng vào ngày 1/12. Vụ việc xảy ra vào khoảng 1h sáng (giờ địa phương) tại khu Vượng Giác (Mongkok), khiến một chiếc xe bị cháy, nhưng không có thiệt hại gì khác. Hình ảnh trên các phương tiện truyền thông địa phương cho thấy phần đầu của một chiếc xe tải đã bị thiêu rụi. Một nghi phạm 18 tuổi đã bị bắt [Straitstimes, SCMP].
TT Trump tuyên bố thắng đậm ở Michigan. Tối ngày 1/12 (theo giờ VN), TT Trump đã chia sẻ một bài viết của The Epoch Times trên mạng xã hội Twitter, kèm mô tả: “Chúng tôi đã thắng đậm ở Michigan”. Bài viết của The Epoch Times có tựa đề: “Vụ kiện tại Michigan: Số phiếu bầu là bất thường’,
được đăng ngày 28/11. Bài viết dẫn lời của nhân chứng Russell James Ramsland cáo buộc đã có gian lận gần 300.000 phiếu bầu trong hệ thống Dominion ở Michigan [Twitter].
Chiến dịch Trump quyên được 150 triệu USD hậu bầu cử. Chiến dịch của Tổng thống Trump đã nhận được số tiền trên sau khi gửi đi hàng trăm email kêu gọi các nhà tài trợ ủng hộ Tổng thống đương nhiệm tiếp tục cuộc chiến pháp lý sau bầu cử. Trong khi đó, New York Times đăng thông tin tương tự cho biết TT Trump quyên được 170 triệu USD [Washingtonpost].
Nhóm pháp lý TT Trump đệ đơn kiện tiểu bang Wisconsin. Đơn kiện đã được gửi lên Tòa án Tối cao Wisconsin, cáo buộc việc bỏ phiếu qua thư bị lạm dụng gây ảnh hưởng tới khoảng 220.000 phiếu bầu. Đơn kiện nộp vào ngày 1/12 tố cáo các quan chức của Ủy ban Bầu cử tiểu bang cùng các nhân viên chính quyền thành phố Milwaukee và Madison “đã cố tình bỏ qua các quy chế hiện hành và cố lách luật bầu cử” của bang, khiến hàng chục nghìn phiếu bầu bị gian lận [Fox News].
Phiếu của Biden đã được tính hệ số 1.3 ở Arizona. Tiến sĩ Ayyadurai cho biết phần mềm nhận dạng mẫu tái tạo lại đồ thị của tổng số phiếu bầu cho Joe Biden chỉ có thể khớp với kết quả được báo cáo nếu các phiếu bầu cho Biden được tính với tỷ lệ 130%, và Trump là âm 30%, nói cách khác, mỗi phiếu bầu của ứng viên Đảng Dân chủ đã được tính hệ số 1.3, và số phiếu này được chuyển từ Tổng thống Trump sang [Nationalfile].
Mỹ cáo buộc Trung Quốc ‘vi phạm trắng trợn’ lệnh trừng phạt Triều Tiên. Phát biểu với Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu quốc tế (CSIS), Alex Wong, phó trợ lý Ngoại trưởng Mỹ về vấn đề Triều Tiên, cáo buộc Trung Quốc “tìm cách phá hoại” các lệnh cấm vận của Liên Hợp Quốc mà họ từng bỏ phiếu thông qua năm 2006, 2009, 2013, 2016 và 2017. Đây là các lệnh trừng phạt được đưa ra nhằm buộc Bình Nhưỡng từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân [Reuters].
Dân Trung – Hàn đấu khẩu vì kim chi. Truyền thông Trung Quốc nói nước này đứng đầu về tiêu chuẩn kimchi, làm dấy lên phản ứng trong dư luận Hàn Quốc. Tranh cãi bắt nguồn từ một bản tin của Global Times, cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc, về việc một sản phẩm bắp cải muối của nước này được Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) công nhận. Global Times tuyên bố rằng chứng nhận ISO này là “tiêu chuẩn quốc tế cho ngành công nghiệp kimchi do Trung Quốc dẫn đầu” [The Guardian].
Tạp chí xã hội
Mạng truyền thông QAnon, ‘‘đồng minh’’ trong bóng tối của Trump
Trọng Thành
Bầu cử 2020 cho thấy một nước Mỹ chia rẽ hơn bao giờ hết. Tổng thống mãn nhiệm liên tục lên án bầu cử gian lận quy mô lớn, tước đoạt chiến thắng của ông, dù không hề có bằng chứng. Rất nhiều người ủng hộ Trump coi đối thủ chính trị của ông là kẻ thù không đội trời chung. Cho dù chuyển giao quyền lực diễn ra, đối đầu dự báo sẽ kéo dài trong căng thẳng. Vì sao nước Mỹ bị phân hóa đến thế ?
Trong số các nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhiều chuyên gia, nhà quan sát khẳng định vai trò quan trọng của đủ loại « thuyết âm mưu », nở rộ trong những năm vừa qua. Mạng truyền thông không chính thức QAnon được coi là một thế lực trong bóng tối hùng mạnh, nơi phát xuất của nhiều « thuyết âm mưu », có ảnh hưởng lớn đến cách suy nghĩ của người Mỹ, đặc biệt là các cử tri đảng Cộng Hòa nói chung, giới ủng hộ ông Donald Trump nói riêng. QAnon hoạt động ra sao ? Vì sao mạng lưới truyền thông này là có nhiều ảnh hưởng như vậy ? Trên đây là các chủ đề chính của Tạp chí Xã hội của RFI tuần này.
« Cuộc nội chiến » thầm lặng chống lại một « nhà nước ngầm »
QAnon xuất hiện vào mùa thu 2017, ít tháng sau khi ông Trump nhậm chức tổng thống. « Q » là tên gọi rút gọn của « Q Clearance Patriot », biệt danh của một tài khoản trên một diễn đàn mạng nhiều tai tiếng mang tên « 4chan ». « Anon » là tên viết tắt của từ « vô danh » trong tiếng Anh. Cho đến nay, giới nghiên cứu vẫn chưa xác định được danh tính của cá nhân hay nhóm đứng đằng sau biệt danh « Q ». Chủ nhân của tài khoản mang tên « Q » khẳng định tiếp cận được với các tài liệu mật cho thấy có một âm mưu ngầm chống lại tổng thống đương nhiệm Donald Trump.
Đọc thêm : Vì sao phong trào ủng hộ Trump củng cố được vị thế trong xã hội Mỹ ?
Theo « Q », lãnh đạo nhóm chống tổng thống hiện nay là một tổ chức tội phạm, bao gồm cựu tổng thống Obama, cựu ngoại trưởng Hillary Clinton, tỉ phú George Soros, gia đình Rothschild, nhiều ngôi sao điện ảnh Holywood, và nhiều quan chức cao cấp Mỹ. Thế lực này cũng bị cáo buộc tham gia buôn bán trẻ em làm nô lệ tình dục, và được coi là đã bí mật điều khiển nước Mỹ từ nhiều thập niên nay, cùng với nhiều thế lực nước ngoài. Theo « Q », chỉ có Donald Trump và các cộng sự của ông mới là người có thể chống lại « nhà nước ngầm » này, cứu nước Mỹ, trả lại quyền lực cho nhân dân (Les Echos ngày 21/08/2020).
Gần đây, các thành viên của QAnon khi xuất hiện trước công chúng thường mang theo biểu tượng chữ Q, mang màu đỏ, hoặc màu cờ Mỹ, với khẩu hiệu « Một người trong chúng ta đi đâu, tất cả cùng đi » (Where We Go One We Go All – viết tắt là « WWG1WGA »).
Một người ủng hộ phong trào, ông Jordan Sather, cho biết trên Youtube, « QAnon, tóm lại, là một cuộc nội chiến bí mật, do một số người ly khai khỏi hệ thống tình báo tiến hành. Các thông điệp của ‘‘Q’’ giúp chúng ta thức tỉnh, để nhận ra sự thật ». Nhà nghiên cứu Travis View, chuyên gia về phong trào QAnon, xác nhận : « ‘‘Q’’ tự nhận là một quan chức cao cấp trong ngành tình báo quân sự, thân cận với ông Donald Trump ». Một niềm tin chủ yếu của những người theo QAnon đó là những thế lực có « âm mưu đen tối » sẽ sớm bị bắt giữ hàng loạt, và « trận cuồng phong này » (the Storm) sẽ đưa tất cả đến nơi « bình an và hạnh phúc ». Erin Cruz, một người ủng hộ QAnon, ứng cử viên Cộng Hòa vào Nghị Viện California cuối năm 2019, khẳng định đầy vẻ tin tưởng : « Các thuyết âm mưu có vẻ điên rồ, cho đến khi chúng được chứng minh là đúng ».
Phẫn nộ : « Bão chồng lên bão »
Phong trào QAnon thoạt tiên chỉ nằm bên lề xã hội Mỹ, bởi các thuyết âm mưu những người chủ xướng đưa ra bị coi quá cực đoan. Tuy nhiên, QAnon nhanh chóng thu hút được nhiều « tín đồ », với việc tung ra tin giả đủ loại, đặc biệt gần đây trong bối cảnh xã hội Mỹ lâm vào khủng hoảng với đại dịch Covid-19, hay phong trào Black Lives Matter (Mạng sống người da đen cũng quan trọng), chống bạo lực và kỳ thị chủng tộc của cảnh sát. Chẳng hạn như một điều tra của New York Times cho biết nhiều thành viên phong trào này đã xâm nhập vào mạng lưới bảo vệ trẻ em #SaveTheChildren, để tung ra một bản đồ bịa đặt về các địa điểm buôn trẻ em.
Chuyên gia về truyền thông và hiện tượng tin giả, bà Whitney Phillips, đưa ra một ẩn dụ đầy hình ảnh để nói về sức mạnh và tốc độ phát triển của QAnon. Nhà nghiên cứu Đại học Syracus, New York, so sánh QAnon với hiện tượng thời tiết được đặt tên là « hiệu ứng Fujiwhara », một cơn cuồng phong trở nên mạnh hơn gấp bội, nhờ một cơn cuồng phong khác tiếp sức. QAnon không chỉ là một « trận bão » truyền thông, phong trào này còn mang năng lượng của nhiều « trận bão » dồn dập ập đến trong những năm gần đây.
Chuyên gia về các thuyết âm mưu Mike Rothschild, tác giả cuốn « The World’s Worst Conspiracies » (cũng là tác giả một cuốn sách về QAnon, sẽ ấn hành năm tới 2021) nhận xét : với đại dịch Covid, mọi thứ nhập làm một. Nếu bạn đến một nhóm chống vac-xin, bạn sẽ gặp những người chống khẩu trang, nếu bạn đến một nhóm chống khẩu trang, sẽ gặp người chống Bill Gates, đệ tử cuồng nhiệt của QAnon… Rốt cục bạn sẽ tin vào tất cả những điều này.
Theo chuyên gia về thuyết âm mưu Travis View, « điều mà QAnon mang lại cho người tin theo là khả năng hiểu được những gì diễn ra mà không cần đến các phương tiện truyền thông. Chỉ cần đi theo ‘‘Q’’, người được coi là có quan hệ với giới tình báo cao cấp, người có thể nói cho bạn biết những gì diễn ra thực sự trong hậu trường. Mong muốn có được các thông tin bí hiểm này là đặc điểm chung của tất cả những người tin theo ”Q” » (Le Monde, 14/10/2020).
Mạng xã hội: Nơi phù thủy luyện âm binh
Trong thông điệp đầu tiên năm 2017, « Q » khẳng định cựu ngoại trưởng Hillary Clinton sắp bị bắt giam. Tuy nhiên, tiên đoán này đã không xảy ra. Kể từ đó « Q » từ bỏ giọng điệu khẳng định, để chuyển sang kêu gọi những người tham gia đóng góp « phần nhỏ của mình », tùy theo sáng kiến riêng, miễn là phù hợp với chủ trương chung của phong trào. Các thông điệp của phong trào liên tục đổi mới, thích ứng với phương thức liên hệ hết sức uyển chuyển, trên các mạng xã hội, nơi mà mỗi cá nhân toàn quyền đưa ra các giải thích riêng của mình.
Theo chuyên gia Mike Rothschild, khi những người chủ trương mạng « QAnon » thấy một số các bài viết hay thông điệp thu hút nhiều chú ý, họ sẽ đưa lên Youtube, và chính từ đây, các nội dung đó sẽ có sức lan tỏa mạnh mẽ. Một điều tra nội bộ của Facebook, mà kênh truyền hình NBC tiếp cận được hồi đầu tháng 8, mang lại một hình dung sơ bộ về quy mô của phong trào. Facebook xác định được hàng nghìn nhóm, trang mạng với hơn 3 triệu thành viên và người đăng ký, có liên quan đến trào lưu QAnon. Kể từ tháng 3 đến tháng 8, số lượng trang và nhóm QAnon trên Facebook tăng gấp 6,5 lần (FranceInfo). Cũng tháng 8/2020, theo điều tra của New York Times, những nhóm QAnon nổi tiếng nhất trên Facebook tập hợp đến 200.000 người tham gia.
Chia rẽ, ngờ vực, thù hận : Nỗi lo nước Mỹ bị xé làm hai
« Thuyết âm mưu » và tin giả song hành như hình với bóng. Để hiểu được vì sao mạng truyền thông trong bóng tối QAnon lại có được sức hấp dẫn như vậy trong xã hội Mỹ, bên cạnh những bối cảnh thuận lợi như đại dịch Covid – gây nhiều lo lắng trong xã hội, một nguyên nhân khác có thể thấy trong chính chủ trương của tổng thống Hoa Kỳ, chống lại truyền thông chủ lưu, chống lại cách xử lý thông tin nghiêm túc của nhiều phương tiện truyền thông chuyên nghiệp, gây tâm lý hoang mang trong xã hội. Nhà báo Phạm Trần, nhà quan sát chính trị Mỹ từ nhiều thập niên nay, nhận xét :
« Lần đầu tiên trong lịch sử bầu cử tổng thống của nước Mỹ, một tổng thống đương quyền thất cử lại nói rằng mình thua là do gian lận. Đối với người dân Mỹ, phải coi đó là một lời tuyên bố, một xác quyết xâm phạm đến tính ngay thẳng của nền dân chủ Hoa Kỳ. Cho đến giờ này, bốn năm cầm quyền của ông Donald Trump đã tạo ra một không khí nghi ngờ, chia rẽ, phân hóa trong xã hội Mỹ, và trong chính quyền Mỹ, không có tin tưởng ở nhau. Đấy là một hậu quả tôi cho rằng là nghiêm trọng.
Ông Trump tạo ra sự nghi ngờ đối với nền dân chủ Hoa Kỳ, và tạo ra ấn tượng là bầu cử ở Mỹ có gian lận, nhưng không đưa ra được bằng chứng cụ thể nào. Báo chí hỏi ông ấy, tại sao lại không đưa ra bằng chứng ? Thì ông ấy lại tố cáo những người phóng viên đã đặt câu hỏi ấy là đã đưa ra tin giả, ‘‘fake news’’. Ông Trump đã thành công trong việc tạo ra làn sóng (chống lại cái gọi là) ‘‘fake news’’.
Những gì không thuận tay ông ấy, những gì ông ấy không thấy có lợi cho ông ấy, thì ông ấy gọi là ‘‘fake news’’, hay không có lợi cho đảng Cộng Hòa thì ông ấy cho là fake news. Và những gì mà đối thủ của ông ấy nói, những người chống ông ấy, tuyên bố thì đều bị coi là fake news, thì ông ấy lại gán ghép cho họ là đưa ra những ‘‘fake news’’, để che đậy âm mưu của mình. Hiện tượng gọi là ‘‘fake news’’ đó, cách tuyên truyền của ông Donald Trump đã trở thành một hiện tượng trong xã hội Mỹ, sẽ tiếp tục tồn tại, sẽ phát triển mạnh hơn, mặc dù ông Donald Trump sẽ rời Tòa Bạch Ốc vào ngày 20/01/2021 ».
Với khoảng 80 triệu người đăng ký theo dõi trên Twitter, ông Donald Trump, với quyền lực của một tổng thống Mỹ, là một trong những người có ảnh hưởng ghê gớm nhất đến công luận toàn cầu. Việc tổng thống Trump thường phổ biến quan điểm gây chia rẽ công chúng, những người theo ông và những người chống ông, quyết liệt chống lại các phương tiện truyền thông không ủng hộ ông, quy tất cả vào một nhóm « kẻ thù của nhân dân » (ngôn từ thường được các chế độ toàn trị sử dụng để triệt hạ hoàn toàn các đối thủ), ắt hẳn đã tạo đất tốt cho sự nở rộ của đủ loại thuyết âm mưu, tin giả, trong đó có các thuyết âm mưu mà QAnon phổ biến.
Trump – QAnon : Quan hệ nước đôi
Về mặt nguyên tắc, ông Donald Trump được coi là người không bao giờ nói trực tiếp về QAnon. Tùy viên báo chí của Nhà Trắng năm 2018 tuyên bố tổng thống Trump « tố cáo và lên án và mọi hành động bạo lực nhắm vào một cá nhân ». Trong một cuộc họp báo vào tháng 8/2020, ông Trump đã tránh trả lời phóng viên, khi được đặt câu hỏi về QAnon. Câu hỏi được nhà báo đặt ra sau khi tổng thống Trump gửi thông điệp trên mạng Twitter khen ngợi ứng cử viên vào Hạ Viện, bà Marjorie Taylor Greene, một đệ tử của phong trào QAnon (theo AP, ngày 14/08/2020). Trong một đoạn video đưa lên mạng năm 2017, bà Greene ca ngợi ông Trump là cơ hội giúp cho nước Mỹ « chống lại băng nhóm của những kẻ ấu dâm, tôn thờ quỷ Satan » – một nội dung chủ yếu trong thuyết âm mưu của QAnon. Người vừa đắc cử hạ nghị sĩ cũng là người chủ trương chống phá thai, ủng hộ mang súng, coi người da trắng là nhóm xã hội « bị ngược đãi nhất » tại Mỹ (bà Greene là một trong hai ứng cử viên ủng hộ QAnon đắc cử Hạ Viện lần này) (France Culture, ngày 04/11/2020).
Trên thực tế, tổng thống Donald Trump có quan hệ gần gũi với nhiều thành viên QAnon. Ví dụ như Michael William Lebron (biệt danh « Lionel »), một người dẫn chương trình phát thanh, hoạt động tích cực trên mạng, với gần 150.000 người theo dõi trên Twitter và 250.000 người trên kênh Youtube cá nhân. Michael William Lebron nổi tiếng là một trong những người tuyên truyền nhiệt tình cho các luận thuyết « âm mưu » của QAnon. Hay cựu cố vấn an ninh quốc gia của ông Trump, Michael Flynn, cũng là người nhắc lại các khẩu hiệu của QAnon trên trang Twitter.
Nhà nghiên cứu Joseph Uscinski, Đại học Miami, chuyên gia về các nhóm chính trị bên lề, ghi nhận QAnon là nhóm được coi là « cực đoan nhất » trong giới cử tri ủng hộ Donal Trump. Thái độ gần gũi của ông Trump với nhóm này đặt chính đông đảo giới chính trị gia Cộng Hòa vào thế khó xử. Đa số không dám phản đối, bởi ông Trump được cử tri ủng hộ đông đảo, nhưng việc lờ đi chuyện này có thể gây khó cho đảng Cộng Hòa, khi QAnon đã nằm trong tầm ngắm của Cục Điều tra Liên bang (FBI), như một « nguy cơ đối với an ninh quốc gia » (France 24, 22/07/2020).
Mối đe dọa thường trực đối với nền dân chủ
Ảnh hưởng QAnon có nguy cơ dẫn đến các hành động cực đoan nguy hiểm trong kỳ bầu cử Mỹ. Đây có thể là lý do khiến tập đoàn Facebook đầu tháng 10 vừa qua đã quyết định loại trừ tất cả những gì liên quan đến QAnon ra khỏi mạng xã hội này, sau một thời gian dài dung dưỡng mạng truyền thông trong bóng tối. Youtube cũng đưa ra một số biện pháp. Tuy nhiên, QAnon chắc chắn không chết, bởi sự phát triển của phong trào này giờ đây không còn phụ thuộc vào Facebook.
Quan hệ giữa tổng thống mãn nhiệm Mỹ với QAnon, mạng truyền thông đầy thế lực, chủ trương các thuyết âm mưu mờ ám, là vấn đề đang tiếp tục được giới chuyên gia làm sáng tỏ. Tuy nhiên, theo nhiều nhà quan sát, thái độ nước đôi của tổng thống Mỹ, chủ trương phủ nhận triệt để vai trò của truyền thông chủ lưu, tất cả những gì đi ngược lại quan điểm của cá nhân ông Trump đều bị gán nhãn « fake news », đã tạo ra một không khí xã hội rất thuận lợi cho đủ loại thuyết âm mưu phát triển. Đây cũng chính là nguồn gốc sản sinh vô số tin giả, gây rối nhiễu công luận.
Nhà chính trị học Pháp Rudy Reichstadt, phụ trách trang mạng Conspiracy Watch (thành lập từ năm 2007, chuyên nghiên cứu các phong trào cực đoan), nhấn mạnh « sự nở rộ của thuyết âm mưu biến các tranh luận trong một xã hội dân chủ thành cuộc đối thoại giữa những người điếc », « việc hủy bỏ mọi khả năng về ‘‘một thế giới chung’’ mà mọi người có thể chia sẻ, việc hủy hoại niềm tin vào một hiện thực mang tính sự kiện, mà xung quanh đó, có thể diễn ra đối thoại giữa các quan điểm trái ngược » là mối đe dọa thường trực đối với các nền dân chủ (Le Monde, 25/11/2020).