3 chức năng Quốc Hội và nền tảng dân quyền

1. Chức năng lập pháp

Trong hầu hết các hệ thống nghị viện trên thế giới, chức năng lập pháp của quốc hội đòi hỏi những yêu cầu sau:

(i)      Thành lập các ủy ban quốc hội về những vấn đề cụ thể (như về y tế, giáo dục, ngân sách, tham nhũng,vv) và nếu cần thiết, tăng cường quyền hạn của các cơ quan này;

(ii)     Đảm bảo rằng các ủy ban có đủ thời gian (và nguồn lực) để quen thuộc với các vấn đề khi đưa ra quyết định, kể cả những nhân viên hỗ trợ.

(iii)    Cung cấp chuyên môn từ bên trong quốc hội (thư viện, các đơn vị nghiên cứu) và cho phép các cơ sở nghiên cứu ở bên ngoài, bao gồm cả viếc sử dụng công nghệ hiện đại;

(iv)    Đào tạo các tân nghị sĩ và đội ngũ nhân viên về quyền và nghĩa vụ của họ, cũng như về các chủ đề phù hợp (vd ngân sách, tham nhũng,vv);

(v)     Dự thảo một bộ quy tắc ứng xử cho tất cả các nghị sĩ trong quốc hội (vd đối với việc sử dụng bài phát biểu có nội dung xấu)

(vi)    Bảo đảm những thủ tục công bằng và minh bạch (vd thời gian phân bổ các bài phát biểu, kiến nghị, điều trần, Đề nghị trong ngày);

(vii)   Bảo đảm tính trung lập của ban thư kí quốc hội;

(viii)  Thiết lập một ủy ban hòa giải giữa quốc hội với nhánh hành pháp trong trường hợp cần thiết.

Việc đại diện cho nhân dân và những lợi ích của họ là cơ sở của tất cả các hệ thống cơ quan đại diện trên thế giới. Vai trò đại diện của quốc hội liên quan đến các chuẩn mực hành vi. Trong tất cả các chức năng của mình, tính hợp pháp của quốc hội và thành viên của nó đặt trên một khẳng định trọng tâm: rằng quốc hội thể chế hóa sự đại diện chính trị trong xã hội. Khái niệm về vai trò đại diện của quốc hội có mục đích làm rõ mối quan hệ giữa công dân và những người đại diện cho họ, các nghị sĩ/đại biểu. Khái niệm này tập trung đặc biệt vào câu hỏi làm thế nào để các nghị sĩ kết nối mình với các cử tri, những người mà họ đại diện để đưa ra những quyết định và, bằng cách nào họ có thể đại diện cho một lực lượng cử tri nhất định. Có thể phân tích chức năng đại diện này của quốc hội từ nhiều khía cạnh: chính trị, địa lý, xã hội, kinh tế và đại diện hành chính. Trong giới hạn bài viết, chức năng đại diện của quốc hội đề cập đến sự cần thiết làm cho quốc hội đáp ứng tốt hơn nhu cầu của nhân dân, bất kể sự phân biệt về chính trị, địa lý, hay xã hội của họ.

Trong khi sự hiện diện hữu hình của nhân dân hoặc một nhóm nhân dân ở quốc hội có thể là một phần câu trả lời, thì nó vẫn không phải là một câu trả lời hoàn chỉnh. Vai trò đại diện hiệu quả có thể yêu cầu những thay đổi về cấu trúc ở nghị viện để các nghị sĩ có thể phát biểu cho các cử tri, ngay cả khi họ không thể nói chuyện trực tiếp với cử tri của mình.

Ví dụ về những thay đổi cấu trúc có thể bao gồm việc thiết lập các ủy ban đặc biệt của quốc hội để giúp nâng cao ý thức về các vấn đề cụ thể (giới tính, bình đẳng cơ hội cho phụ nữ và nam giới, người tàn tật, trẻ em và các quyền thiểu số, môi trường, biến đổi khí hậu, vv). Những ủy ban quốc hội này có nhiều nhiệm vụ khác nhau, kể cả giám sát từ bên trong công việc của quốc hội mà không có sự hiện diện của các nhóm lợi ích. Thêm vào đó, họ cũng có thể tổ chức các phiên điều trần trên khắp đất nước, tạo điều kiện cho nhóm ít có khả năng di chuyển của cộng đồng, trong đó có phụ nữ với trách nhiệm gia đình tham gia mà không tốn chi phí đi lại.

Trong hầu hết các hệ thống nghị viện/quốc hội hiện hành, chức năng đại diện của quốc hội đòi hỏi những yêu cầu sau:

Vấn đề kiểm soát cơ quan Hành pháp là chìa khóa để giải quyết những hành vi sai trái của nhánh quyền lực này. Chính phủ hay cơ quan hành pháp là nơi thực thi pháp luật và những quyết định khác của quốc hội. Như vậy, quốc hội không nên chỉ phối hợp với cơ quan Hành pháp mà còn phải giám sát những động thái tiếp sau đó. Quốc hội là cơ quan nhà nước duy nhất có thể khiến chính phủ phải chịu trách nhiệm thông qua các phiên điều trần và các ủy ban điều tra. Trong trường hợp Tổng thống (người đứng đầu nhánh hành pháp) có những sai phạm nghiêm trọng như tội phản quốc, thì quốc hội có thể buộc tội Tổng thống. Tuy nhiên, ở đa số các nước châu Phi, quyền hạn hiến định của quốc hội về giám sát còn hạn chế, thường được quy định trong các đạo luật “thông thường” hoặc không được nêu rõ ràng trong hiến pháp. Một giải pháp để giải quyết vấn đề này là đưa ra trước quốc hội để xem xét và nếu cần thiết sẽ sửa đổi Hiến pháp (điều có thể thấy là rất khó khăn). Cần phải hiểu rằng cả việc giám sát lẫn chống lại Tổng thống đều phải được cân bằng. Nhìn chung, quốc hội thông qua công chúng để giám sát hiệu quả. Nhưng khi làm thế, cần ghi nhớ rằng quốc hội sẽ chỉ có giá trị nếu luật pháp được áp dụng và nghiêm chỉnh chấp hành lên chính cơ quan này.

Chức năng giám sát hay kiểm soát nhánh hành pháp của quốc hội tại hầu hết các hệ thống nghị viện hiện nay đòi hỏi những yêu cầu sau:

Để thực hiện tốt hơn nhiệm vụ của mình, quốc hội cần tự tổ chức thành các cơ quan cụ thể gọi là ủy ban quốc hội hoặc ủy ban thường trực. Các ủy ban quốc hội sẽ: a) Xem xét các dự luật của được chính phủ trình lên; b) Điều tra quá trình sử dụng ngân sách của chính phủ thông qua việc gia nhập ủy ban ngân sách; và c) Chất vấn  chính phủ với tư cách một nhóm hoặc một thành viên cá nhân của chính phủ trong các buổi chất vấn.

Đọc thêm