Năm 2003, từ một hoàn cảnh khác, tôi trở lại Cambodia và chợt biết được nỗi khổ kinh khiếp của tập thể đồng bào đang lưu lạc khốn khổ ở nơi này. Con số không phải chỉ là vài trăm, vài ngàn người mà thậm chí có thể là vài chục ngàn… vài trăm ngàn thân phận long đong lạc xứ. Đây là những “Việt kiều” bất hạnh, khác hẳn với bất cứ cộng đồng người Việt nào đang sống ngoài đất nước Việt Nam. Họ không phải là những người được hưởng quy chế tỵ nạn hay di dân hợp pháp. Đại đa số phải chịu cảnh “nhập cư bất hợp pháp” trên xứ Chùa Tháp, trong đó có không ít người lâm vào hoàn cảnh “ở lại không được mà về nước cũng không xong”. Tại sao? Vì ở Miên thì không được cấp quốc tịch hay thường trú hợp pháp lâu dài. Con cháu sinh ra ở xứ này thì không được cấp giấy khai sinh để đi học hay hưởng các phúc lợi xã hội căn bản của người bản xứ. Nhưng về nước thì cũng không biết làm sao để sống trong cảnh không đất, không nhà, không tài sản, tiền bạc và quan trọng nhất là không có hộ khẩu, giấy tờ tùy thân Việt Nam. Các cơ quan nhân quyền và thiện nguyện quốc tế gọi số đồng bào này là “stateless”. Có không ít gia đình muốn quay trở về nước mà không biết làm sao để về, về ở đâu, làm gì để sống… Đối với lớp trẻ hơn thuộc thế hệ thứ hai, thứ ba (sinh ra trên xứ Chùa Tháp) thì không biết về Việt Nam với tư cách gì khi không có quốc tịch Cambodia, mà cũng không có giấy tờ gì chứng minh là gốc người Việt.